دکترین سیاسی- اجتماعی امام حسین(علیه السلام)

۱- ترسیم ولایت و رهبری جامعه اسلامی

مهمترین چالش حاکمیت

چالش اساسی و مهمی که معمولا سد راه ولایت مداران الهی بوده است و همواره تلاش و کوشش آنان را برای برپایی حکومت دینی با مشکل روبرو ساخته بود، فتنه گری دنیاپرستان و سکولارمآبان در مقابله با جامعه اسلامی و مشروع بوده است که انبیا و اولیای الهی را با ترفندها و شیطنت های فراوانی، مورد هجمه قرار می دادند. این افراد در حقیقت با ولایت الهی در جدال بودند و حاکمیت دین و معنویت را به کلی انکار می کردند و حوزه دین را در مسائل شخصی و فردی خلاصه می نمودند. این درحالی بود که فقط کسانی که از طرف خدا مأذون به حکومت و فرمان روایی باشند، حق حاکمیت بر مردم را خواهند داشت و هر کسی به غیر از این اولیاء الهی، بخواهد حکمرانی نماید، ماهیتی جز طاغوت نخواهد داشت. قرآن کریم تمامی خلافت ها را مخصوص انبیا و اوصیای آنان معرفی می کند و حق حاکمیت و قانون گذاری را از آن ایشان می داند، چنانکه در مورد حضرت داوود(ع) می فرماید: «یا داوود انا جعلناک خلیفه فی الارض فاحکم بین الناس بالحق و لاتتبع الهوی فیضلک عن سبیل الله»(ص/26) ای داوود ما تو را خلیفه و حاکم در روی زمین قرار دادیم پس بین مردم به حق و حقیقت حکم و قانون گذاری کن و از هوی و هوس تبعیت مکن که تو را از راه خدا بازدارد.»
امام حسین(ع)، با عملکرد مثبت و عظیم خود ثابت کرد که اسلام، دینی است که بعد سیاسی آن بسیار نیرومند است، احکامی که جنبه اجتماعی و سیاسی دارد و نقشی که یک مسلمان در قبال موضوع حق و باطل بر دوش دارد و نیز اهمیت مسئله حکومت و رهبری و دخالت مردم در سرنوشت اجتماعی خویش و نظارت بر روند کار حاکمان و مسئولان امور، از ابعاد وسیع این بعد سیاسی اسلام می باشد. در حقیقت قیام عاشورا، حرکتی انقلابی بر ضد انحراف سیاسی و دینی حکام مستبد به شمار می رود و پاسخی به اینگونه سؤال ها است که حاکم شایسته کیست؟ صفات رهبر مسلمانان کدام است؟ وظیفه حکومت در قبال مردم چیست؟ معیارها و بناهای ساختار سیاسی جامعه چیست؟ حضرت سیدالشهدا(ع) با قیام خونین خویش پاسخ تمامی آنها را به خوبی ارائه نمودند. آن حضرت در موقعی که حقایق و معارف اسلامی و قرآنی، دستخوش تحریفات و تغییرات فراوان شده بود، احکام نورانی اسلام به ویژه بعد سیاسی- اجتماعی آن را زنده نمودند که به جلوه های درخشان عملکرد امام حسین(ع) در بعد سیاست و حکومت اشاره می نماییم:

1- ترسیم ولایت و رهبری جامعه اسلامی

یکی از کلیدی ترین اصول دینی، ولایت جامعه دینی و الهی می باشد. در اسلام، ولایت به معنای پذیرفتن رهبری پیشوای الهی و نیز اعتقاد به این که امامان معصوم(ع)، پس از پیامبر اسلام، از سوی خداوند بر مردم ولایت دارند. درواقع نظام سیاسی اسلام و شیوه حکومتی دین بر پایه ولایت می باشد. اولیای خدا، حاکم الهی بر مردم هستند و اطاعت از آنان به عنوان «اولی الامر» که در قرآن کریم به آن تصریح شده است، واجب می باشد. امام حسین(ع)، ولایت بر مسلمین را، حق امامان(ع) می دانستند و دیگران را به عنوان غاصبان این حق معرفی می کردند، چرا که این یک منصب الهی از سوی خدا برای ائمه(ع) بود و کسانی که ناروا بر مسند زعامت مسلمین جانشینی پیامبر تکیه زده اند، درواقع با قوانین مسلم الهی مخالفت نموده اند، چنان که آن حضرت از این حق الهی، چنین یاد می کنند: «و نحن اهل البیت اولی بولایه هذاالامر علیکم من هذالمدعین مالیس لهم»(1)؛ یعنی ما خاندان پیامبر بر تصدی امر خلافت از این مدعیان ناحق سزاوارتریم. آن حضرت در نامه ای به مردم بصره چنین می نویسد: «پس از آن، خداوند، پیامبرش را به سوی خویش برد، ولی مردم، حکومت و خلافت را از ما گرفتند و ما برای جلوگیری از تفرقه در امت، سکوت کردیم، درحالی که می دانیم ما برای این حق مسلم، سزاوارتریم... اگر شنوای سخنم باشید و فرمان مرا اطاعت کنید، شما را به راه رشد و کمال رهبری می کنم.»(2) امام حسین(ع) پس از مرگ معاویه، وقتی والی مدینه به دستور یزید می خواست از آن حضرت بیعت گیرد، آن حضرت نمی پذیرد و خطاب به فرزند زبیر می گوید: «هرگز بیعت نمی کنم، چرا که امر خلافت پس از برادرم حسن(ع)، از آن من بود که معاویه چنان کرد.»(3) در واقع حضرت سیدالشهداء(ع) این مژده را به امت اسلام داد که باید در مقابل رهبری خدایی و کسانی که برای آنان حق ولایت از طرف خدا تعیین شده است، تسلیم بود و همه تلاش ها و جهت گیری ها و موضع گیری های جامعه دینی در مسیر ولایت قرار گیرد. این خط سیاسی امام حسین(ع) در مسئله رهبری را می توان از نقاط قوت و امتیاز شیعه دانست که برای رهبری امت، ویژگی های خاصی را معتقد می باشد و در هر عصر و زمانی جز معصوم و وابستگان و منتسبین به آن بزرگواران مانند فقهای اسلامی، حق حاکمیت و ولایت بر جامعه اسلامی را ندارند.

2- عدالت محوری در امور سیاسی- اجتماعی

عدالت، دستور خداوند و رسولان او می باشد و دامنه آن همه امور زندگی را در برمی گیرد، حتی رفتار عادلانه میان فرزندان را نیز شامل می گردد، ولی جهت بارز و عمده آن، عدالت اجتماعی و مراعات حقوق افراد از سوی حکومت ها می باشد و حکومت جائر و سلطه ستم، از زشت ترین منکراتی است که باید با آن مبارزه کرد. از بارزترین مفاسد حکومت اموی، ظلم به مردم و نادیده گرفتن حقوق آنان و از بارزترین محورهای قیام امام حسین(ع)، عدالت خواهی و ظلم ستیزی بود. تکلیف هر مسلمان ایجاب می کند که در مقابل طاغوت و ظلم آنان بایستد، به ویژه کسی مانند اباعبدالله(ع) که در موضع «امام حق» وظیفه سنگینی برعهده داشت. آن حضرت در یکی از سخنرانی های خود، با استناد به فرمایش رسول اکرم(ص) که ایستادن در برابر سلطنت جباران را لازم و واجب می شمارد، خود را شایسته ترین فرد برای قیام جهت تغییر ساختار سیاسی حکومت جامعه معرفی می کند و بنی امیه را مردمانی ستمگر نسبت به اهل بیت پیامبر(ص) معرفی می نماید: «و تعدت بنو امیه علینا»(4)؛ یعنی بنی امیه حقیقتاً بر ما ظلم نمودند. امام حسین(ع) در نامه ای که خطاب به بزرگان کوفه می نویسند، تکلیف و ویژگی اصلی امام راستین را، حکومت بر طبق قرآن و قیام به قسط و عدل معرفی می کنند: «فلعمری ماالامام الا الحاکم بالکتاب، القائم بالقسط»(5) به جان خود سوگند، امام، کسی جز حکم کننده بوسیله قرآن و قیام کننده به عدل نمی باشد.
پیام عاشورا، دعوت انسان ها برای تلاش در راه اقامه عدل و قسط است که بدون آن، حیات بشری تباه می گردد و زمینه مرگ دستورات الهی و دینی فراهم می آید. از سوی دیگر، حضرت زینب(ع) به یزید اعتراض کرد که آیا این عادلانه است که خانواده خودت را در حجاب و حرم، مستور داشته ای، ولی خاندان پیامبر را با این وضع، به دشت و بیابان کشانده ای که همه به چهره های آنان بنگرند...»(6) و بدین شیوه حکومت وقت را از بعد تبعیض و بی عدالتی، زیر سؤال می برد. امام خمینی«ره» دراین باره چنین می فرماید: «سیدالشهداء از همان روز اول که قیام کردند برای اجرا عدالت بود. سیدالشهداء که همه عمرش را و همه زندگی خود را برای رفع منکر و جلوگیری از حکومت ظلم و جلوگیری از مفاسدی که حکومت ها در دنیا ایجاد کردند، صرف نمود، برای این بود که حکومت جور از بین برود...»(7)

3- حفظ روحیه باطل ستیزی در حکومت دینی

در همه دوران زندگی بشری، حق و باطل در ستیزه بوده اند و باطل، چه در زمینه افکار و عقاید، چه در بعد رفتاری و اخلاقی و چه در محور حکومتی و اجتماعی، پدیده ای بوده است که همه انبیاء و اوصیاء الهی با آن مبارزه کرده اند. امام حسین(ع) در زمان خویش، با باطلی آشکار همچون «حکومت یزید» روبرو بود و تکلیف او مبارزه با این حکومت فاسد و عملکردهای متکی به باطل در جامعه بود. آن حضرت یکی از زمینه های قیام خویش را اینگونه معرفی می کند: «آیا نمی بینید که به حق عمل نمی شود و از باطل پرهیز نمی کنند پس باید به استقبال شهادت رفت...»(8) در آن زمان، بدعت و تحریف به حد اعلای خود رسیده بود و حکومت امویان در خط مقدم زدودن سنت های الهی و احیای بدعت های شیطانی قرار داشت و امام حسین(ع)، برای مبارزه با این باطل، قدم در راه جهاد و شهادت گذاشت، چرا که می دید سنت مرده است وبدعت ها زنده شده اند. آن حضرت در سفر خود به کربلا، در نطق مهمی کلام رسول خدا(ص) را که دستور به مقابله با حکومت باطلان و بدعت ستیزی می دهد، بازگو می کنند و سپس آن را بر حکومت یزید تطبیق می کنند، چرا که پیرو شیطان و مخالف خدا شده اند و دست به فساد و ظلم آلوده اند و آن حضرت، تکلیف باطل ستیزی را به صورت کلی و همیشگی در میان امت اسلامی روشن می سازند و تصریح می کنند که در برابر قدرت های باطل، نباید سکوت و سازش کرد.(9)

4- داشتن تدبیر و برنامه ریزی دقیق در حکومت داری

ویژگی هر حرکت موفق، به برنامه ریزی آن برمی گردد و هرچه به صورت حساب شده و و منظم اجرا شود، نتایج بیشتری بدست می آید. قیام عاشورا را می توان یک نهضت با برنامه و دقیق سیاسی به شمار آورد، نه اینکه تنها آن را یک شورش ضربتی و هیجانی بدانیم. امام حسین(ع) برای لحظه به لحظه و روز به رزو آن، دوراندیشی و تدبیر نموده بود و برای همه احتمالات و صورت های حادثه، چاره اندیشی های دقیقی کرده بود، چه آنچه که به جبهه امام حسین(ع) مربوط می شد و چه آنچه که برای خنثی کردن توطئه های دشمن، همه دارای تدبیر و برنامه ریزی بود. حرکت عاشورا می تواند برای تمامی حرکت های اصلاح طلبانه و حق گرایانه، به عنوان یک الگوی ایده آل مطرح باشد. با مروری بر حوادث عاشورا از آغاز حرکت امام حسین(ع) از مدینه تا پایان ماجرا و شهادت آن بزرگوار و حتی داستان اسارت اهل بیت(ع) به یک برنامه ریزی دقیقی پی می بریم که اینها همه دست به دست هم داد تا این نهضت الهی به نتایج عظیم خود همچون رسوا کردن هیئت حاکمه، اعتلای کلمه اسلام و ولایت و غیره دست یابد. حفاظت شخصی از امام حسین(ع) توسط جوانان هاشمی، تعیین نیروهای گزارشگر، خنثی کردن توطئه ترور امام در مکه، جمع آوری اطلاعات از وضع هیئت حاکمه، جذب نیروهای ویژه، آرایش نیرو در جبهه کربلا توسط امام(ع)، نامشروع دانستن خلافت یزید و اعلام مشروعیت حرکت خویش، اتمام حجت و معرفی امام، تقویت بعد معنوی اصحاب در شام عاشورا، جذب عاطفی حر و یاران و... همه از مواردی است که از تدبیرات ویژه و ایده آل امام حسین(ع) حکایت داردو به تمامی جنبش های دینی این پیام را می دهد که غیر از ایمان و توکل، باید برنامه ریزی دقیق نیز داشت تا بتوان از آن حرکت نتایج بی شماری به دست آورد. پرواضح است که در دنیایی که القاء فکر یا مبارزه با یک اندیشه یا ترویج یک فرهنگ، توسط استعمارگران و سرمایه داران جهان خوار با آن امکانات وسیع و گسترده خویش، با برنامه ریزی و تدبیر انجام می شود و کارهای بدون برنامه ریزی و آینده نگری چندان ثمربخش و مؤثر نیست، الهام از حادثه عاشورا، در امر حکومت داری و سوق دادن جامعه اسلامی به سوی کمال و سعادت، بسیار ضروری می باشد.

نویسنده:غلامرضا صالحی

پی نوشت ها:

1- تاریخ طبری، ج4، ص303
2- همان، ص266
3- خوارزمی، مقتل الحسین،ج1، ص182
4-بحارالانوار، ج44، ص383
5- شیخ مفید، الارشاد، ج2، ص39
6-بحارالانوار، ج45، ص158
7- امام خمینی(ره)، صحیفه نور، ج20، ص190
8- بحارالانوار، ج44، ص381
9- موسوعه کلمات امام حسین(ع)، ص360

منبع : روزنامه کیهان