دائرة المعارف یهود

د. مسیری، عبد الوهاب، موسوعة الیهود و الیهودیة و الصهیونیة، چاپ اول، دار الشروق، قاهره (و بیروت)، 1999، 8 مجلد رحلی، در مجموع 2848 صفحه

به تازگی در کشور مصر دائره المعارفی بدیع پیرامون یهودیت انتشار یافته است. این دائره المعارف که توسط ناشر معروف و موفق مصری، دارالشروق به طبع رسیده، محصول تلاش و مدیریت عبدالوهاب مسیری طی یک ربع قرن کار مداوم و گروهی است. دکتر مسیری تحصیلات عالی خود را در زمینه ادبیات انگلیس و آمریکا و ادبیات تطبیقی، در دانشگاه رتجرز«~ (Rutgers University) ~»در آمریکا به انجام رسانیده است. تحقیقات و تاءلیفات وی علی رغم رشته تحصیلی اش بیشتر به حوزه یهودیت و صهیونیزم معطوف است. با این همه، از وی آثار متعددی نیز در باب ادبیات انگلیسی و نیز ادبیات فلسطینی و یهودی به چاپ رسیده است. وی به مباحث جامعه شناختی و فلسفی نیز اهتمام زیادی دارد. معرفی تفصیلی آثار چاپ شده و در آستانه چاپ وی، در جلد هشتم موسوعه (ص 177) آمده است. برخی از مناصب اداری و دانشگاهی وی از گذشته تا کنون چنین است:

کارشناس صهیونیزم در مرکز مطالعات استراتژیک اهرام (19691975)؛

عضو نمایندگی دائمی اتحادیه عرب در سازمان ملل (19751979)؛

استاد در دانشگاههای عین شمس، ملک سعود و دانشگاه کویت (19791989)؛

مشاور علمی مؤسسه جهانی اندیشه اسلامی (المعهد العالمی للفکر الاسلامی از 1989 تا کنون)؛

عضو هیئت امنای دانشگاه علوم اسلامی و اجتماعی واشنگتن (از 1997 تا کنون).

عبد الوهاب مسیری در سال 1975 اقدام به چاپ دائره المعارف مفاهیم و اصطلاحات صهیونیزم نمود. این کتاب نقطه آغاز تلاش همه جانبه او برای تدوین دائره المعارف جامع یهود گشت . به اعتقاد وی، بسیاری از اصطلاحات و واژه های به کار رفته در گفته ها و نوشته های صهیونیستها معانی خاصی دارد که با معانی آنها در آثار دیگران کاملا متفاوت است. از این رو، بازخوانی این واژگان و فهم و تبیین آنها امری است ضروری و بایستنی.

سر ویراستار در جلد اول موسوعه، در بخش مشکلات نظری، زبان و ادبیات تحلیلی عرب را در فهم و تبیین یهودیت و صهیونیزم کاملا نارسا می داند و معایب آن را چنین برمی شمرد:

.1 بسیاری از تحلیلها، آگاهانه یا ناآگاهانه بر انگاره های غربیها مبتنی است. تلقی غربیها از یهودیت، برگرفته از آموزه های انجیلی است. بر این اساس، یهودیان موجودیتی مستقل هستند که در تاریخ مستقل خود در حرکت اند. آنان زمانی در بیابانها سرگردان بودند. سپس در کنعان و پس از آن در مصر استقرار یافتند. هم اکنون نیز در نقاط مختلف جهان به ویژه در آمریکا و اروپا سرگردان اند و مدت زمانی است که فلسطین قبله آمال آنها شده است. در تلقی غربی، یهودیها یا فرشتگان محبوبند یا شیطانهای مبغوض و مطرود. یا مرکز هستی هستند و تاریخ انسانی بدون آنها فاقد هر قدرتی برای حرکت و پویش است و یا فقط ابزار یا شیئی حاشیه ای هستند که هیچ اهمیت ذاتی ندارند. در این نگاه، بسیاری از اطلاعات کنار گذاشته شده، زیرا اهمیت نداشته است.

.2 با الهام از طرز تلقی غربیها، عقلانیت عربی بدین سو گراییده است که یهودیان را از روند تمدنی، تاریخی و انسانی خود جدا کند و آنان را از ویژگیهای انسانی شان جدا سازد . تاریخ به عنوان منبع اساسی شناخت انسانها و قومیتها، در این نگرش مورد غفلت قرار گرفته است.

.3 بر اثر غفلت از این رویکرد تاریخی انسانی، نگرش عرب به پدیدارها و رویدادهای یهودی، به عنوان واقعیاتی کلی و ترکیبی با نمودهایی مختلف در سطوح سیاسی، اقتصادی، دینی و معرفتی مطرح نبوده است. از این رو، زبان تحلیلی عرب به صورتی افراطی سیاست زده شده است، به گونه ای که هر موضوعی در چارچوب ابعاد مستقیم سیاسی و اقتصادی آن مورد بررسی قرار می گیرد و ابعاد معرفتی آن یعنی نوع نگاه یهودیها به هستی و نوع نگاه غربیها به خودشان و به یهودیها مورد بی اعتنایی واقع می شود. روشن است که بدون توجه به این ابعاد، نمی توان ابعاد سیاسی و اقتصادی را به خوبی فهمید.

.4 نقیصه دیگر، تلقی کردن تفکر صهیونیزم به صورت مجموعه ای از اندیشه های صهیونیستی بدون هیچ ربط و نسبتی میان آنهاست، در حالی که این طرز تفکر، منظومه ای است به هم پیوسته، که هر جزء آن جزء دیگر را تبیین و تکمیل می کند.

.5 در نوع نگاه اعراب ویژگی اسکانی صهیونیست ها یعنی روحیه وطن گزینی و سکونت و ماندگاری در مناطق تحت نفوذ نادیده گرفته شده است. صهیونیست ها در پی تسلط بر فلسطین و به خدمت گرفتن مردم نیستند، بلکه مطلوب اصلی آنان اشغال سرزمین، اخراج ساکنان آن و وطن دائمی قرار دادن آن است.

.6 وجود نگاه مادی و عینی به کنشها و واکنشهای صهیونیست ها و بی توجهی به پیوند عمیق انگیزه ها و رویکردهای صهیونیست ها با نوع نگرش آنها.

.7 مهمترین نقیصه نبود الگویی مناسب و راه گشا در تحلیل هویت صهیونیست ها است. در حال حاضر، الگوی حاکم بر تحلیل عرب از صهیونیست ها، جمع آوری و متراکم ساختن اطلاعات، اسناد و مدارک، بدون ریختن آنها در قالبی معنادار و معنابخش است.

مبنای تاءلیف و تنظیم موسوعه الیهود، این اعتقاد است که ذهن آدمی در مواجهه با ورودیهایش به صورت انفعالی عمل نمی کند و این گونه نیست که بدون هیچ نوع سازماندهی، تنها به ثبت و ضبط آنهابپردازد. ذهن آدمی قوه ای است خلاق و ابداع گر که واقعیات را از دریچه الگوهای معرفتی و ادراکی خود مورد توجه قرار می دهد و داده های راه یافته را در قالب آن الگوها بازسازی می کند. از این رو فرایند ادراک، خود نوعی تفسیر و تحلیل است.

الگو ساختاری است تصوری و مفهومی با قدرت تحلیل، که خود برگرفته از انبوهی جزئیات، حقایق، واقعیتها و روابط میان آنهاست. الگو، برخی از داده ها را که بی معنا و نارساست طرد می کند و برخی دیگر را که در نظرش معنادار است، نگه می دارد، سپس میان آنها ربط و پیوندی خاص ایجاد می کند، ربط و پیوندی که در نگاه او با روابط موجود در واقعیت خارجی همخوان است .

با الهام از این باور، دائره المعارف یهود برخلاف معمول دائره المعارفها، تنها به ارائه مجموعه ای از داده های پراکنده بسنده نکرده است، بلکه با طراحی و ارائه سه الگوی معرفتی، کوشیده است تا خواننده خویش را از قدرت تنظیم داده هایش و معنادار کردن آنها برخوردار سازد.

الگوهای سه گانه ای که هر کدام عهده دار تبیین بخشی از پدیدارهای یهودی و صهیونیستی است و در نهایت، هر کدام از این الگوها به دیگری منتهی می شود و آن را تکمیل می کند، عبارتند از:

.1 الگوی گروههای انسانی به کار گرفته شده

جوامع سنتی، وظائفی را که به دلایل خاصی نمی توانند عهده دار شوند، به این گروهها می سپارند . رابطه این گروهها با جامعه خود بر اساس منافع متقابل تنظیم می شود و همواره فاصله ای معین میان گروه به کار گرفته شده و جامعه او برقرار است. این گروهها به شدت دچار دوگانگی معیارها و ارزشها و نسبیت اخلاقی هستند.

.2 الگوی وحدت و یکپارچگی

بر مبنای این الگو، هر آنچه در هستی وجود دارد، به یک گوهر واحد منتهی می شود. از این نگاه، عالم به صورت انداموار به هم پیوسته است و تابع قوانین یکپارچه و پنهانی است که همه موجودات را اعم از انسان و غیرانسان فرا می گیرد. بنابراین، همه موجودات مادی و طبیعی هستند و در آن میان، انسان هویتی مستقل و فرارونده ندارد. این الگو گاهی خدا را با طبیعت و ماده یکی می گیرد (وحدت وجود) و گاهی بی توجه به خدا و هر عامل معنوی دیگر، همه چیز را تحت سیطره قوانین مادی و طبیعی می داند.

.3 الگوی علمانیت جزئی و محدود

بر اساس این الگو، میان نهادهای دینی و نهادهای حکومتی جدایی وجود دارد. جدایی میان دین (با کلیت آن) و حکومت (به معنای همه ابعاد عمومی و اجتماعی زندگی) را می توان علمانیت فراگیر نامید. بر اساس الگوی علمانیت محدود، اخلاق همچنان مبنا و مرجع است. این نوع علمانیت، قلمرو وسیعی برای ارزشهای مطلق انسانی و اخلاقی و حتی دینی وا می نهد و در ابعاد کلی و اهداف نهایی جامعه دخالتی ندارد.

تفصیل این الگوها و تبیین معانی نظری موسوعة الیهود به قلم عبد الوهاب مسیری در جلد اول آمده است.

سر ویراستار در جایی دیگر، شکل گیری ذهنیت و طرز تلقی خود را مرهون متفکرانی چون سعید بسیونی، امیل جرج، محمد مصطفی بدوی، دیوید وایسر، ماکس وبر، زیگموند باومن، کارل مارکس، اسماعیل راجی الفاروقی، روژه گارودی و علی عزت بگوویچ می داند. با این همه، وی از ایمان به وحدانیت خدا و دو بعدی بودن کیان انسانی به عنوان مهمترین منبع الهام خود یاد می کند .

در نگارش مدخلهای دائره المعارف یهود، نویسندگان زیادی همکاری کرده اند. برخی از اینان چون محمد حسنین هیکل، فهمی هویدی، یوسف زیدان، سعید فرید، عزمی بشاره، نظام برکات و خالد الحسن چهره های آشنایی هستند.

از امتیازات این دائرة المعارف، روزآمد بودن آن است. تهیه این دائره المعارف از 25 سال پیش شروع شده، اما مدخلهای آن با توجه به داده های جدید و رویدادهای تازه بارها بازنویسی شده است. نکته قابل توجه این است که همه مجلدات این دائرة المعارف در سال جاری میلادی (1999) انتشار یافته است.

بهره گیری از دائرة المعارفهای معروف یهودی از قبیل«~ .The Jewish Enc، Judaica ~»و«~ . The universal Jewish Enc ~»با توجه به نقاط ضعف آنها، از دیگر ویژگیهای این دائره المعارف به شمار می رود. از نواقص موسوعه الیهود، ذکر نکردن فهرست منابع مورد استفاده در هر مدخل است؛ البته سرویراستار خود به این نکته توجه داشته و در دفاع از آن، به تکراری بودن بسیاری از منابع مدخلها و نیز گستردگی منابع برخی از مدخلها، که ذکر آنها به چند برابر شدن حجم دائره المعارف می انجامید، استناد کرده است.

این دائرة المعارف بر خلاف معمول دائرة المعارفها بر اساس موضوعات تنظیم شده است و نه بر طبق حروف الفبا، هرچند در جلد هشتم فهرست الفبایی مطالب مجلدات هفتگانه به عربی و انگلیسی آمده است. به علاوه در این جلد، مفاهیم و اصطلاحات اساسی به کار رفته در موسوعه نیز به وضوح تعریف و تبیین شده است و مهمترین رویدادهای تاریخ بشری عموما و تاریخ فلسطین و یهودیان به طور خاص به ترتیب تاریخی ثبت شده است.

جلد هشتم همچنین حاوی فهرست تفصیلی مطالب هر جلد و در ضمن آن، هر بخش، باب و مدخل است . برای مزید اطلاع علاقه مندان، این فهرست با حذف قسمتهای کم اهمیت یادآوری می شود:

جلد اول: چارچوب نظری

بخش اول: مشکلات نظری

.1 مقدمه

برخی از نارساییهای زبان تحلیلی عرب / موسوعه (دائره المعارف) / دائره المعارف یهودی / دائره المعارف تحلیلی (نقدی)/ دائره المعارفی با رویکرد جدید / بررسی یک مورد / سه الگوی بنیادین: وحدت گرایی، علمانیت فراگیر و گروههای به کار گرفته شده / الگوهای سه گانه بنیادین: جدابودن ظاهری و وحدت پنهانی / ساختار دائره المعارف / حدود و ثغور دائره المعارف

.2 واژه ها: مرجعیت نهایی، مرجعیت فرارونده و پنهان / ارجاع و تحویل و...

.3 شکست الگوی مادی در تفسیر واقعیت انسان

انسان فراتر و انسان فروتر / عقلانیت مادی و ناعقلانیت مادی / انسان انسانی (یا انسان ربانی)

بخش دوم: الگوها به عنوان ابزاری تحلیلی

.1 الگوها: ویژگیها و شیوه ساخت و پرداخت

.2 انواع الگوها

.3 الگوی گزینشی و الگوی ترکیبی

بخش سوم: وحدت و یکپارچگی

.1 وحدت وجود

.2 وحدت گرایی یکپارچه و علمانیت فراگیر

بخش چهارم: علمانیت فراگیر

.1 مشکلات تعریف علمانیت

علمانیت: بحث انگیز بودن تعریف / بحث انگیز بودن دو نوع علمانیت: جزئی و فراگیر / مشکلات تعریف علمانیت به عنوان جدایی دین از دولت / مشکلات تعریف علمانیت به عنوان مجموعه ای از افکار، عملکردها و برنامه های واضح و معین / مشکلات مفهوم علمانیت به عنوان اندیشه ای ثابت، ناپیوسته و الگویی.

.2 مشکلات ناشی از آمیختگی قلمرو دلالت و اصطلاح علمانیت

.3 الگوی تفسیری ترکیبی و فراگیر علمانیت

ناکامی جامعه شناسی غربی در بسط الگوی ترکیبی و فراگیر علمانیت / به سوی الگوی تفسیری ترکیبی و فراگیر / علمانیت: تعریفی برگرفته از بررسی مجموعه ای از اصطلاحات نزدیک به هم و دارای مفاد مشترک یا متداخل

.7 دوگانگی انعطاف ناپذیر، سیالیت فراگیر و پساتجدد

.8 علمانیت فراگیر و امپریالیسم

.9 علمانیت فراگیر: تاریخ اجمالی و تعریف

بخش پنجم: گروههای به کار گرفته شده

عوامل پیدایش و بسط گروههای به کار گرفته شده / برخی از مهمترین گروههای به کار گرفته شده / گروههای به کار گرفته شده و مزدبگیر / حکومت به کار گرفته شده / ویژگیهای اصلی گروههای به کار گرفته شده / گروههای به کار گرفته شده و وحدتگرا و علمانی فراگیر

جلد دوم: گروههای یهودی: مشکلات بحث انگیز

بخش اول: ماهیت یهود در زمان ها و مکان های مختلف

.1 بحث انگیزی گوهر و سرشت یهودی

.2 بحث انگیزی یکپارچگی یهودی و نفوذ یهودی

.3 بحث انگیزی نبوغ فکری و جنایت پیشگی در یهودیان

.4 بحث انگیزی انزواطلبی و خصایص یهودی

.5 تبعید و بازگشت یا هجرتهای متعدد و گسترش جمعیت

بخش دوم: یهودیان یا گروههای یهودی

.1 گروههای اصلی یهودی

.2 گروههای یهودی از بین رفته و حاشیه ای

.3 بحث انگیزی هویت یهودی

.4 یهودیان و گروههای یهودی

.5 بحث انگیزی آمار و عدد یهودیان

بخش سوم: یهودیان یا گروههای به کار گرفته شده یهودی

.1 گروههای به کار گرفته شده یهودی

.2 گروههای به کار گرفته شده یهودی نظامی، اسکانی و اقتصادی

.3 بردگان و یهودیان کاخ نشین

.4 دیگر گروههای به کار گرفته شده یهودی (در فحشا، طبابت، مترجمی و...)

بخش چهارم: دشمنی دیگران با یهود و یهودیت

.1 بحث انگیزی همیشگی با یهود

.2 برخی از نمودهای مشخص یهودستیزی

.3 دشمنی با یهود و جانبداری از آنها

.4 نسل کشی نازیها و تمدن نوین غربی

.5 برخی از موارد بحث انگیز در نسل کشی یهودیان اروپا توسط نازیها

.6 موارد بحث انگیز در همیاری گروههای یهودی و نازیها

جلد سوم: گروههای یهودی: تجدد و فرهنگ

بخش اول: تجدد

.1 از تجدد تا پسا تجدد

.2 علمانیت (و امپریالیسم) و یهودیت و اعضای گروههای یهودی

.3 تجدد و اعضای گروههای یهودی

.4 روشنفکری یهودی

.5 سرمایه داری و گروههای یهودی

.6 سرمایه داران عضو گروههای یهودی در جهان (به جز آمریکا)

.7 سرمایه داران عضو گروههای یهودی در آمریکا

.8 سوسیالیسم و گروههای یهودی

بخش دوم: فرهنگهای گروههای یهودی

.2 آداب و رسوم گروههای یهودی (پوشاک و خوراک)

.3 هنرهای تجسمی و گروههای یهودی

.4 موارد بحث انگیز در موزه های یهود

.5 موسیقی و رقص و گروههای یهودی

.6 طنز، کمدی و سینما و گروههای یهودی

.7 ادبیات یهودی و صهیونیستی

.8 ادبیات مکتوب عبری

.9 ادبیات ییدیشی (نوعی لهجه آلمانی با آمیزه هایی از زبان عبری)

.10 زبانها و لهجه های گروههای یهودی

.11 اندیشمندان عضو گروههای یهودی

.12 فیلسوفان عضو گروههای یهودی

.13 جامعه شناسان عضو گروههای یهودی

.14 روانشناسان عضو گروههای یهودی

.15 تعلیم و تربیت در گروههای یهودی و تعلیم و تربیت تا دوران جدید

.16 تعلیم و تربیت نزد گروههای یهودی در دوران جدید

جلد چهارم: گروههای یهودی: تاریخ

.1 موارد بحث انگیز در تاریخ یهودیت:

تاریخ یهود یا تاریخ گروههای یهودی / تاریخ مقدس یا توراتی / نگرشهای یهود به تاریخ / نگرش صهیونیسم به تاریخ / گذشته و آینده یهود / تقدیر و سرنوشت یهودی / تداوم یهود / تمرکز جغرافیایی یهود / معبد اول و دوم / مشترک المنافع یهودی / یوسیفوس / نحمان / هاینریش گرایتز / توین بی / تاریخ عبرانیها / تاریخ اقتصادی یهود / تاریخ اندیشه یا تمدن یا فرهنگ یهودی

.2 قالبهای خود مختاری

.4 اقوام سامی: آشوریها و بابلیها

.4 اقوام دیگر سامی: عاموریان/ ادومیان / عامونیان / موآبیان / آرامیان / سوریه / آرامیان دمشق / آرامیان نهرایم / کنعانیان / اقوام هفتگانه کنعانی و...

.7 عبرانیها:

عبرانی ها: تاریخ / آپیرو(خاپیرو) / ابیرو ابیری(عبری) / کوه سینا / شبه جزیره سینا / فلسطین / سرزمین کنعان / مملکت یهودا / بیت ایل / شکیم / جلعاد / سامره / جلیل / غزه / طبریه / خلیل / صفد / اریحا / قدس و نامهای آن / قدس و جایگاه آن در تلقی دین یهود / قدس و تاریخ آن / قدس و یهودی کردن آن / بیت المقدس / اورشلیم

.8 دوره پدران: مرحله پاتریارکی / ابراهیم / اسماعیل/ اسحاق / عیسو / یعقوب / یوسف / موسی / هارون

.9 نفوذ یا هجوم عبرانیها به کنعان:

یوشع بن نون / اسباط / قبایل دوازده گانه عبری / روبین / شمعون / یساکار / زبولون / بنیامین / دان / نفتالی / جاد / آشیر / افرایم منسه / لاویان / قبیله لاوی / قبیله یهودا

.10 دوران داوران:

داور / روت / دبورا / جدعون / شمشون

.11 پرستش در بنی اسرائیل:

قربانی ها / کهانت / کاهن اعظم / بعل / گوساله طلایی / ترافیم و ایفود / خیمه اجتماع / تابوت عهد (تابوت شهادت)

.12 معبد و عبادت اصلی قربانی / جایگاه معبد در تلقی یهودی / معبد سلیمان / معبد هیرودیس / معبد دوم / معبد سوم / مراسم پرستش در معبد / قدس الاقداس / کوه معبد / حج / ویرانی معبد / تجدید بنای معبد دیوار ندبه / دیوار غربی / معبد اونیاس

.13 کشور متحد عبرانی

شاهان و شاهنشاهی / شاوول / یوناتان / داود / سلیمان

.14 مملکت جنوبی و شمالی

مملکت جنوبی (یهودا) / مملکت شمالی (ییسرائل) / یربعام اول / رحبعام / آسا / عمری / آخاب و ایزابل / احزیا / یاهو / یوآش و...

.15 تبعید آشوری و بابلی:

تبعید آشوری و بابلی / اسارت آشوری و بابلی / قبایل دهگانه مفقود اسرائیل / جدلیا

.14 پارسها

پارسها (مادها، هخامنشیان و ساسانیان) / آیین زرتشت / کورش کبیر / داریوش اول، هوخشتره / خشایارشاه / استر / نحمیا / عزرا

.15 یونانیها

یونانیها (سلوکیان) / اسکندریه / هلنیسم / اسکندر مقدونی / آنتیوخوس چهارم / مکابیان / خاندان حشمونی / یوحنا هیرکانوس اول / ارسطو پولس اول / الکساندر یانایوس / سالومی الکساندر / هیرکانوس دوم / ارسطو پولس دوم / آنتی جونوس دوم / ارسطو پولس سوم

.16 رومی ها

تیتوس / تراژان / آدریان / حاکمان رومی / ژولیوس الکساندر / اتینوس / مالیات یهودی / انتی پاتر / هیرودیس / قسطنطین اول

.17 شورشهای یهودی بر ضد سلوکیان و رومیان

بخش دوم: تاریخ گروههای یهودی در جهان اسلام

.1 خاور نزدیک در گذشته و پس از گسترش اسلام

خاور غربی پیش و پس از اسلام / اهل ذمه در اسلام / جهان اسلام از زمان گسترش اسلام تا سقوط بغداد به دست مغول

.2 اسپانیای اسلامی (اندلس)

.3 دولت عثمانی و دولت ایران پس از اسلام

حمایت از یهود / ایران از زمان حاکمیت خاندان صفوی تا زمان حاضر

.4 جهان عرب از قرن نوزدهم

گروههای یهودی در جهان عرب از نیمه قرن نوزدهم: آمار / شگرد مهاجرت / تقسیمات دینی و نژادی / تحول یافتن به عامل اسکانی

بخش سوم: تاریخ گروههای یهودی در کشورهای غربی (بویژه در دوران جدید)

.1 زمین داری در غرب و ریشه های قضیه یهود:

قرون وسطی/ پیمانها، امتیازات و پشتیبانی / حق برده گیری یهود / انجمنهای سری یهود / مرگ سیاه

.3 امپراتوری بیزانس مسیحی و اسپانیای مسیحی

.4 فرانسه: از قرون وسطی تا انقلاب فرانسه / از انقلاب تا کنون

.5 انگلستان: از قرون وسطی تا رنسانس / از رنسانس تا کنون

.6 آلمان: از قرون وسطی تا رنسانس / از رنسانس تا کنون / بیسمارک

.7 اتریش، هلند و ایتالیا

.8 لهستان قبل از تجزیه (پیدایش یهودیان ییدیشی): یهودیان شرقی اروپا / لهستان تا قرن شانزدهم / برجستگان لهستانی (شلاختا) / معبد یا قلعه

.9 لهستان از زمان تجزیه تا کنون

.10 روسیه تزاری تا سال 1855: روسیه از قرن نهم میلادی تا اولین تجزیه لهستان / روسیه از تجزیه لهستان تا سال 1855 / الکساندر اول / نیکولای اول / شهرکهای یهودی در روسیه

.11 روسیه تزاری تا انقلاب: روسیه از 1855 تا 1881 / تجدد در روسیه تزاری / الکساندر دوم / روسیه از 1881 تا انقلاب بلشویکی / الکساندر سوم / نیکولای دوم / قوانین ماه مه

.12 اتحاد شوروی: از سال 1917 تا جنگ جهانی دوم / از جنگ جهانی دوم تا زمان حاضر

.13 یهودان ییدیشی در اوکراین، رومانی و مجارستان

.14 آمریکای لاتین: گروههای یهودی در آمریکای لاتین: ویژگیهای اساسی جمعیتی هویت کارکردها اتخاذ وطن در آرژانتین رابطه با برگزیدگان حکومتی / نگاهی مقایسه ای به گروههای یهودی در آمریکای لاتین و ایالات متحده آمریکا

.15 آفریقای جنوبی، کانادا، استرالیا و زلاندنو

.16 ایالات متحده تا نیمه قرن نوزدهم: دوره استعمار / مرحله اول آلمانی / مرحله دوم آلمانی

.17 ایالات متحده از نیمه قرن نوزدهم تا 1971: آغاز دوره ییدیشی / پایان دوره ییدیشی و پیدایش یهودیان آمریکایی / یهودیان جدید یا آمریکاییهای یهودی

.18 یهودیان جدید یا آمریکاییهای یهود در زمان حاضر: آمار و ویژگیهای اصلی جمعیتی / کارکردها / ادغام دینی و فرهنگی (آمریکایی شدن یهودیان جدید) / یهودیان جدید و صهیونیسم / رابطه جامعه یهودی در ایالات متحده با سیاهان آمریکا / تشکیلات و انجمنهای یهودی

جلد پنجم: یهودیت: مفاهیم و فرقه ها

بخش اول: یهودیت: برخی از ابعاد بحث انگیز

.1 بحث انگیزی ترکیب و تراکم جغرافیایی و شریعت شفاهی

.2 بحث انگیزی وحدت گرایی یهودی

.3 بحث انگیزی رابطه آیین غنوصی (عرفان) و یهودیت

.4 بحث انگیزی رابطه یهودیت و صهیونیسم

بخش دوم: مفاهیم و باورهای اساسی یهودیت

.1 خدا

برداشت یهود از خدا / توحید / اسماء خدا / تقدیس اسم / ایل / یهوه / الوهیم / ادونای / شدای

.2 قوم برگزیده

قوم مقدس / بازماندگان شایسته / کنیسه ییسرائل / عهد و پیمان

.3 سرزمین

صهیون / سرزمین مقدس / ارض موعود / حرمت زندگی انسان یهودی

.4 کتابهای مقدس دینی

عهد قدیم / تورات / کتاب / سفر / اصحاح / اسفار پنجگانه موسی / تاناخ / کتاب مقدس / مزوزا / ترگوم / وولگات / پشیطا / ترجمه سبعینیه / سفر پیدایش / سفر خروج / سفر لاویان / سفر اعداد / سفر تثنیه / وصیتهای دهگانه / کتاب ایوب / کتاب امثال / کتاب جامعه / کتاب مزامیر / کتاب غزل غزلها / کتاب مراثی / تفسیر عهد قدیم / نقد عهد قدیم / کتابهای مستور (اپوکریفا) / کتابهای منسوب / دست نوشته های بحر المیت

.5 پیامبران و نبوت

سموئیل / الیاس / یونس / هوشع / اشعیاء / میکا / عاموس / ناحوم / صفنیا / ارمیا / حبقوق / دانیال / حزقیال / حجی / زکریا / ملاکی / عوبدیا / یوئیل

.6 یهودیت حاخامی (تلمودی)

یهودیت ربانی / یهودیت بنیادگرا / یهودیت کلاسیک / تلمود: تاریخ / بخشهای تلمود / موضوعات اساسی تلمود / ویژگیهای اساسی تلمود / تلمود و اعضای گروههای یهودی / کتابهای تفسیر (میدراش) / میشنا / گمارا / تشریع / هلاخا/ تفسیرهای اسطوره ای اگادا / فتاوی / قواعد تکمیلی / عرفها / تصمیمات / پیلپول / برایتا/ توسفتا / شولحان آروخ

.7 فقیهان (حاخامها)

کاتبان (سوفریم) / زوگوت / معلمان میشنا (تنائیم) / هیلل اول / شمای / یوحنابن زکای / گملئیل دوم / عقیبا بن یوسف / یهودا هناسی / الیشع بن ابویاه / شارحان (امورائیم) / آشی / مفسران / فقیهان (گائون ها) / سعید بن یوسف فیومی (گائون سعدیا) / صاحبان شروح اضافی (توسافوت) / گرشوم بن یهودا / موسی بن نحمان / بن گرشون / و...

.8 قبالا

تصوف یهودی / تاریخ قبالا / عوامل نفوذ مردمی قبالا و حاکمیت آن بر تلقی و ذهنیت دینی یهود / عوامل کاهش نفوذ قبالا / موضوعات اساسی قبالا و ساختار اندیشه های آن / بحیر / تجلیهای نورانی دهگانه (سفیروت) / یکی شدن با خدا / تفسیرهای عددی (گماتریا) / تجلی مونث خدا (شخینا) / مراحل هستی

.9 قبالای زوهری و قبالای لوریانی

زوهر / قبالای نبوی / ابراهیم ابو العافیه / شراره های الهی / اصلاح خللهای هستی (تیقون) / اسحاق لوریا / حییم ویطال / یوسف بن طبول / آدولف گلینک و...

.10 سحر و قبالای مسیحی

گولم / نوستراداموس / ساموئل فولک / فلافیوس میترادیتس / پاولوس ریسیوس

.11 شعایر دینی

اوامر و نواهی / سفارشها / ختان / سن بلوغ / موی صورت (ریش) / غذا و قوانین خاص آن در یهودیت / غذای شرعی / ذبح شرعی / سبت / دعای شروع سبت / دعای پایان سبت / روزه / روزه روز دهم

.12 معبد یهودی

لوحه های شریعت (عهد و شهادت) / تابوت / طومارهای شریعت / طومارهای پنجگانه / مگیلوت / شمعدان (مینورا)

.13 حاخام (رهبر دینی گروه یهودی)

ربی / رابای / ربانیها / حبرها / مرتل (مرثیه خوان) / واعظ

.14 نمازها و دعاها

نمازهای یهودی / دعاها (مناجات و لعن) / لعنها / شمع / دعاهای هجده گانه / نماز پایانی / نماز نافله / دعا برای حکومت / خواندن تورات / نذرها / تسبیحها / نمازنامه های یهودی / نمازنامه های عید / وضو / نصاب شرعی / شال نماز (طالیت)...

.15 غیر یهودیها و مساله طهارت

گوییم / شیکسا (زن غیر یهودی) / شریعت نوح / اختلاط ممنوع میان گیاهان و حیوانات / طهارت و نجاست / گاو کوچک قرمز / غسل

.16 خانواده

زن یهودی / جنسیت / زنا / ازدواج / سند ازدواج / ازدواج بیوگان / طلاق شرعی / طفل نامشروع

.17 تقویم یهودی

.18 اعیاد یهودی عیدهای بزرگ / عید آغاز سال یهودی / سوکوت / سوکاه / عید کیپور / روز مغفرت / عید فصح / نان فطیر / کتاب مراسم عید فصح / عید استقلال / روز یادبود / عید هفته ها / سال یوبیل و...

.19 اندیشه آخرت

آخرت یا عالم دیگر / روز واپسین / روز خدا / روز حساب / انگیزش مردگان / تناسخ جانها / جاودانگی روح / مرگ / خودکشی / دفن و مدفنها / تشریح / کیفر و پاداش / بهشت / سرزمین مردگان / جهنم / فرشتگان / کروبیان / جن و شیطان / عزرائیل

.20 مسیحا و مسیحاگروی

ابوعیسی اصفهانی / یودگان / داود الرائی و...

بخش سوم: فرقه های یهودی

.1 فرقه های دینی یهود (تا قرن اول میلادی)

اختلافات دینی / بحران یهودیت / سامریها / فریسیان / صدوقیان / غیوران / فقیران / مغاریان / پرستشگران خدای یگانه

.2 یهودیت و اسلام

اسلامی کردن یهودیت و یهودی کردن اسلام / عنان بن داود / بنیامین بن موسی نهاوندی / ابویوسف یعقوب / اسرائیلیات / عبدالله بن سبا / کعب الاحبار / ساموئیل بن عباس

.3 یهودیت و مسیحیت

مسیحی کردن یهودیت / پسر خدا / مسیح (عیسی بن مریم) / یهودی کردن مسیحیت / میراث یهودی مسیحی / ارتداد (به ویژه مسیحی شدن) / بشارت به یهودیت / یهودی شدن و یهودی کردن / جرج جوردن

.4 حسیدیسم

حسید / تاریخ حسیدیسم / حسیدیسم و حلولیت / صدیق / خانواده ها، گروهها و جنبشهای حسیدیسم / مخالفان / تاءثیر حسیدیسم در تلقی و ذهنیت یهودیت معاصر / حسیدیسم و صهیونیسم و.. .

.5 یهودیت اصلاح گرا

تاریخ اصلاح طلبی / اندیشه های دینی اصلاح طلبان / یهودیت پیشرو / یهودیت لیبرال / کنگره های حاخامی / کنگره مرکزی حاخامهای آمریکایی / پژوهشکده دینی یهود / انجمن جهانی یهودیان پیشرو / دیوید فراید لاندر و...

.6 یهودیت بنیادگرا

تاریخ یهودیت بنیادگرا / اندیشه های دینی یهودیت بنیادگرا / اتحادیه حاخامهای بنیادگرا در آمریکا و کانادا / شورای حاخامی در آمریکا / یهودیت بنیادگرا و صهیونیسم / سامسون هیرش و...

.7 یهودیان محافظه کار

تاریخ یهودیان محافظه کار / اندیشه های دینی / یهودیت تاریخی / انجمن یهودیان سنتی / ماسورتی / معبد متحد آمریکا / دانشکده یهودی الهیات / انجمن آمریکایی حاخامها / یهودیت محافظه کار و صهیونیسم / شورای معابد در آمریکا / اسحاق لیزرو...

.8 تجدد و علمانیت در یهودیت

.9 یهودیت و اعضای گروههای یهودی و پساتجدد

همکاری یهودیت و اعضای گروههای یهودی و پساتجدد / هرمنوتیک یهودی / ساز و کارهای هرمنوتیک / هرمنوتیک و روشنفکران یهود / برخی از اصطلاحات پساتجدد و رابطه آنها با یهودیت و اعضای گروههای یهودی و ...

.10 یهودیت میان الهیات مرگ خدا و الهیات آزادی بخش

یهودیت در دوران پساتجدد / الهیات جاودانگی / اتی هلسوم و...

.11 عبادتهای جدید

در مغرب زمین / فراماسونری: تاریخ و افکار / فراماسونری و یهودیت و گروههای یهودی / افرایم هرشفیلد / بهائیت / گروه تمدن اخلاقی / یهودیت فمینیست / انحراف جنسی / غذای یهودی / بازیهای توراتی

جلد ششم: صهیونیسم

بخش اول: نقاط بحث انگیز و موضوعات اساسی

.1 تعریف صهیونیسم

.2 جریانات صهیونیستی

.3 قرارداد صامت [بی سر و صدا] میان تمدن غرب و جنبش صهیونیسم

.4 اجرایی کردن قرارداد

.5 صهیونیسم و علمانیت فراگیر

.6 زبان فریبکارانه صهیونیسم

بخش دوم: تاریخ صهیونیسم

.1 اولین برنامه ریزیهای صهیونیسم: هجوم صلیبی ها

.2 صهیونیسم غیر یهود (مسیحی)

.3 صهیونیسم غیر یهود (علمانی)

.4 صهیونیسم جویای وطن

.5 موسسات اسکانی

.6 صهیونیسم اسکانی

.7 تئودور هرتصل

.8 صهیونیسم سیاسی

.9 صهیونیسم عام

.10 صهیونیسم کارگری

.11 صهیونیسم قومی دینی

.12 صهیونیسم قومی علمانی

.13 صهیونیسم جغرافیایی

.14 حکومت دو قومیتی

بخش سوم

.1 سازمان جهانی صهیونیسم

.2 لابی یهودی و صهیونیستی [گروههای فشار صهیونیستی ]

.3 جنبش صهیونیستی در ایالات متحده

.4 صهیونیسم و جمع آوری تبرعات

بخش چهارم: صهیونیسم و گروههای یهودی

.1 موضع صهیونیسم و اسرائیل نسبت به گروههای یهودی در جهان

.2 موضع گروههای یهودی نسبت به صهیونیسم

.3 مخالفت یهودیان با صهیونیسم

.4 شخصیتها و سازمانهای یهودی مخالف صهیونیسم

جلد هفتم: اسرائیل وطن آرمانی صهیونیسم

بخش اول: نقاط بحث انگیز روند عادی سازی و حکومت به کار گرفته شده

.1 بحث انگیزی روند عادی سازی

.2 حکومت به کار گرفته شده صهیونیستی

بخش دوم: حکومت اسکانی

.1 استعمار اسکانی صهیونیستی

.2 جایگیر و ماندگار بودن استعمار صهیونیستی

.3 کوچانیدن و کوچیدن یهودیها

.4 کوچ یهودیان شوروی

بخش سوم: نژادپرستی و تروریسم صهیونیستی

.1 نژادپرستی صهیونیسم

.2 تروریسم صهیونیستی اسرائیلی تا سال 1948

.3 تروریسم صهیونیستی اسرائیلی از سال 1948

بخش چهارم: نظام اسکانی صهیونیستی

.1 اسکان و اقتصاد

.2 توسعه جغرافیایی یا تسلط اقتصادی

.3 نظام سیاسی اسرائیل

.4 نظریه امنیت

بخش پنجم: بحران صهیونیسم و مشکل اسرائیل

1.بحران صهیونیسم

.2 واکنش صهیونیسم اسرائیل در برابر بحران

.3 مشکل اسرائیل و وحدت گرایی صهیونیستی

.4 مشکل فلسطین