گفتن از ناشناخته ها و شنیدن از نویافته ها. به خوش زمانی این روز در پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، به سراغ استاد برجسته حافظ شناسی ایران رفته ایم تا از نو یافته هایش سخن بگوییم.
استاد بهاءالدین خرمشاهی، نویسنده، پژوهشگر، مترجم قرآن کریم و حافظ شناس نامدار ایرانی است. او رازهای زندگی حافظ را بیش از همه کاویده است و ناشناخته هایش را بیشتر نمایان کرده است.
او به ما از گوشه های ناشناخته زندگی حافظ می گوید:
« اشعار حافظ بیش از هر چیز وام گرفته از قرآن است که به سرایش زندگی آمیخته خود با قرآن پرداخته است و این همان بعد ناشناخته زندگی حافظ است. این شاعر بسیار تحت تأثیر قرآن بوده و می‌توان گفت بیش از 300 بیت از اشعار او یا یک دهم آنها، حکم اخلاقی دارند.»
بخش های ناشخته شخصیت حافظ
استاد خرمشاهی در رابطه با تأثیر قرآن در اشعار حافظ معتقد است: « حافظ قرآن پژوه بوده و این هم از اشعار او بر می آید و هم تذکره نویسان و حافظ پژوهشان قدیم و جدید به آن اشاره کرده اند.
قرآن پژوهی حافظ چند بخش است. فقط حافظ قرآن نیست بلکه او هم حافظ قرآن بوده، هم قاری خوش صدای قرآن بوده و هم مقری به معنای قرائت شناس بوده و وجود قرائت ها یعنی دگرسانی ها و دگرخوانی ها را می شناخته است. این ها بخش های ناشخته شخصیت حافظ است.»
1200 دگرخوانی از قرآن
این استاد حافظ شناسی تأکید می کند: « در حال حاضر، ما تنها یکی از این قرائت های هفت گانه را رعایت می کنیم و براساس بررسی های شخصی حدود 1200 مورد دگرسانی و دگرخوانی وجود دارد که در کتابها ثبت شده است. حافظ از تمام این قرائتها اطلاع داشته و وقتی آیه ای را از حفط می خوانده ازاختلاف قرائت اطلاع داشت. اختلاف قرائت مسئله عامه مردم نیست و تنها قرآن شناسان در سطوح بسیار عالی به آن می پردازند .»
وجه دیگری از قرآن شناسی حافظ
استاد خرمشاهی وجه دیگری از قرآن شناسی حافظ را اینگونه تعریف می کند که: « قرآن به چند گونه بر شعر اون اثر دارد، یکی تأثیر ساختار شعر که همانطور که قرآن هم توالی منطقی خیلی افراطی ندارد و موضوعات مختلف در یک صفحه از قرآن به وجود می آید و حافظ نیز در هر بیت یا هر دو بیت از مضمون تازه صحبت می کند.»
این محقق و پژوهشگر قرآنی نوع دیگر تأثیر قرآن در اشعار حافظ را استفاده از عبارت های قرآنی است دانست و در آن میان به بیت " شب وصل است طی شد نامه هجر؛ سلام هی حتی مطلع فجر" اشاره کرد و گفت که البته چندین نمونه دیگر نیز در اشعار حافظ وجود دارد.
دیوان حافظ، برجسته ترین تفسیر تأویلی قرآن
خرمشاهی به عنوان یک حافظ شناس نوع دیگر را ارائه ترجمه گونه آیات قرآن می داند و می گوید: « حافظ معنا را از آیه قرآن می گیرد ولی با شعر خود ارائه می کند که در آن میان می توان به بیت "عیب رندان مکن ای زاهد پاکیزه سرشت؛ که گناه دیگران را برتو نخواهند نوشت" اشاره کرد که معنای آن از قرآن گرفته شده است.
دکتر ابراهیمی دینانی معتقد است، اگر دیوان حافظ را یکی از برجسته ترین تفسیرهای تأویلی قرآن بشماریم به راه دوری نرفته ایم و من به صحت این حرف گواهی می دهم.»
آنچه فوق العاده برای حافظ اهمیت داشته
بهاء الدین خرمشاهی سخن را با بیان رابطه جایگاه معنویت در اشعار حافظ به پایان می برد: « تمام اشعار حافظ معنویت است، یکی از مضامین کلان شعر حافظ اخلاق است.
در جمع عشق و عرفان اخلاق فوق العاده برای حافظ اهمیت داشته و باز تحت تأثیر قرآن، به عنوان مهمترین کتاب منبع اخلاقی ما و نیز کتب اخلاقی دیگری چون اخلاق ناصری خواجه نصیر مربوط به دوره پیش از حافظ و تأملات خود که انسان بسیار والا ، متخلق به اخلاق حمیده و سخنگوی اخلاق بوده، شاید بتوان گفت 300 یا 400 بیت یا یک دهم اشعار حافظ تصنیفهای درخشانی هستند که یک حکم اخلاقی دارند.»
