به قلم : دکترعمار صالحی ، متخصص تغذیه بالینی و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : دیواره داخلی معده با یک لایه موکوسی پوشیده شده است که نقش محافظت از بافت معده را دارد. اگر این لایه موکوسی به هر دلیلی کاهش یابد، اسید معده می‌تواند به بافت معده برسد و زخم‌هایی در آن ایجاد کند. این زخم‌ها با سوزش و درد همراه هستند و معمولاً قابل‌درمان‌اند؛ اما در صورت عدم درمان تشدید می‌شوند و مشکلات جدی‌تری ایجاد می‌کنند.
در افرادی که زخم معده دارند و از این بیماری رنج می‌برند، این سد دفاعی یا همان مخاط، ضعیف شده و اسید معده به دیواره معده یا ابتدای روده کوچک آسیب وارد می‌کند.
عوامل
عوامل زیادی مثل افزایش ترشح اسید معده در اثر بالا بودن استرس، عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری، مصرف زیاد مواد غذایی کافئین‌دار، استعمال دخانیات و یا زیاده‌روی در مصرف برخی از داروها می‌توانند باعث ضعیف شدن مخاط و آسیب به معده شوند.
رژیم غذایی در زخم معده
نوع غذاهایی که مصرف می‌کنید تأثیر مستقیمی بر عملکرد دستگاه گوارش شما دارد. از این رو رژیم غذایی برای زخم معده اهمیت بالایی دارد.
بیشتربخوانید:
معده شما نباید مدت زیادی خالی باشد
اولین نکته در مورد رژیم زخم معده این است که معده شما نباید مدت زیادی خالی باشد و باید هر 2 تا 3 ساعت یک وعده یا میان وعده مصرف کنید. خالی ماندن معده می‌تواند منجر به تشدید زخم معده یا بروز درد معده گردد، بنابراین به جای اینکه سه وعده غذایی پرحجم در طول روز مصرف کنید، آن را به 6 وعده کوچک‌تر تقسیم نمایید که در تمام طول روز معده شما خالی نماند. میان‌وعده آخر شب در رژیم غذایی زخم معده بسیار مهم است، زیرا شما حدود 8 ساعت خواب هستید و در این مدت هیچ غذایی مصرف نمی‌کنید، پس حتماً میان‌وعده آخر شب خود را استفاده کنید.
استفاده بیشتر از غذاهای پروتئینی
دومین نکته در رژیم درمان زخم معده استفاده از غذاهای پروتئینی بیشتر است. از آنجا که بدن برای ترمیم زخم‌های خود نیاز به آمینواسیدها دارد و منبع آمینواسیدها غذاهای پروتئینی هستند، رژیم غذایی زخم معده هم باید یک رژیم پر پروتئین باشد. غذاهای پروتئینی مثل گوشت کم‌چرب، ماهی، ماکیان، تخم‌مرغ، حبوبات و ... می‌توانند اثر بافری داشته باشند که از اسیدی شدن زیاد محیط معده پیشگیری می‌کند.
تأمین نیاز بدن به ریز مغذی‌ها
سومین نکته در مورد رژیم غذایی زخم معده این است که باید نیاز بدن به ریز‌مغذی‌های مختلف را تأمین کند. همان‌طور که می‌دانید، ویتامین‌ها و مواد معدنی و در رأس آنها روی و ویتامین C نقش مهمی در بهبود آسیب‌ها و زخم‌های بدن دارند. در صورتی که رژیم غذایی شما نتواند به اندازه کافی ویتامین‌ها و مواد معدنی را در اختیار سلول‌های بدن قرار دهد، بهبود آنها هم با تأخیر مواجه شده و روند درمان طولانی‌تر می‌شود. سعی کنید در رژیم غذایی خود از انواع گروه‌های غذایی مثل میوه‌ها، سبزیجات، لبنیات، مغزیجات، غلات کامل و چربی‌های سالم استفاده کنید. گوشت‌ها، جگر، لوبیا، بادام‌زمینی، سنگدان مرغ، تخم‌مرغ، ماست و ... از منابع خوب زینک یا روی هستند و گواوا، فلفل شیرین، مرکبات، طالبی، گوجه‌فرنگی، کیوی و ... هم حاوی مقدار زیادی ویتامین C می‌باشند و بهتر است از آنها در رژیم غذایی زخم معده بیشتر استفاده کنید.
بیشتربخوانید:
فیبر کافی
چهارمین نکته اینکه رژیم غذایی زخم معده باید حاوی فیبر کافی باشد. فیبر غذایی به صورت محلول و نامحلول وجود دارد که شما باید هر دو نوع آن را در برنامه غذایی روزانه خود بگنجانید. فیبر به مقدار زیاد در سبزیجات، میوه‌ها، حبوبات، دانه‌ها و مغزیجات وجود دارد و باید هر روزه از آنها به مقدار کافی در رژیم غذایی خود استفاده کنید.
کاهش مصرف چربی‌های اشباع
و نهایتاً نکته پنجم اینکه از چربی‌های اشباع کمتری در رژیم غذایی درمان زخم معده استفاده نمایید. چربی‌های مورد استفاده شما باید بیشتر از انواع غیر اشباع مثل روغن‌های گیاهی از جمله زیتون، کانولا، ذرت، سویا، آفتابگردان و ... باشد. چربی‌های جامد مثل کره، مارگارین، روغن نباتی و ... را کمتر استفاده کنید. به طور کلی از مصرف غذاهای پرچرب خودداری نمایید.
در مورد مصرف غذاهای اسیدی و تأثیر آن در زخم معده می‌توان گفت که از هر فرد به فرد دیگر متفاوت است و بر اساس مطالعات صورت گرفته الزامی به محدودیت مصرف آنها در رژیم غذایی زخم معده نیست. از آنجایی که میزان اسیدی بودن بیشتر غذاها نسبت به اسید معده کمتر است، پس مصرف آنها نمی‌تواند منجر به زخم گوارشی شده یا در بهبود زخم معده اختلال ایجاد کند. تنها در این بین نوشیدنی‌های گازدار ممکن است کمی میزان اسیدی بودن معده را بیشتر کنند و بهتر است آنها را استفاده نکنید، البته اگر همزمان با زخم معده به رفلاکس معده یا زخم دهان مبتلا هستید، بهتر است از مصرف غذاهای اسیدی مثل مرکبات، گوجه‌فرنگی، سرکه و ... خودداری کنید. به علاوه اینکه اگر با مصرف غذاهای اسیدی احساس درد بیشتری به سراغ شما می‌آید و با توجه به تجربه شخصی خودتان نسبت به یک ماده غذایی واکنش نشان می‌دهید، بهتر است آن را کنار بگذارید.
از مصرف غذاهای زیر خودداری کنید
برخی از مواد غذایی هم هستند که در بهبود زخم معده اختلال ایجاد کرده و در رژیم غذایی زخم معده نباید مورد استفاده قرار گیرند. اگر شما هم به زخم معده مبتلا هستید از مصرف غذاهای زیر خودداری کنید:
الکل و نوشیدنی‌های الکلی
مصرف زیاد الکل با کاهش خاصیت محافظت‌کنندگی پوشش معده همراه است. استفاده از نوشیدنی‌های الکلی نه تنها از بهبود زخم‌های گوارشی جلوگیری می‌کند، بلکه افراد سالم را هم می‌تواند به سمت زخم دستگاه گوارش سوق دهد. به علاوه اینکه این نوشیدنی‌ها باعث افزایش ترشح آنزیمی و اسیدی معده شده و باعث آسیب بیشتر به قسمت‌های زخم شده می‌شوند، بنابراین افراد مبتلا به زخم معده به هیچ وجه نباید از الکل یا نوشیدنی‌های الکلی استفاده کنند.
کافئین
کافئین و مواد غذایی کافئین‌دار مثل قهوه، شکلات، نوشابه‌های کولا، نسکافه، چای غلیظ و ... ترشحات گوارشی معده را بیشتر کرده و از بهبود زخم‌های گوارشی جلوگیری می‌کنند. علاوه بر این باعث شل شدن کاردیا (دریچه انتهای مری) شده و منجر به رفلاکس معده و بازگشت اسید به داخل مری می‌شوند. پس باید از مصرف این مواد هم در رژیم غذایی زخم معده خودداری کنید.
فلفل و ادویه‌های تند در مقدار زیاد
ادویه‌های تند از جمله فلفل سیاه، سیر، میخک و ... و در رأس آنها فلفل حاوی ماده‌ای به نام کپسایسین هستند که اگر به تنهایی و یا به مقدار زیاد مورد استفاده قرار گیرند، می‌توانند باعث التهاب و آسیب به پوشش معده شوند. از این رو این ترکیبات نباید به مقدار زیاد استفاده شوند. با این وجود مصرف مقدار کم آنها مشکلی ایجاد نمی‌کند و حتی می‌توانند با تحریک تولید پوشش معده برای پیشگیری از زخم معده مفید هم باشند. زیاده‌روی در مصرف هر نوع ماده غذایی می‌تواند مشکلاتی به همراه داشته باشد که فلفل و ادویه‌های تند نیز از این مسئله مستثنی نیستند.
چربی گوشت قرمز
چربی گوشت قرمز حاوی اسید چربی به نام آراشیدونیک اسید است. مطالعات نشان می‌دهند که مصرف آراشیدونیک اسید می‌تواند با بروز زخم معده در ارتباط باشد. از این رو اگر تمایل به مصرف گوشت قرمز در رژیم زخم معده داشتید، بهتر است چربی آن را تا جایی که امکان دارد جدا کنید و از انواع گوشت بدون چربی استفاده نمایید.