در سال 448 یعنی در همان زمانی که دولت شهرهای مسلمان اندلس زیر فشار مسیحیان اسپانیایی قرار گرفته بودند، در شمال افریقا و در میان قبایل بربر، جنب و جوش تازه ای آغاز شده بود.این جنب و جوش در اصل بر اثر آزادی آنان از اطاعت دولتهای منطقه بود.دولت فاطمی مصر در این زمان با دولت بنی حماد در الجزایر، در گیر کشمکش بودند؛ در نتیجه قبایل بربر ساکن صحرا و نیز نواحی دور دست مغرب (مراکش) فارغ از سلطه هر حکومتی بودند.این فراغت مصادف با پیدایش تعدادی رهبر دینی پرشور در میان بربرها بود.بربرها که قبل از آن با قبول رهبری رؤسای عرب در منازعات سیاسی و دینی شمال افریقا وارد می شدند، اکنون خوددارای رهبرانی دینی شدند.انگیزه های دینی و روح آزادمنشی و ساده زیستی، از بربرها مجاهدانی پرشور ساخته بود.رهبران بربر در قدم اول از این مجاهدان برای گسترش اسلام در میان قبایل سیاه پوست کافر در جنوب صحرای افریقا استفاده کردند.در جریان گسترش اسلام در میان سیاهان، نهضتی در بین بربرها به وجود آمد که مرابطون نامیده شده است.مرابط به معنای جنگجوی مرزنشین است.نهضت سیاسی و دینی مرابطون پس از موفقیتهای اولیه در جنوب صحرا، متوجه شمال شد و فرمانده آنان به نام یوسف بن تاشفین مراکش را تصرف کرد و دولت قدرتمندی به وجود آورد .
چون آوازه مرابطون به گوش مسلمانان اسپانیا رسید، از آنان در برابر مسیحیان کمک خواستند .یوسف بن تاشفین نیز با سپاهیان خود به کمک آنان شتافت.او در سال 479 ه. (1) در جنگ زلاقه توانست آلفونس پادشاه مسیحی را شکست دهد.دلاوری و ایستادگی مرابطون در این جنگ، شور و شوق بسیاری در مسلمانان اندلس به وجود آورد.در نتیجه آنان نیز به مرابطون پیوستند و طی چندین جنگ مسیحیان اسپانیایی را وادار به عقب نشینی کردند.
پس از عقب راندن مسیحیان، یوسف بن تاشفین به شمال افریقا بازگشت، اما چون مسیحیان حملات خود را از سر گرفتند و مسلمانان اندلس مجددا تقاضای کمک کردند، مرابطون بار دیگر عازم آن سرزمین شدند.این بار پس از عقب راندن مسیحیان، مرابطون در اندلس باقی ماندند و به مطیع ساختن دولت شهرهای آن سرزمین اقدام کردند.بعضی از این دولتها، مقاومتهای سختی از خود نشان دادند، اما سر انجام مجبور به اطاعت شدند.فرمانروایان شهرهای اندلس اگر چه به وسیله مرابطون از خطر دشمنان مسیحی خود نجات یافته بودند، اما از اینکه مرابطون استقلالشان را سلب کرده بودند، رضایتی نداشتند.مرابطون هم که به دلیل پرورش در صحرا شجاع و صبور بودند، کم کم بر اثر زندگی در شهرهای خوش آب و هوای اندلس و بهره مندی از زندگی راحت، به گروهی آسایش طلب تبدیل شدند.
آسایش طلبی مرابطون در مدت کوتاهی دولت مقتدر آنان را ضعیف کرد.آنان دیگر سد محکمی در برابر مسیحیان اسپانیایی نبودند.در شمال افریقا هم دولتهای کوچک، کم کم بر قدرت خود افزودند.ساکنان شهرهای اندلس نیز به مقاومت در برابر آنان دست زدند.از آنجا که مرابطون علاوه بر ساکنان مسلمان این شهرها، بر مسیحیان و یهودیان نیز فشار وارد می کردند، بنابراین همه ساکنان شهرهای اندلس از هر قوم و مذهبی که بودند با آنان به مخالفت برخاستند و برای تجدید استقلال خود تلاش کردند.در چنین شرایطی دولت مرابطون در برابر نهضت جدید بربرهای شمال افریقا موسوم به موحدون از پای در آمد و حیات آن به پایان رسید.
پی نوشت:
1 1086 م.
