بر این کتب، شروح و حواشی کثیری، نگاشته شده.که بعضی باتمام رسیده.و برخی فقط شامل شرح بخشی از کتاب است (1).مع التأسف حاصل این زحمات، در زوایای کتابخانه ها (آنهم بیشتر مکاتب شخصی) یا بدست نیستی، سپرده شده.و جز کمی از حواشی که ضمن چاپ سنگی کافی (اصول و فروع) و چاپ اخیر آن توسط آقای آخوندی، انتشار یافته و جز بعض شروح، بطبع نرسیده از شروح مزبور که انتشار یافته شرح مجلسی بر کافی (بنام مرآت العقول) و شرح فارسی ملا خلیل قزوینی بر اصول کافی بنام (صافی) است چون ملا خلیل را شرح دیگری بعربی بر کافی بنام (شافی) است (2) و نیز شرح فارسی مجلسی اول (ملا محمد تقی) بر من لا یحضره الفقیه بنام (لوامع صاحبقرانی) و بیاناتی از محدث کاشانی (مرحوم فیض) بر احادیث کتب اربعه ضمن کتاب شریف وافی است همچنین شرح استاد مظفر بر اصول کافی است که اخیرا کار چاپ آن در نجف بپایان رسیده است.و روضة المتقین مرحوم مجلسی و با اینهمه باید اذعان کرد که شرحی که در خوراین کتب، و خاصه بر اصول کافی، (با مقتضیات زمان) شایسته انتشار است، ظهور نیافته (3) و چنانکه بعضی از بزرگان اهل سنت، درباره صحیح بخاری، (با آنهمه شروح مفصله)، گفته که : شرح صحیح بخاری بر عالم اسلام، فریضه ایست که تأدیه نشده، درباره کافی نیز (با کمال سرافکندگی) باید همین سخن را تکرار کرد.
پی نوشت ها:
1 توضیحاتی درباره شروح کتب اربعه:
الف کافی: شروح اصول کافی را در الذریعة (ج 13 ص 95 100) و حواشی کتاب مزبور را در (ج 6 ص 184 همین کتاب) ببینید.مؤلف عالیقدر کتاب، علامه تهرانی، نام 21 شرح و 22 حاشیه را، در دو بخش نامبرده از این کتاب شریف، ذکر فرموده.
ب تهذیب: نام 14 شرح بر تهذیب و ممیزات هر یک را در الذریعة (ج 13 ص 154 ببعد) و نام 20 حاشیه بر کتاب استبصار را در (ج 6 الذریعة ص 17 تا 19)، و نام 18 تن از شارحین و حاشیه نویسان کتاب مزبور را در همین کتاب (الذریعة ج 6 ص 51 ببعد)، ببینید.
ج استبصار: اسامی 13 حاشیه بر کتاب استبصار را در (ج 6 الذریعة ص 17 تا 19)، و نام 18 تن از شارحین و حاشیه نویسان کتاب مزبور را در (ج 2 کتاب مزبور ص 16) و نام 13 شرح بر آن را در (ج 13 ص 82 ببعد)، ببینید.
د من لا یحضر: نام 15 حاشیه بر این کتاب را در (ج 6 ص 223 کتاب الذریعه) ببینید.
از حواشی مزبور حاشیه ای بر تمام من لا یحضر، از سلطان العلماء و حاشیه مولانا مراد تفریشی و حاشیه ای (که ظاهرا از سید صادق موسوی از شاگردان شیخ حر عاملی و بخط شریف وی است) نزد اینجانب می باشد.
2 نیز اخیرا شرح ملا صالح مازندرانی بر کافی در تهران انتشار یافته است.
3 و اخیرا حواشی بر اصول کافی بقلم توانای استاد، شیخ عبد الحسین آل مظفر، نوشته شده .که در نجف ذیل متن (اصول کافی)، در اجزائی بطبع می رسد.و بحمد الله چاپ آن بپایان رسیده .
نیز استاد عالیقدر جناب آقای سید محمد حسین طباطبائی را تعلیقات مفیدی بر اصول کافی است که بانضمام حواشی منتخبی از مرآت العقول ذیل اصول کافی (در طبع دار الکتب الاسلامیه) انتشار یافته است.
خداوند امثال این شخصیتهای عالیقدر را که قرآن و حدیث را وجهه نظر خود قرار داده، و بمتاع دانشهای شهرت آور نپرداخته اند، زیاد و پایدار بدارد.