منابع مقاله:
کتاب : تفسیر و شرح صحیفه سجادیه، جلد نهم
نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان
دعا و نیایش در فعالیت هاى ذهنى و قلبى انسان حالت شکوفایى باطنى و روح قهرمانى را مى پروراند. صفاى نگاه، متانت رفتار، شادى درون، چهره راسخ، استعداد هدایت و پذیرش خطر و حوادث، از وجود یک گنجینه پنهان در عمق جان ما حکایت مى کند.
قلب و روح آدمى از راه دعا به خداوند و بندگان او پیوند پیدا مى کند و همانند قطره اى که به اقیانوس بى پایان مى رسد؛ اتّصال معنوى گسترده اى با مبدأ هستى و آفرینش ایجاد مى شود.
همه موجودات از حاملان عرش تا خاکیان فرش، زمین و دریا، در حال نیایش و دعا براى انسانند و به گونه اى او را مى ستایند.
در آیات نخست سوره غافر، راه و رسم دعاگویى را به مؤمنان مى آموزند:
الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبّحُونَ بِحَمْدِ رَبّهِمْ وَیُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ ءَامَنُواْ رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَىْ ءٍ رَّحْمَةً وَ عِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُواْ وَ اتَّبَعُواْ سَبِیلَکَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ* رَبَّنَا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنتِ عَدْنٍ الَّتِى وَعَدتَّهُمْ وَ مَن صَلَحَ مِنْ ءَابَاءِهِمْ وَ أَزْوَ جِهِمْ وَذُرّیتِهِمْ إِنَّکَ أَنتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ» «1»
فرشتگانى که عرش را حمل مى کنند و آنان که پیرامون آن هستند، همراه سپاس و ستایش، پروردگارشان را تسبیح مى گویند و به او ایمان دارند و براى اهل ایمان آمرزش مى طلبند، [و مى گویند:] پروردگارا! از روى رحمت و دانش همه چیز را فرا گرفته اى، پس آنان را که توبه کرده اند و راه تو را پیروى نموده اند بیامرز، و آنان را از عذاب دوزخ نگه دار.* پروردگارا! و آنان را در بهشت هاى جاودانى که به آنان و به شایستگان از پدران و همسران و فرزندانشان وعده داده اى در آور؛ یقیناً تو تواناى شکست ناپذیر و حکیمى.
بهترین دعا آن است که با ربّنا و ربّى و ربوبیت خداوند آغاز گردد. هر چند نام مبارک اللّه جامع ترین اسماى خداوند است ولى تقاضا از محضر پرلطف حق تناسب با ربوبیت او دارد. پروردگارى که از نخستین لحظه هاى وجود انسان آغاز شده و تا پایان عمر و سپس در قیامت ادامه دارد و چنان انسان را غرق انوار و الطاف الهى مى کند که خواندن خداوند به این صفت خاص، لطف و محبت و مهربانیش را به دعا کننده جلب مى کند.
امام صادق علیه السلام راه جلب لطف پروردگار را چنین تفسیر مى فرماید:
تَبَحُّروا قُلُوبَکُم فَإِنْ انْقاها مِنْ حَرَکَةِ الواحِشِ لِسَخَطِ شَئٍ مِنْ صُنْعِ اللَّهِ فَإِذا وَجَدْتُمُوها کَذلِکَ فَاسْالُوهُ ما شِئْتُمْ. «2»
دل هایتان را وارسى کنید. اگر دیدید که خداوند دل ها را از خطور هر گونه وحشت و ناخشنودى که نسبت به کارهاى اوست؛ پاک ساخته است. در این صورت هر چه مى خواهید از او طلب کنید.
به عبارت دیگر، مراد حضرت این است که اگر مى خواهید جاده دعا هموار باشد و مانع و ترسى در آن دیده نشود، باید دل را مانند دریا گسترده و پاکیزه نمود تا درِ رحمت حق باز شود.
در روایات بسیارى به دعاى عمومى در بین مردم سفارش شده است، به این خاطر دعاهایى که در نمازهاى جماعت و جمعه خوانده مى شود به درگاه الهى پذیرفته مى شود؛ زیرا ممکن است در آن عبادت، گروهى مؤمن مضطر یا کودک پاکیزه دل حضور داشته باشد که حال و دل شکسته او موجب قبولى دعا گردد.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله مى فرماید:
إِذا دَعا أَحَدٌ فَلْیَعُمَّ فَإِنَّهُ أَوْجَبُ لِلدُّعاءِ وَ مَنْ قَدَّمَ ارْبَعینَ رَجُلًا مِنْ إِخوانِهِ قَبْلَ انْ یَدْعُوَ لِنَفْسِهِ اسْتُجیبَ لَهُ فیهِمْ وَ فى نَفْسِهِ. «3»
هر گاه یک نفر دعا مى کند براى همه دعا کند؛ زیرا این دعا به اجابت نزدیکتر است. کسى که پیش از دعا کردن براى خود، براى چهل نفر از برادرانش دعا کند، آن دعا در حق آنان و در حق خودش مستجاب شود.
از جمله وحى هاى خداوند عزوجل به موسى علیه السلام این بود:
مرا به به زبانى بخوان که با آن نافرمانیم نکرده اى، موسى عرض کرد: چنین زبانى را از کجا بیاورم؟ خداوند فرمود: مرا از زبان کس دیگر بخوان. «4» گویا حکمت این کار در این است که وقتى انسان هاى دیگر به ویژه مؤمنان و صالحان در نیّت دعاى او باشند، واسطه اى براى فیض الهى هستند، به ویژه اگر آن انسان در نزد پروردگار از اولیاى الهى یا صالحان با اخلاص باشد.
امام باقر علیه السلام مى فرماید:
دعایى که زودتر از همه به اجابت مى رسد؛ دعایى است که برادر مؤمن در پشت سر برادرش مى کند، چون ابتدا براى برادرش دعا کند، فرشته اى که بر او گماشته شده است گوید: آمین و دو چندان آن براى تو باد. «5» در روایت است که حضرت ابراهیم علیه السلام در حال ذبح به فرزند خود اسماعیل فرمود:
فرزندم! دعا کن تا گشایش در کار حاصل شود؛ زیرا مضطر حقیقى تویى! ناگاه نگاه آن حضرت به قوچى افتاد و از جاى برخاست تا آن را بگیرد، هنگامى که برگشت دید دو دست اسماعیل باز شده است، پرسید: چه کسى دست هایت را باز کرد؟
گفت: مردى با این نام و نشان.
ابراهیم علیه السلام فرمود: او جبرئیل بوده، آیا چیزى هم به تو گفت؟
اسماعیل گفت: آرى، او به من گفت: خدا را بخوان که دعاى تو هم اکنون مستجاب است.
ابراهیم فرمود: تو چه دعایى کردى؟
اسماعیل گفت: گفتم خدایا! مردان و زنان مؤمن را مورد رحمت و آمرزش قرار ده.
ابراهیم فرمود: فرزندم تو انسان موفقى هستى؟ «6» حضرت صادق علیه السلام در توضیح آیه شریفه آتِنا فِى الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ» «7» مى فرماید:
«منظور از حسنه آخرت، رضوان الهى و بهشت، و مراد از حسنه دنیا، گشایش در رزق و معاش و نیکى اخلاق است». «8»
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- غافر (40): 7- 8.
(2)- بحار الأنوار: 67/ 58، باب 44، حدیث 36؛ الأمالى، شیخ مفید: 54.
(3)- بحار الأنوار: 90/ 313، باب 17، ذیل حدیث 17؛ الدّعوات، راوندى: 26، حدیث 40.
(4)- بحار الأنوار: 90/ 360، باب 22، حدیث 23؛ عدة الدّاعى: 131.
(5)- الکافى: 2/ 507، حدیث 4؛ بحار الأنوار: 90/ 387، باب 26، حدیث 19.
(6)- مستدرک الوسائل: 5/ 247، باب 41، حدیث 5796، به نقل از لب اللّباب.
(7)- بقره (2): 201.
(8)- من لایحضره الفقیه: 3/ 156، حدیث 3566.
