گذر از «مسئله شر» و رسیدن به «رنج» در تأملات جدید فیلسوفان دین

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، سمینار «تطور فلسفی مساله شر؛ از مساله خدا تا مساله انسان» 10 اسفند با حضور رسول رسولی‌پور، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی در دانشگاه الهیات تهران برگزار شد.
رسولی‌پور طی سخنانی در این سمینار گفت: همواره فیلسوفان دین، بین مسئله شر و خداباوری پیوند برقرار می‌کنند. آنها پیوسته این سوال را مطرح می‌کردند که این همه شر در دنیا چگونه با وجود خداوند مهربان قابل توجیه است.
عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی گفت: انسان امروزی در پی سازگاری با واقعیت موجود است و می‌خواهد این رنجی که انسان می‌برد را کاهش بدهد. در بین فلیسوفان کلاسیک، انسان‌ها به کسب بیشترین شادی و خوشی تشویق می‌شدند و وجه تراژیک عالم به صورت کامل توضیح داده نمی‌شد.
وی در ادامه گفت: در اینجا این سوال‌ها مطرح می‌شود؛ چرا با فرض خدای مهربان باید در این جهان تا به این میزان رنج بکشیم؟ آیا واقعا شر مساله‌ای است که باید پاسخی برایش پیدا کنیم؟ در تاملات متاخر فیلسوفان دین سعی کرده‌اند به این پرسش‌ها پاسخ‌های در خور بدهند. در تاملات جدید فیلسوفان دین مسئله شر را به مسئله رنج تغییر دادند؛ در این فرض، درد، شرط لازم و کافی برای رنج است.
این پژوهشگر فلسفه دین افزود: اگر دردی حاصل شود و ما توانایی جبران آن را از دست بدهیم؛ این شر است. خیلی از حوادث دردی ایجاد می‌کند که قابل جبران نیستند به عنوان مثال ممکن است شخصی عضوی از بدن خود را از دست بدهد ولی دچار رنج نشود چرا که پشت آن «قصد بدکارانه» وجود نداشت؛ پس اگر پشت دردی قصد بدکارانه‌ای نباشد شر و رنج تلقی نمی‌شود.
وی در ادامه گفت: این تعریف کمک می‌کند که دامن پروردگار از دردها و رنج‌هایی که در دنیا می‌کشیم پاک شود با این تعریف شرور طبیعی از بحث خارج می‌شود پس اگر طوفان یا زلزله رخ داد باید تلاش کنیم خود را نجات بدهیم پس کسی که این مصائب را ایجاد کرده است هدفش آزار و رنج نبوده است.
رسولی‌پور افزود: همه ما با این قرائت آشنا هستیم که خداوند به مردمی که گناه می‌کنند عذاب می‌دهد. قصد خداوند در اینجا تنبیهه مردمی است که گناه می‌کنند اما عامل این رنج خودمان هستیم.
وی در ادامه با یرشمردن عواملی که رنج را بر آدمی تحمیل می‌کند گفت: زمانی که اراده، حقوق و آزادی ما نادیده گرفته می‌شود موجب رنج ما می‌شود؛ البته «خانم استام»(فیلسوف دین) معتقد است می‌توان افرادی را پیدا کنیم که اراده آنها نادیده گرفته می‌شود ولی رنج نمی‌برند پس گاهی دانستن شرط لازم برای رنج بردن نیست. مصادیقی وجود دارد که مطلع نیستیم و رنج نمی‌بریم مانند کسی که نمی‌داند هوا آلوده است.
رسولی‌پور افزود: شادی‌ها می‌تواند از حیث عینی تعریف شوند؛ اگر شخصی از حیث روانی و جسمی خود را به چیزهایی متعهد کند اگر به آنها نرسد احساس رنج می‌کند؛ امروزه به اعتراف بسیاری از فیلسوفان دین صورتبندی و مسئله «شر قرینه‌ای» رد شده است؛ این تئوری از مراکز علمی دور شده است و کمتر به مسئله منطقی شر به عنوان یک مسئله زنده نگاه می‌شود هر چند این تئوری قدمت چندین ساله دارد.
این پژوهشگر فلسفه دین اظهار کرد: اینجا این مسئله همچنان لاینحل است چرا باید رنج ببریم؟ (صرف نظر از وجود خداوند) فیلسوفان یونان وجه تراژیک عالم را اصل می‌دانستند و وجه کمدی عالم را سطحی قلمداد می‌کردند. وجه تراژیک به زندگی عمق می‌دهد مرگ، پیری و تنهایی گریزناپذیر است و باید درباره آنها تامل کنیم یا بنا را بر این بگذاریم که خود خلاص کنیم و از زندگی بهره‌ای نبریم.
وی افزود: بسیاری از انسان‌ها از رنچ‌هایی که می‌برند از زندگی دلسرد می‌شوند و زندگی را مملو از شر می‌بینند و به نوعی رویکرد «عمر خیامی» پیدا می‌کنند و همین دم را غنیمت می‌شمارند؛ این افراد برای چیره شدن به این افکار به مواد مخدر و ...متوسل می‌شوند و از فشار رنج خود را خلاص می‌کنند. اگر بپذیریم این تفسیر، تفسیر عمر خیامی است اصل بر شادی و غلبه بر شر گذاشته می‌شود.
رسولی‌پور اظهار کرد: وجه دیگر در عمق بخشیدن به زندگی، استفاده این است که عشق و محبت را در بین هم گسترش بدهیم یعنی در دعاهای خود به جای اینکه برای سلامتی مسلمانان دعا کنیم تمام انسان‌ها از ادیان مختلف را دعا کنیم و عشق خود را نثار هم کنیم و به جای فرقه‌گرایی به حفظ آزادی انسان‌ها فکر کنیم  این پروژه‌ای است که از سوی فیلسوفان حاضر دنیا دنبال می‌شود.
وی در جمع‌بندی بحث خود گفت: من در این بحث سعی کرده‌ام از ادبیات متمرکز بر بحث شر بگذرم و به مسئله رنج برسم؛ اگر بگویم در این رنج‌هایی که می‌بریم حکمتی وجود دارد و به فرض که حکمت را هم درک کنیم باز این سوال مطرح است و مساله رنج حل نشده باقی می‌ماند و اوضاع بد اقتصادی، سیاسی و روابط بین انسان‌ها همچنان پابرجا باقی می‌ماند؛ به نظر من حل این مسئله از حل تعارض وجود خداوند با رنج مهم‌تر است.