به قلم : دکترعمار صالحی ، متخصص تغذیه بالینی و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : تغذیه و رژیم درمانی در خطر عود سنگ‌های ادراری (کلیوی) نقش دارد و به طور خلاصه با افزایش کلسیم و اگزالات ادراری، افزایش و با افزایش سیترات و حجم ادرار، کاهش می‌یابد. در صورت افزایش کلسیم و اگزالات ادراری، خطر تشکیل سنگ کلیه وجود دارد.
از آنجا که ترکیب ادرار بر اساس تغییرات محیطی و رژیم غذایی به صورت روزانه تغییر می‌یابد، دو نمونه ادرار 24 ساعته و مبتنی بر یک رژیم غذایی معمول، یکی در طول هفته و دیگری در پایان هفته لازم می‌باشد. سپس درمان تغذیه‌ای پزشکی ویژه (MNT) نیز بر اساس ارزیابی‌های متابولیکی جامع صورت می‌گیرد. مشاوره تغذیه‌ای و پایش متابولیکی می‌توانند به طور کلی مؤثر واقع شوند.
با عبور و حرکت سنگ بیمار، باید معین ساخت که سنگ جدید است یا اینکه از قبل وجود داشته است و بر همین اساس دستورات درمانی لازم اتخاذ می‌شوند. تأثیرات درمان تغذیه‌ای و رژیم درمانی در سنگ کلیه باید به واسطه ارزیابی نمونه‌های ادراری 24 ساعته بعدی مورد پایش قرار گیرند. به واسطه همین ارزیابی‌ها، متخصص تغذیه و بیمار اثر تغییرات رژیمی را مورد سنجش قرار می‌دهند. پس از آغاز درمان تغذیه‌ای، هدف پیشگیری از بروز سنگ‌های جدید و جلوگیری از بزرگ‌تر شدن سنگ‌هایی است که قبلاً وجود داشته است.
بیشتربخوانید:
اهمیت حجم مایع و ادرار در سنگ‌های کلیوی
معمول‌ترین ناهنجاری ذکر شده در ارزیابی متابولیکی افراد مبتلا به کلیه سنگ‌ساز همان حجم ادرار کم است و اصلاح آن به وسیله مصرف مقادیر زیاد مایع باید شامل تمام انواع سنگ‌های کلیوی شود، بنابراین اولین و مهم‌ترین توصیه تغذیه‌ای و رژیم‌درمانی به هدف حفظ و نگهداری مواد محلول ادراری در وضعیت تحت اشباع و برای جلوگیری از هسته‌گذاری است. این مهم با افزایش حجم ادرار و کاهش بار مواد محلول عملی می‌شود.
جریان ادراری بالا کریستال‌های تشکیل شده را شستشو می‌دهد، به طوری که جهت پیشگیری از عود سنگ‌ها حجم ادراری 2 تا 2.5 لیتر در روز ضروری است. مقدار مایع مصرفی باید بر اساس مقادیر متفاوت مایع اتلاف شونده غیر کلیوی که بر سرعت جریان ادرار تأثیر می‌گذارد، تغییر پیدا کند. غلظت ریسک‌فاکتورهای ادراری و نه مقدار خالص دفعی اهمیت دارد، زیرا غلظت ریسک‌فاکتورهای ادراری در صورت کم بودن حجم ادرار بالاتر خواهد بود.
از این رو هدف باید حفظ و استمرار غلظت مناسب مواد حل شونده در هر لیتر از ادرار باشد. دستیابی به جریان ادراری 2 تا 2.5 لیتر در روز مستلزم مصرف مایعات در هر وعده غذایی، مابین وعده‌های غذایی در زمان استراحت و برخاستن از بستر برای تخلیه ادرار می‌باشد. برای بی‌اثر کردن چرخه ادرار بسیار غلیظ صبحگاهی، مصرف آب در زمان خواب اهمیت دارد. نیمی از 2.5 لیتر مایعی که باید روزانه مصرف شود را آب تشکیل می‌دهد.
اثرات مایعات گوناگون بر سنگ کلیوی
همه مایعات هم به طور یکسان و برابر در جهت کاهش خطر سنگ‌های کلیوی نافع و سودمند نیستند. شیره قره‌قاط ادرار را اسیدی می‌سازد که در درمان سنگ‌های استروویتی سودمند است. شیره کشمش مویز یا black currant به خاطر اثر قلیایی‌اش بر ادرار، سیترات و اگزالات ادراری را افزایش می‌دهد که ممکن است از عود سنگ‌های اسیداوریکی پیشگیری به عمل آورد.
چای، قهوه و قهوه بدون کافئین (decaffeinated) نیز با کاهش خطر تشکیل سنگ ارتباط دارند. قهوه و چای موجب یک اثر ادرار‌آوری متوسط می‌شوند که ناشی از کافئین موجود در آنها است، در حالی که در قهوه فاقد کافئین، پیشنهاد شده است که مکانیسم‌های دیگری همچون فیتوکمیکال‌ها با خصوصیات آنتی‌اکسیدانی دخالت داشته باشند.
آب پرتقال دارای سیترات می‌باشد که یک بار قلیایی را ایجاد می‌نماید. محتوای اگزالات چای جوشیده سیاه یا سبز 1500 تا 300 میکرو مول بر لیتر می‌باشد. از آنجا که محتوای اگزالات چای سیاه زیاد می‌باشد، در صورت مصرف، باید مقادیری شیر را به آن اضافه کرد. به نظر می‌رسد که کلسیم شیر در روده به اگزالات متصل شده و کلسیم اگزالات را تشکیل می‌دهد. کلسیم اگزالات جذب‌پذیری کمی دارد و از این رو با مصرف شیر جذب اگزالات کاهش می‌یابد.
محتوای اگزالات دیگر نوشیدنی‌های گیاهی (Herbal) پایین‌تر و در حدود 31 تا 75 میکرومول بر لیتر اگزالات است که جایگزین قابل‌قبولی محسوب می‌شود.
بیشتربخوانید:
کاهش بار اسیدی کلیه و سنگ کلیه
به منظور دستیابی به کاهش یا تقلیل مقیاس LAKE با هدف پیشگیری از سنگ‌های کلیوی، تغییراتی را می‌توان در رژیم غذایی اتخاذ نمود. میوه‌ها، عصاره‌ها، سبزیجات، سیب‌زمینی‌ها و دانه‌ها دارای کمیت PRAL منفی هستند. رژیم غذایی دارای کلسیم کافی، پروتئین حیوانی کم و کم سدیم (کمتر از چهار گرم) بیشتر از رژیم کم‌اگزالاتی دفع اگزالات را کاهش می‌دهد.
پتاسیم رژیم غذایی و سنگ کلیه
در افراد مبتلا به کلیه سنگ‌ساز، اغلب میزان پتاسیم دریافتی کمتر از حد طبیعی است، ولی مقادیر سدیم بالایی را مصرف می‌کنند که منجر به افزایش زیان‌آور نسبت سدیم به پتاسیم می‌شود. مصرف پتاسیم ارتباط معکوسی با خطر تشکیل سنگ کلیه دارد. تخمین وضعیت دریافت سبزیجات و میوه‌جات نیز باید در ارزیابی متابولیکی بیمار لحاظ شود. بیماران دارای کلیه سنگ‌ساز باید تشویق شوند که میزان پتاسیم رژیم غذایی خود را با مصرف وعده‌های زیاد میوه‌ها و سبزیجات کم‌اگزالات در طی روز افزایش دهند. غذاهای حاوی مقادیر پتاسیم بالا سرشار از قلیا هستند که دفع سیترات ادراری را تحریک می‌نمایند.
بیشتربخوانید:
سدیم رژیم غذایی و سنگ کلیه
مقدار سدیم کلراید مصرفی روزانه در رژیم غذایی مدرن به سطوح بالاتر از 10 گرم در روز رسیده است. از آنجایی که باز جذب سدیم و کلسیم در کلیه از محل‌های مشترکی صورت می‌گیرد، مقدار سدیم ادراری و کلسیم مستقیماً با هم ارتباط و همبستگی دارند.
خطر بروز سنگ کلیه در بیماران مبتلا به فشار خون بالا به صورت قابل‌توجهی بیشتر از افراد دارای فشار خون طبیعی است. در بیماران دارای کلیه سنگ‌ساز و مبتلا به افزایش کلسیم ادرار، رویکرد ترکیبی رژیم غذایی کم سدیم و آب درمانی، میزان سدیم، کلسیم و اگزالات ادراری را بیشتر از تنظیم آب‌درمانی به تنهایی کاهش می‌دهد. سدیم ادراری با کلسیم و حجم ادراری، ارتباطی مثبت و با روند اشباع شدن کلسیم اگزالات ادراری ارتباطی منفی دارد. حجم افزایش یافته ادراری ممکن است که یک اثر محافظتی را اعمال نماید.
در بیماران مبتلا به هیپرکلسیوری، سدیم مصرفی باید کمتر از 2300 میلی‌گرم در روز باشد. یک رژیم غذایی مبتنی بر رویکردهای تغذیه‌ای برای کاهش فشار خون (از قبیل رژیم غذایی DASH) خطر تشکیل سنگ‌های کلیوی را کاهش می‌دهد. چنانچه در رژیم غذایی مقدار محصولات لبنی کم‌چرب، میوه‌ها، سبزیجات و آجیل‌ها به طور متوسط بالا و مقدار پروتئین‌های حیوانی کم باشد، نمرات DASH بالاتر با مصرف بالاتر کلسیم، منیزیم، اگزالات و ویتامین C و مصرف پایین‌تر سدیم ارتباط دارند.
