پرتو (معرفی چند کتاب درباره شیعه)

1. تاریخ تشیّع در ایران از آغاز تا قرن دهم هجری

تألیف رسول جعفریان، 3 ج، 1242 ص وزیری، قم، انصاریان، 1380، موضوع: اسلام شیعه ایران تاریخ.

عناوین فصل های جلد اول و دوم عبارتند از: 1. گونه های تشیّع و عوامل نفوذ و گسترش آن؛ 2. تشیّع و ایرانیان ساکن عراق در قرن نخست هجری؛ 3. تشیّع ایران در قرن دوم و سوم؛ 4. تشیّع ایران در قرن چهارم؛ 5. تشیّع ایران در قرن پنجم؛ 6. تشیّع ایران در قرن ششم؛ 7. تشیّع ایران در قرن هفتم؛ 8. تشیّع ایران در قرن هشتم؛ 9. تشیّع ایران در قرن نهم؛ 10. رسمیت یافتن تشیّع در ایران در دوره صفوی و دشواری های آن.

این کتاب ابتدا دو جلد بوده است. مؤلف در فصل دهم، تشیّع در گیلان و

خراسان را در دوره صفوی بررسی کرده و با بحث درباره سیاست مذهبی ناموفق نادرشاه در برابر تشیّع و تسنّن، جلد دوم را به پایان رسانده است. جلد سوم کتاب، که تلاش جدیدی است در جهت روشن کردن سیر رشد تشیّع در ایران اسلامی، مروری است بر تشیّع برخی دیگر از شهرهای مهم مانند اصفهان، قزوین، استرآباد، ورامین و کاشان. به علاوه، چند مقاله دیگر درباره تشیّع در شهرهای ایران و سایر بلاد عربی از جمله حرمین شریفین، حلب و نقاط دیگر به این مجموعه ضمیمه شده که برخی تألیف و برخی دیگر ترجمه اند.

2. زنان نامدار شیعه

تألیف احمد عیسی فر، 350 ص، وزیری، تهران، رایحه عترت، 1381، موضوع: زنان مسلمان زنان شیعه سرگذشت نامه.

هفت فصل این کتاب درباره حضرت فاطمه علیهاالسلام و سه فصل آن در مورد حضرت زینب علیهاالسلام است. در فصل یازدهم زندگانی مادران چهارده معصوم علیهم السلام مطرح شده و در فصل دوازدهم زنان نامدار شیعه معرفی شده اند. مؤلف در فصل سیزدهم زنان امام زاده ایران را نام برده و در فصل چهاردهم در مورد جایگاه زنان از دیدگاه پیامبر و ائمّه اطهار علیهم السلام ، قانون اساسی و بعضی از شخصیت های معاصر شیعی بحث کرده است. آخرین فصل کتاب در مورد حضور زنان در صحنه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران است که با آمارهایی از حضور زنان درمجلس شورای اسلامی، مسئولیت های اجرایی، عرصه های فرهنگی، حوزه های علمیه و دانشگاه ها همراه است.

3. قیام های شیعه در عصر عباسی

تألیف محمد کاظمی پوران، 302 ص، وزیری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، 1380، موضوع: عبّاسیان تاریخ جنبش ها و قیام ها جنبش های اسلامی.

این کتاب از سه بخش مقدّماتی، اصلی و پایانی تشکیل شده است. بخش مقدّماتی آن دو فصل دارد که در فصل اول حکومت اموی و نهضت های مردمی و در فصل دوم دوره عبّاسی مورد بحث قرار گرفته است. بخش اصلی شش فصل دارد که عناوین آن به ترتیب عبارتند از: برخورد سادات حسنی با حکومت عبّاسی، قیام محمّد بن عبداللّه در سال 145 ه، قیام ابراهیم بن عبداللّه در همان سال، قیام حسین بن علی در سال 169 ه، قیام یحیی بن عبداللّه در سال 175 ه و قیام ادریس بن عبداللّه در سال 172 ه. مؤلّف در بخش پایانی در یک فصل، تاریخ تشیّع و ائمّه اطهار علیهم السلام را مورد بحث قرار داده و در فصل دیگر، اهداف و نتایج قیام های علوی در عهد عباسی را برشمرده است.

4. حوزه های علمیه شیعه درگستره جهان

تألیف سیدعلیرضا سید کباری، 855 ص، وزیری، تهران، امیر کبیر، 1378، موضوع: حوزه های علمیه تاریخ شیعه روحانیت.

این کتاب، که به سفارش «پژوهشکده باقرالعلوم» تهیه شده است، ده فصل دارد. عناوین فصل ها عبارتند از: 1. پیدایی حوزه های علمیه و بنیانگذاران آن؛ 2. نظام آموزشی حوزه های علمیه؛ 3. اهداف حوزه در تربیت فرزانگان؛ 4. حوزه های علمیه شیعه در گستره جهان؛ 5. حوزه های علمیه و مرجعیت و رهبری؛ 6. حوزه ها و ضرورت ها؛ 7. حوزه علمیه قم و طلاب غیرایرانی؛ 8. مسائل اقتصادی حوزه های علمیه؛ 9. خون حوزه؛ 10. آرمان ها و کامیابی ها.

5. آشنایی با متون درسی حوزه های علمیه ایران (شیعه حنفی شافعی)

تألیف محمد ملکی، 480 ص، وزیری، قم، دارالثقلین، 1376، موضوع: حوزه علمیه قم برنامه درسی.

این کتاب در جهت اندیشه تقریب مذاهب و آشنا کردن طلاّب شیعی با متون درسی حوزه های علمیه اهل سنّت ایران و متقابلاً آشنا نمودن طلاّب سنّی با متون متداول در حوزه های تشیّع نوشته شده است و سه بخش دارد که هر بخش حاوی ده فصل می باشد. در بخش اول، متون درسی شیعه در ابعاد گوناگون ادبیات عربی، منطق، کلام، هیئت و ریاضیات، فلسفه و عرفان، اصول فقه و فقه معرفی شده اند. در بخش دوم، متون درسی مذهب حنفی و در بخش سوم، متون درسی مذهب امام شافعی در ابعاد علم صرف، نحو، بلاغت، فلسفه، منطق، کلام، هیئت، اصول، فقه، حدیث و تفسیر مورد بحث قرار گرفته اند.

6. جامعه شیعه نخاوله در مدینه منوّره

تألیف ورنر اند، ترجمه رسول جعفریان، 156 ص، وزیری، قم، دلیل، 1379، موضوع: نخاوله تاریخ شیعه عربستان سعودی مدینه.

این کتاب ترجمه مقاله ای است با عنوان: «The Nakhawile, a Shite Community in Medina Past and Present»، که در سال 1997 در مجله Die Welt Des Islam، دوره 37، ش 3 توسط انتشارات بریل منتشر شده است. مؤلّف در این مقاله پژوهشی، کوشیده است تا ابتدا تاریخچه تشیّع مدینه را در میان اشراف و سادات این شهر بررسی کند و در نهایت، بر اساس مأخذی که به زبان های مختلف و از جمله عربی و فارسی در اختیار داشته، وضعیت تاریخی، اجتماعی و فرهنگی نخاوله را تشریح کند. مؤلف در این تحقیق، دریافته است که تا چه اندازه دشمنان نخاوله بر ضد آنان تبلیغ کرده و کوشیده اند تا در گذر تاریخ، آنان را بدنام سازند.

مترجم در انتهای کتاب، چهار پیوست برای کمک به شناخت وضعیت شیعیان مدینه و عربستان ارائه کرده است. مصاحبه مترجم با شیخ محمدعلی عمری، رهبر شیعیان مدینه، که در سال 1375 انجام شده، یکی از این پیوست هاست.

7. تشیّع در تسنّن

تألیف سیدمحمدرضا مدرّسی یزدی، 310 ص، وزیری، قم، انصاریان، 1381، موضوع: شیعه امامیّه عقاید دفاعیه و ردیه.

این کتاب حاوی شش پژوهش درباره امامت امامان دوازده گانه، اجتهاد و تقلید، وضو، اذان، جمع بین صلاتین و سجده است. این مقاله ها از سال 1359 به تدریج نوشته شده و در سال 1379 برای ویرایش، اعراب گذاری آیات و روایات و ترجمه آن ها و افزودن پاورقی های لازم به آقای حمید رضا ترابی سپرده شده است. دو مقاله اول این کتاب قبلاً به طور مستقل چاپ شده و دو مقاله «وضو» و «جمع بین صلاتین» در برنامه نرم افزاری معجم فقهی گنجانیده شده اند. مؤلّف در این کتاب، از معتبرترین کتب اهل تسنّن و از قوی ترین روایات از حیث متن و سند استفاده کرده است.

8. نقش زنان شیعه در عصر امام علی علیه السلام

تألیف احمد فاضلی، 296 ص، وزیری، قم، میثم تمّار، 1381، موضوع: زنان در اسلام زنان مسائل اجتماعی و اخلاقی وضع سیاسی و اجتماعی.

مؤلّف در این کتاب درصدد اثبات این فرضیه است که بانوان شیعه در عصر امام علی علیه السلام اهتمام زیادی به امور خانوادگی داشتند و در عین حال، از فعالیت های اجتماعی و فرهنگی غافل نبودند. این کتاب شامل یک مقدّمه، پنج فصل و یک خاتمه است. عناوین فصل ها عبارتند از: کلیات، خانواده و تربیت، زنان در میدان علم و فرهنگ، نقش اقتصادی بانوان و فعالیت های سیاسی و اجتماعی. پیش از شروع فصل ها، 43 سؤال که در این کتاب به آن هاپاسخ داده می شود، مطرح شده اند. بیش تر این سؤال ها، سؤال های فقهی و یا ابهام هایی هستند که در مورد بعضی از روایات در مورد زنان به ذهن می رسند.

9.زندگی سیاسی وفرهنگی شیعیان بغداد

تألیف سیدحسن موسوی، 304 ص، وزیری، قم، بوستان کتاب، 1381، موضوع: شیعه عراق بغداد تاریخ سرگذشت نامه زندگی فرهنگی وضع سیاسی و اجتماعی.

مؤلّف، که استادیار بخش تاریخ دانشگاه شیراز است، در مقدّمه، زندگی سیاسی و فرهنگی شیعیان بغداد را به دو دوره تقسیم می کند: در دوره اول رهبران شیعه و پیروان آنان از هر لحاظ زیر فشار بودند و از فعالیت های سیاسی و فرهنگی آنان جلوگیری می شد. آنان نیز مجبور بودند تقیّه کنند. در دوره دوم، که دوره تسلط آل بویه بر بغداد است، شیعیان آزادی نسبی به دست آوردند و توانستند مدارس ویژه شیعه را بنیان نهند. در این دوره، علمای بزرگی پا به عرصه وجود نهادند. با ورود طغرل به بغداد، متفکران شیعه دوباره در تنگنا قرار گرفتند، اما حرکت های مکتبی متکلّمان، فقیهان و اندیشمندان شیعی متوقف نشدند.

عناوین فصل های این کتاب عبارتند از: جغرافیای تاریخی بغداد، زندگی سیاسی و فرهنگی شیعیان در دوره اول عبّاسی، زندگی سیاسی و فرهنگی شیعیان در عصر غیبت صغرا، منصب نقابت و نقیبان علوی، زندگی علمی اجتماعی و مبارزات عقیدتی بزرگان شیعی بغداد در عصر اختناق و دوران غیبت صغری، عصر آل بویه و آغاز آزادی های نسبی شیعیان بغداد، بزرگان علمی، سیاسی و شیعی بغداد در عصر آل بویه، انقراض آل بویه و سلطه سلجوقیان بر بغداد.

10. شیعیان تانزانیا؛ دیروز و امروز

تألیف امیر بهرام عرب احمدی، 347 ص، تهران، الهدی، 1379، موضوع: شیعه تانزانیا.

مؤلف، که چند سال در تانزانیا به سر برده است، در این پژوهش، وضعیت شیعیان خوجه اثنی عشری هندی الاصل و شیعیان دوازده امامی بومی شده را بررسی می کند، ولی چون بیش از 000/15 شیعه خوجه در تانزانیا هستند و فعالیت های فرهنگی و اقتصادی زیادی دارند، بیشتر در مورد اینان بحث می کند. شیعیان بومی بیش از چند هزار نیستند و هنوز نتوانسته اند به نظم و انسجام مطلوب دست یابند.

این کتاب از هفت بخش تشکیل شده است: بخش مقدّماتی، سرزمین و مردم تانزانیا. بخش اول، شیعیان خوجه اثنی عشری؛ این بخش 120 صفحه کتاب را به خود اختصاص داده است. بخش دوم، شیعیان بومی؛ بخش سوم، شیعیان لبنانی؛ بخش چهارم،سایراقلیّت های شیعه موجود در تانزانیا؛ بخش پنجم، ایرانیان در شرق آفریقا؛ بخش ششم، تشیّع در زنگبار.

1 مسؤول کتابخانه تخصصی مؤسسه شیعه شناسی