مطالعه و بررسی تاریخی واقعه کربلا و قیام امام حسین (ع) اگر چه ریشه ها و ماهیت این نهضت را نمایان می سازد، اما وقوف بر تمام ابعاد و نیز اهداف قیام امام حسین (ع) نیازمند واکاوی بنیاد های نظری و اعتقادی این حماسه عظیم تاریخی است. بنابراین ضرورت دارد اهداف و مبانی تئوریک قیام امام حسین (ع) مورد مداقه قرار گرفته تا علل، انگیزه ها و از همه مهم تر اهداف قیام امام تبیین شود.
در مورد اهداف قیام امام حسین (ع) قلم فرسایی های بسیاری شده، از دیرباز تا کنون مورخان، پژوهشگران و صاحب نظران با الهام و استناد به سخنان امام حسین (ع) عمده ترین هدف قیام امام را امر به معروف و نهی از منکر عنوان کرده اند و اذعان داشته اند که امام برای اعادة حق و احیای دین جدش رسول خدا (ص) علیه دستگاه اموی به پا خاسته و در این راه تمام هستی خود را نهاده است.
واقعیت این است که امر به معروف و نهی از منکر و تلاش برای احیای حق و دفع باطل اهداف انکار ناپذیر قیام امام حسین (ع) بوده و این مفاهیم، مفاهیمی راهگشا و کلیدی در فهم علل قیام امام به شمار می روند. اما برای درک بهتر علل، اهداف و انگیزه های قیام امام حسین (ع)
می بایست به واکاوی این مفاهیم پرداخت تا در مورد قیام امام حسین (ع) از سطح مفاهیم کلی به سوی رهیافت های عینی و ملموس رهنمون شد. اگر در مورد مهم ترین هدف قیام امام حسین (ع) یعنی امر به معروف و نهی از منکر به کلیت این مفاهیم بسنده کنیم در تحلیل قیام امام ناتوان شده و از ارائه تفسیر و تحلیلی صحیح از قیام باز خواهیم ماند.
● با نگاهی به جامعه اسلامی زمان امام حسین (ع)
در دوران حکومت یزید به این نتیجه می رسیم که مردم به ظواهر دین پایبند بوده وواجبات و مستحبات دین را اکثریت آنان انجام می دادند. هر چند عصر اموی در تاریخ اسلام عصر کم رنگ شدن تقیدات دینی و اعتقادی مردم بود اما تقریبا اکثر قریب به اتفاق مسلمانان فرایض دینی از قبیل نماز، روزه، حج، زکات و ... را ادا می نمودند. حتی عنصری چون یزید که در حلقه خواص و نزدیکان خود به انکار آسمانی بودن دین اسلام می پرداخت اما در ظاهر به انجام فرایض و اقامه نماز با مسلمانان تظاهر می کرد. از این جهت شاید معروف بدان معنا که در شریعت اسلام ذکر شده وجود نداشت که امام در صدد امر به آن برآید. یا اینکه از نظر دستورات اسلامی منکری به آن معنا که در اسلام توصیه به نهی از آن شده باشد در سطح جامعه انجام نمی گرفت.
شاید برخی بر این باور باشند که اعمال و رفتار یزید و فسق و فجور وی که اینک ردای خلافت را بر تن کرده و ادعای جانشینی پیامبر را می نمود
بزرگترین منکری باشد که امام حسین (ع) در نظر داشتند و برای نهی یزید از منکرات به پا خاسته بودند. توضیح اینکه یزید به عنوان خلیفه مسلمین به کار های شنیع و غیر اخلاقی و غیر اسلامی از جمله بازی با سگان و بوزینگان، لهو و لعب، شراب خواری و ... دست می یازید و بر هر مسلمانی واجب بود که به محض مشاهده این افعال و اعمال از سوی هر مسلمان یا منتسب به اسلامی امر به معروف و نهی از منکر نموده، فرد خاطی را نصیحت نموده وتنبه نماید. در چنین شرایطی یزید با فرو رفتن در کام لهو و لعب نماد انکار ناپذیر منکر و باطل بود. اما مسئله اینجاست که آیا امام حسین (ع) صرفا برای امر به معروف شخص یزید و نهی از منکری که توسط او انجام می گرفت قیام کرد؟ در چنین شرایطی می شود تصور کرد که به فرض انصراف یزید از اعمال منافی اسلام امام با وی بیعت نموده و خلافت و حکومت یزید بر مسلمین را می پذیرفت! با چنین رویکردی قطعا قیام امام را بسیار تنزل داده ایم.
بنابر این شایسته است که از حوزة فرد و فردیت پای را بیرون نهاد و قیام امام را در عرصه کلی اجتماع تأویل و تفسیر نماییم تا واقعیت اهداف امام از قیام مشخص گردد. به همین منظور در ادامه به بیان فراز هایی از وصیت نامه و سخنان امام حسین پرداخته می شود تا روشن نماییم که قیام امام هدفی بسیار بزرگ تر، وسیع تر و والا تر از مواردی است که به اصلاح شخص خلیفه بازگردد.
امام حسین (ع) در قسمتی از وصیت نامه خویش فرمودند: "من نه برای سرکشی و طغیان و نه بر بنیاد هوی و هوس، نه به اندیشه فساد و ستمکاری خروج کرده ام. قیام من منحصرا برای اصلاح امت جدم محمد (ص) است. من بر آنم تا امر به معروف کنم و از منکر اجتناب دهم و راه و روش جدم و پدرم علی بن ابیطالب را پی گیرم." و در کلام دیگری فرمودند: "آیا نمی نگرید که به حق عمل نمی شود و از باطل نهی داده نمی شود. پس در چنین شرایطی شایسته است که مؤمن در اندیشه دیدار خداوند باشد. من نیز مرگ را جز سعادت و زندگی با ستمکاران را جز خواری نمی یابم."
تردیدی نیست که برای بازماندگان عصر پیامبر (صحابی پیامبر) و نیز برای کسانی که عصر پیامبر را به یک واسطه درک کرده بودند (تابعین) سخنان امام حسین (ع) کاملا روشن و بی نیاز از شرح و توضیح و تفسیر بوده، به همین دلیل نیز چه موافقان و همراهان امام و چه مخالفان ایشان در این باب پرسشی از امام حسین (ع) در جهت رفع ابهام خود نکردند، چرا که در واقع ابهامی وجود نداشته است.
عبارت منقول از امام حسین (ع) به صراحت مفهوم اصلاح را از حوزه فرد (یعنی شخص خلیفه) خارج دانسته و آن را با نظام اجتماعی پیوند می دهد و تأکید دارد که آن حضرت با ملاحظه تفاوت ماهیت نظام اموی موجود با نظام عصر نبوی، بر آن است تا به مسلمین خاطر نشان سازد که وضع موجود با واقعیات عصر نبوی تفاوتی فاحش داشته بلکه بر ضد آن است. بنابر این چنین نظامی نیازمند اصلاحی عظیم است که به هیچ وجه با اصلاح شخص خلیفه به فرجام نخواهد رسید. چه، همان گونه که اشاره شد، اگر یزید دست از اعمال منافی اخلاق و اسلام خود بر می داشت و حتی شالوده سلطنت خود را که بر پایه ای نظیر سلطنت قرار داده شده بود اصلاح و به طور مثال بر روش و شالوده ای چون اجماع استوار می ساخت، باز هم امام حسین (ع) حاضر به بیعت با یزید نبود.
هر چند امام حسین (ع) علیه خلافت یزید به پا خاست و قیامی ماندگار را در تاریخ به ثبت رساند اما این نکته را هیچ گاه نباید از نظر دور داشته شود که حکومت فردی چون یزید علل و عواملی داشت که با بر کنار شدن شخص یزید هیچ گاه برطرف نمی شدند، بلکه بزودی فردی چون یزید یا شاید بد تر از او بر مسند خلافت تکیه می زند. در نظر امام حسین (ع) عنصری چون یزید حاصل نظامی باطل بود که در طی سالیان ایجاد شده بود و حال می بایست نظام فاسد اصلاح شود نه فردی که نماینده و محصول آن نظام بود.
در تکمیل مباحث مطرح شده به نظر می رسد یکی از مفاهیم مطرح شده در سخنان امام حسین (ع) مفهومی راهگشا باشد. همان طور که نقل شد امام در قسمتی از بیاناتشان فرمودند: "خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدی" امام در این بیان تأکید ویژه دارند که هدفشان اصلاح امت محمدی و فراخواندن مسلمانان به معروف و بازگرداندن حاکمیت و حکومت و مردم به قالب و محتوای عصر نبوی و سیره علوی است. در اینجا از واژه امت که مفهومی وسیع داشته سخن رفته است و به هیچ وجه بر اصلاح فرد و شخص خلیفه اشاره نشده. بنابراین واضح و مبرهن است که قیام امام حسین (ع) در صدد دگرگونی یک نظام، بنیاد و اجتماع فاسد بوده نه فرد و شخصی چون یزید.
منبع : پایگاه آفتاب
