خود شناسی

قرآن کتاب انسان سازی است، یک فلسفه نظری نیست که علاقه اش تنها به بحث و نظر و چشم انداز باشد، هر چشم اندازی را که ارائه می دهد برای عمل و گام برداشتن است.

قرآن کوشاست که انسان «خود» را کشف کند.این «خود» ، «خود» شناسنامه ای نیست که اسمت چیست؟اسم پدرت چیست و در چه سالی متولد شده ای؟تابع چه کشوری هستی؟از کدام آب و خاکی و با چه کسی زناشویی برقرار کرده ای و چند فرزند داری؟ آن «خود» همان چیزی است که «روح الهی » نامیده می شود و با شناختن آن

«خود» است که[انسان]احساس شرافت و کرامت و تعالی می کند و خویشتن را از تن دادن به پستیها برتر می شمارد، به قداست خویش پی می برد، مقدسات اخلاقی و اجتماعی برایش معنی و ارزش پیدا می کند.

قرآن از برگزیدگی انسان سخن می گوید، چرا؟می خواهد بگوید: تو یک موجود «تصادفی » نیستی که جریانات کور و کر - مثلا اجتماع تصادفی اتمها - تو را به وجود آورده باشد، تو یک موجود انتخاب شده و برگزیده ای، و به همین دلیل رسالت و مسؤولیت داری.بدون شک انسان در جهان خاکی قوی ترین و نیرومندترین موجودات است.اگر زمین و موجودات زمینی را در حکم یک «قریه » فرض کنیم، انسان کدخدای این قریه است.ولی باید ببینیم که آیا انسان یک کدخدای انتخاب شده و برگزیده است و یا یک کدخدایی که به زور و قلدری خود را تحمیل کرده است؟ فلسفه های مادی، قدرت حاکمه انسان را صرفا ناشی از زور و قدرت انسان می دانند و مدعی هستند که انسان به علل تصادفی دارای زور و قدرت شده است.

بدیهی است که با این فرض، «رسالت » و «مسؤولیت » برای انسان بی معنی است.چه رسالتی و چه مسؤولیتی؟از طرف چه کسی و در مقابل چه کسی؟ اما از نظر قرآن، انسان یک کدخدای انتخاب شده زمین است و به حکم شایستگی و صلاحیت، نه صرفا زور و چنگال تنازع، از طرف ذی صلاحیت ترین مقام هستی، یعنی ذات خداوند، برگزیده و انتخاب و به تعبیر قرآن «اصطفا» شده است، و به همین دلیل مانند هر برگزیده دیگر «رسالت » و «مسؤولیت » دارد: رسالت از طرف خدا، و مسؤولیت در پیشگاه او.

اعتقاد به اینکه انسان موجودی «انتخاب شده » است و هدفی از انتخاب در کار است نوعی آثار روانی و تربیتی در افراد به وجود می آورد، و اعتقاد به اینکه انسان نتیجه یک سلسله تصادفات بی هدف است نوعی دیگر آثار روانی و تربیتی در انسان به وجود می آورد.

خودشناسی به معنی این است که انسان مقام واقعی خویش را در عالم وجود درک کند، بداند خاکی محض نیست، پرتوی از روح الهی در او هست، بداند که در معرفت می تواند بر فرشتگان پیشی بگیرد، بداند که او آزاد و مختار و مسؤول خویشتن و مسؤول افراد دیگر و مسؤول آباد کردن جهان و بهتر کردن جهان است(او شما را از

زمین بیافرید و عمران آن را از شما خواست) ⁽¹⁾ ، بداند که او امانتدار الهی است، بداند که بر حسب تصادف، برتری نیافته است تا استبداد بورزد و همه چیز را برای شخص خود تصاحب کند و مسؤولیت و تکلیفی برای خویشتن قائل نباشد.

..............................................................
1.هو انشاکم من الارض و استعمرکم فیها(هود/61).