کتاب شناسی جامعه شناسی سیاسی

مقدمه
مطالعه و پژوهش در رشته علوم سیاسی با گرایشهای مختلفی صورت می گیرد. عمده این گرایشها عبارت است از: اندیشه سیاسی، روابط بین الملل و جامعه شناسی سیاسی. و هریک از این گرایشها تقسیمات فرعی دیگری را نیز می پذیرند. گرایش اندیشه سیاسی به بررسی آراء و نظرات متفکران مختلف در حوزه سیاست می پردازد. اندیشه سیاسی یونان باستان، قرون وسطی، مسیحیت، غرب جدید، اسلام و ایران و... در این حوزه مطالعاتی بررسی می شوند. در گرایش روابط بین الملل، روابط میان دولتها، یاست بین الملل، مسائل منطقه ای، سازمانهای بین المللی، کانونهای بحران در جهان و... بررسی می شوند. در گرایش جامعه شناسی سیاسی نیز تعاملات و روابط میان نیروها و نهادهای اجتماعی با نهاد قدرت سیاسی بررسی می شود.
البته در زمینه جامعه شناسی سیاسی نگرشهای دیگری نیز وجود دارد. از نظر ماکس وبر موضوع اصلی جامعه شناسی سیاسی بررسی تسلط و انواع مختلف آن می باشد. بحث وی از انواع مشروعیت سنتی کاریزمایی و قانونی در راستای بحث از اقسام مختلف سلطه شکل می گیرد. ⁽¹⁾ موریس دوورژه آن را با علم سیاست مترادف می داند. ⁽²⁾ در دو کتاب «علم سیاست » و «جامعه شناسی سیاسی » وی مباحث مشترکی را مطرح می نماید. برخی دیگر جامعه شناسی سیاسی را صرفا مطالعه و بررسی نهادهای قدرت می دانند. اما در مجموع می توان گفت با توجه به تاریخچه پیدایش جامعه شناسی سیاسی و تمایز آن از علم سیاست، محور اصلی مباحث جامعه شناسی سیاسی، بحث از رابطه میان نیروهای اجتماعی و قدرت سیاسی است. از این دیدگاه برخلاف علم سیاست که به رابطه این دو از بالا به پایین نظر دارد، در جامعه شناسی سیاسی رابطه از پایین به بالا، یعنی نقش و تاثیر نیروهای اجتماعی بر قدرت سیاسی، مورد مطالعه است. در این جهت می توان تمایز روشنی میان دیدگاه علم سیاست و جامعه شناسی سیاسی قائل شد.
مباحث جامعه شناسی سیاسی، خود ریشه در تفکرات سیاسی دوران باستان و قرون وسطی دارد. اگر جامعه شناسی سیاسی را به طور کلی به عنوان کوشش فکری در جهت توضیح و تبیین پدیده ها، رفتارها و ساختارهای سیاسی به وسیله نیروها و عوامل اجتماعی، تعریف کنیم، در آن صورت نمونه های بسیاری از چنین کوشش فکری ای را می توان در اندیشه فلسفی پیشتازان تفکر سیاسی یافت. از این رو، عنوان جامعه شناسی سیاسی جدیدتر از محتوای آن ست; زیرا بسیاری از مطالعات کلاسیک در این زمینه توسط متفکرانی همچون ابن خلدون، توکویل، برایس، میخلز و.... قبل از تخصصی شدن این حوزه صورت گرفته است.
از نظر تاریخی پیدایش شاخه جامعه شناسی سیاسی به دوران جدایی حوزه دولت از جامعه برمی گردد. پیشتر در اندیشه سیاسی قدیم، جامعه اساسا سیاسی تلقی می شد و بنابراین خط فاصلی میان دولت و جامعه متصور نبود. تصور جدایی میان دو حوزه دولت و جامعه حاصل تحولات تاریخی عمده ای بود که در قرن نوزدهم میلادی به اوج خود رسید. با از میان رفتن دولت مطلقه و پیدایش نظام سیاسی لیبرالی در غرب، نقش دولتها کم رنگ شد و به موازات آن جامعه مدنی به عنوان حریم آزادیهای اقتصادی و اجتماعی فرد در مقابل قدرت سیاسی قوت گرفت. و از اینجا بود که نیاز به مطالعه تاثیرات جامعه بر قدرت سیاسی احساس گردید و زمینه شکل گیری رشته ای به نام جامعه شناسی سیاسی فراهم آمد. در این دوران حاکمیت مکتب اصالت اثبات (پوزیتیویسم) سیطره خود را بر این رشته نوپا نیز گسترد و جامعه شناسی سیاسی رنگی اثباتی (پوزیتیویستی) به خود گرفت.
در غرب مبدا علم جامعه و سیاست را، در مفهوم اثباتی آن، باید در آثار سن سیمون و اگوست کنت جستجو کرد. سن سیمون برآن بود که می توان با کاربرد روشهای علوم طبیعی، سیاست و جامعه شناسی سیاسی را به صورت علوم «اثباتی » درآورد. علم اثباتی علمی است که اعتبار احکام آن مبتنی بر شواهد عینی و تجربی قابل اثبات باشد. ادامه گرایش اثباتی در علم سیاست و جامعه شناسی سیاسی در غرب به شکل گرایش به مکتب کارکردگرایی (فونکسیونالیسم) در نظریات پارسونز و پیروان وی ظاهر شد. دومین منبع فکری عمده جامعه شناسی سیاسی را باید در آراء مارکس و سنت مارکسیسم به طور کلی جستجو کرد. حتی براساس برخی تفسیرها، جامعه شناسی سیاسی اصولا محصول اندیشه مارکس بوده است. البته مارکس هیچگاه از واژه «جامعه شناسی سیاسی » استفاده نکرد، اما در واقع منظور اصلی مارکس از «اقتصاد سیاسی »، جامعه شناسی سیاسی و اقتصادی بود. سومین سرچشمه فکری جامعه شناسی سیاسی را باید در مکتب علوم فرهنگی آلمان جستجو کرد. براساس این مکتب از لحاظ ماهوی تمایزی جدی میان علوم اجتماعی و علوم طبیعی وجود دارد. آنها موضوع علوم اجتماعی را روحانی یا فرهنگی می دانستند. دیلتای و ریکرت دو متفکر اصلی این نحله فکری محسوب می شوند. ماکس وبر نیز به پیروی از آنها جامعه شناسی «تفهمی » را ایجاد نمود. از این منظر پدیده های اجتماعی و سیاسی حاوی محتوای ذهنی هستند و تفهم، معطوف به ادراک این محتوا است. ⁽³⁾
اینک با شکوفایی رشته جامعه شناسی سیاسی و تشعب آن به شعبات مختلف، زمینه های مطالعات کاربردی فراهم شده است. مباحثی همچون توسعه سیاسی، نوسازی سیاسی، مشارکت سیاسی، تحرک اجتماعی و... از موضوعات مهم این رشته به شمار می روند.
در کتابشناسی حاضر تلاش شده است کتابهایی که از منظر جامعه شناسی سیاسی به مطالعه پدیده های سیاسی اجتماعی پرداخته اند و یا به گونه ای در حوزه مطالعاتی این شاخه از علوم سیاسی قرار می گیرند،معرفی شوند. آربلاستر، آنتونی
ظهور و سقوط لیبرالیسم غرب. ترجمه عباس مخبر، چاپ دوم: تهران، نشر مرکز، 1368. 593ص.
کتاب فوق، به تحلیلی از لیبرالیسم، تاریخ پیدایش و شرح اندیشه های نمایندگان برجسته آن پرداخته است. این کتاب از سه بخش تشکیل شده است: بخش اول تحت عنوان تحلیل لیبرالیسم، به مبانی اندیشه های لیبرالیسم پرداخته و موضوعاتی چون لیبرالیسم مرده است یا زنده؟ مبانی فردگرایی لیبرالیسم، فرد و جامعه ، و نیز ارزشهای لیبرالی را مورد بررسی قرار داده است. بخش دوم تحت عنوان تکامل لیبرالیسم، به مباحثی همچون اندیشه های متفکران لیبرال و رشد لیبرالیسم در کشورهای هلند و انگلستان پرداخته و عناوینی چون سرآغاز لیبرالیسم نوین، مبانی فلسفی لیبرالیسم، لیبرالیسم بورژوازی اولیه هلند و انگلستان، پیروزی و یگ گرایی، روشنفکری ، حقوق بشر و حقوق مالکیت اوج لیبرالیسم، بحران و تجزیه، اقتصاد سیاسی لیبرالی، ترس از دموکراسی، و بالاخره لیبرالیسم جدید را بررسی کرده است.
بخش سوم کتاب، تحت عنوان سقوط لیبرالیسم، به مباحثی همچون لیبرالیسم قرن بیستم، مسلک کناره گیری، لیبرالیسم و جنگ سرد، لیبرالیسم امروزه،پرداخته است و در پایان نیز، یادداشتی درباره مکتب اصالت منفعت و لیبرالیسم، افزوده است. آرنت، هانا
انقلاب. ترجمه عزت الله فولادوند. چاپ اول: تهران، انتشارات خوارزمی، 1361. 404ص.
کتاب فوق از شش مبحث تشکیل یافته است: معنای انقلاب، مساله اجتماعی، طلب خوشبختی، اساس آزادی، نظام جدید زمانه، سنت انقلابی و گنجینه بر باد رفته آن. نویسنده، بحثی تئوریک درباره مفهوم انقلاب را دنبال می کند و در ادامه، مسائل انقلاب، علت، ویژگیها و شرایط انقلاب را مورد بحث قرار می دهد; و در مجموع، در پی ارائه یک چارچوب نظری درباره انقلاب است. آرنت، هانا
توتالیتاریسم (حکومت ارعاب، کشتار، خفقان). ترجمه محسن ثلاثی. چاپ دوم: تهران، انتشارات جاویدان، 1366. 340ص.
نوشته فوق به بحث درباره مفهوم توتالیتاریسم و رژیمهای توتالیتر پرداخته است و در این میان به طور اخص رژیم آلمان نازی و اتحاد شوروی را مورد بحث و بررسی قرار داده است. به نظر نویسنده، مهمترین خصلتی که به طور کلی می توان به جنبشهای توتالیتر داد، آن است که این جنبشها بسرعت فراموش می شوند و به آسانی می توان نظام دیگری به جای آن برقرار کرد، این قضیه در مورد کیفیت شهرت رهبران این جنبشها، مصداق بیشتری دارد. وی هدف جنبشهای توتالیتر را سازمان دادن به توده ها می داند نه سازمان دادن به طبقات. مباحث کتاب در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول تحت عنوان جامعه بی طبقه، توده ها و اتحاد موقتی اوباش با نخبگان; فصل دوم با عنوان جنبش توتالیتاریسم، شامل مباحث تبلیغات توتالیتر و سازمان توتالیتر است; فصل سوم تحت عنوان توتالیتارسیم در راس قدرت، به مباحث توتالیتر، پلیس مخفی و چیرگی تام می پردازد; عنوان فصل چهارم، ارعاب و ایدئولوژی یک صورت حکومتی نوپدید، است. در آخر، واژه نامه انگلیسی به فارسی گنجانده شده است. ازغندی، علیرضا
ارتش و سیاست. چاپ اول: تهران، نشر قومس، 1374، 150ص.
کتاب فوق به روش تاریخی جامعه شناختی به تحلیل درباره ارتش، ساختار و وظایف آن و ابعاد گوناگون سازمانی و اجتماعی نظامیان پرداخته است و نه تنها وظیفه سنتی و قانونی ارتش، بلکه نقشها، ساختارها، و عملکردهای نیروهای نظامی را مورد توجه قرار داده است. به نظر مؤلف پس از پایان جنگ جهانی دوم تاکنون نظامیان کشورهای در حال توسعه تحت تاثیر عوامل بین المللی و متاثر از محیط اقتصادی و سیاسی داخلی، علاقه مندی زیادی به دخالت در امور سیاسی از خود نشان داده اند; و به لحاظ سرشت و ماهیت غیر دموکراتیک نظامیان و نداشتن ایدئولوژی خاص توسعه، هر دو راه متمرکز و غیرمتمرکز را برای حکومت کردن مورد استفاده قرار داده اند.
کتاب با پیشگفتاری از مؤلف در هفت فصل تدوین شده است. عناوین فصول بدین شرح است: جامعه شناسی نظامی، ارتشی و ارتش نظامیان، نظامی بودن به مثابه حرفه، جامعه و ارتش، نظامیان بر سریر قدرت، نقش نظامیان در تحولات سیاسی و اجتماعی (بحث نظری تاریخی)، نظامیان و نقش آنها در تحولات سیاسی و اجتماعی (الگوهای عملی). در پایان، کتابشناسی مربوط به موضوع نیز آورده شده است. باتامور، تی. بی
جامعه شناسی سیاسی. ترجمه منوچهر صبوری کاشانی. چاپ دوم: تهران، مؤسسه کیهان، 1368. 189ص.
بنا به تعبیر مؤلف، جامعه شناسی سیاسی بحث از قدرت در زمینه اجتماعی است و درباره مفاهیمی همچون اختیار، نفوذ، زور یا خشونت، و فرق جامعه شناسی و علم سیاست بحث می کند. کتاب از یک مقدمه و هشت فصل تشکیل شده است که در آن، مباحث عمده جامعه شناسی، چون دموکراسی و طبقات اجتماعی، جنبشهای اجتماعی، احزاب و عمل سیاسی، انواع نظم سیاسی، دگرگونی سیاسی و تضاد، تشکیل ملتهای جدید، ناسیونالیسم و توسعه، سیاست جهانی در قرن بیستم،و انواع تئوریهای اجتماعی همچون مارکسیسم، ساختارگرایی و...، مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است. بالاندیه، ژرژ
انسان شناسی سیاسی. ترجمه فاطمه گیوه چیان، چاپ اول: نشر آران، 1374، 288ص.
نویسنده در اهمیت موضوع انسان شناسی سیاسی می نویسد: انسان شناسی سیاسی، به عنوان یک رشته مطالعاتی که در پی رسیدن به مقام یک علم است، قبل از هر چیز مستلزم اسلوب شناخت و معرفت «دیگری »، یعنی صورتهای سیاسی بیگانه است. ابزاری برای کشف و مطالعه نهادها و اعمال گوناگونی است که حکومت بشری را تشکیل می دهند و نظامهای فکری و نمادهایی را که براساس آنها شکل گرفته اند، کشف و مطالعه کند.
بخشهای مختلف کتاب عبارت است از: شکل گیری انسانشناسی سیاسی، قلمرو امر سیاسی، خویشاوندی و قدرت، قشربندی اجتماعی و قدرت، مذهب و قدرت، جنبه های دولت سنتی، سنت و تجدد و دیدگاههای انسان شناسی سیاسی. برینتون، کرین
کالبدشکافی چهار انقلاب. ترجمه محسن ثلاثی. چاپ پنجم; تهران، نشر نو، 1370. 316ص.
کتاب فوق، بحثی تئوریک درباره مفهوم انقلاب را مد نظر دارد. به نظر نویسنده: انقلاب، جانشینی ناگهانی و شدید گروهی است که تاکنون حکومت را به دست نداشته اند، به جای گروه دیگری که تا پیش از این متصدی اداره دستگاه سیاسی کشور بوده اند. نویسنده،انقلاب را در جامعه نوعی بیماری می داند که جامعه دچار آن می شود و به نظر وی این بیماری موقتی است. وی معتقد است در مراحل اولیه، با پیشرفت تدریجی این بیماری و سپس با پیشرفت و پسرفت بعدی، بحران آشکار می شود که با نوعی هیجان شدید همراه است و در آن، شورشی ترین انقلابیان، فرمانروایی را به دست می گیرند و دوره وحشت حاکم می گردد. اما این حاکمیت، موقتی است و بعد از این دوره، دوره بهبودی آغاز می شود و آن دوره ای است که معمولا با یکی دو حادثه، حاد شدن بیماری مشخص می شود. سرانجام، این مرض به پایان می رسد و مریض دوباره به حال اول خود برمی گردد و این جریان برگشت به وضع عادی، تا پایان ادامه می یابد. کتاب از نه فصل فراهم آمده است، محدودیتهای موضوع بررسی، رژیمهای پیشین، نخستین مراحل انقلاب،ویژگی های انقلابها، فرمانروایی میانه روها، به قدرت رسیدن تندروها، عصروحشت و پاکدامنی، ترمیدور و چکیده ای از کار انقلابها. نویسنده در بررسی مطالب فوق، چهار انقلاب یعنی انقلاب روسیه، آمریکا، فرانسه و انگلستان را بررسی کرده است. بشیریه، حسین
انقلاب و بسیج سیاسی. چاپ اول: انتشارات دانشگاه تهران، 1372. 193ص.
نوشته حاضر، که بحثی است نظری درباره انقلاب، به نقادی تئوریهای عمده ای که در باب انقلاب وجود دارد پرداخته است. نویسنده چگونگی وقوع انقلاب و منازعات سیاسی پس از انقلاب، نتایج کوتاه مدت و درازمدت انقلاب، رابطه انقلاب با نظام بین المللی و انواع انقلابهای کلاسیک و مدرن و تفاوتهای آنها در رابطه با نتایج انقلاب را مورد بحث و بررسی قرار داده است. کتاب پنج فصل دارد و فصول آن بدین شرح است: مفهوم انقلاب و ویژگیهای اساسی انقلاب، تئوریهای انقلاب، وضعیت انقلابی و بسیج سیاسی، کشمکش قدرت و بسیج پس از انقلاب، نتیجه انقلاب. بشیریه، حسین
جامعه شناسی سیاسی و نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی. چاپ اول: تهران، نشر نی، 1374. 344ص.
نوشته فوق، از مقدمه و پنج گفتار تشکیل شده است. نویسنده در گفتار اول به تاریخچه پیدایش جامعه شناسی سیاسی پرداخته است. گفتار دوم، مروری است کلی بر الگوهای نظری جامعه شناسی سیاسی. گفتار سوم به الگوهای کمی جامعه شناسی سیاسی در سطح خرد و کلان اختصاص یافته است. در این گفتار، سطح تحلیل در جامعه شناسی و رابطه نیروهای اجتماعی با زندگی سیاسی از لحاظ نظری بررسی شده است. در گفتار چهارم، نقش نیروهای عمده در زندگی سیاسی بررسی شده است. گرایش اصلی در این گفتار، گرایشی تاریخی است و در مورد نقش سیاسی هر نیروی اجتماعی، مثالهای تاریخی از کشورهای مختلف ذکر شده است و غالبا تجزیه جامعه سیاسی به نیروهای تشکیل دهنده آن، موضوع این گفتار است. در فصل پنجم به نحوه ترکیب این نیروها در رژیمهای مشخص و همچنین به انواع مثالی جامعه سیاسی پرداخته شده است. بشیریه، حسین
دولت عقل: ده گفتار در فلسفه و جامعه شناسی سیاسی. چاپ اول: تهران، مؤسسه نشر علوم نوین، 1374، 299ص.
کتاب فوق مجموعه مقالاتی است که مؤلف در طی سالهای 1364 تا 1374 در مجلات مختلف علمی منتشر کرده است. به نظر مؤلف درونمایه اصلی همه این مقالات، اندیشه توسعه و تکامل اجتماعی و سیاسی است که یا در پوشش گفتارهای فلسفی و یا در قالب مباحث تاریخی و جامعه شناسی عرضه شده است. کتاب از ده گفتار تشکیل شده است: مسائل اساسی در فلسفه سیاسی; عقل در سیاست; درآمدی بر تاریخ اندیشه تساهل سیاسی; مکتب فرانکفورت; لیبرالیسم نو; جامعه در مقابل دولت; جامعه شناسی مذهبی ماکس وبر و جایگاه اسلام درآن; سرگذشت نظریه وابستگی و توسعه نیافتگی، یا بلوغ فکری آندره گوندر فرانک;اپوزیسیون در نظامهای دمکراتیک و رژیم های اقتدار طلب; یکسان انگاری، یکتا نگاری، دیالکتیک تاریخی و مسائل توسعه در ایران. بوتول، گاستون
جامعه شناسی سیاسی. ترجمه هوشنگ فرخجسته، چاپ اول: تهران، نشر شیفته، 1371. 146ص.
کتاب با پیشگفتاری از مترجم و مقدمه مؤلف، آغاز می شود. مؤلف در مقدمه به تعریف جامعه شناسی سیاسی پرداخته و منابع و روشهای جامعه شناسی سیاسی و علم سیاست و هنر سیاست را مورد بحث و بررسی قرار داده است.
محتوای کتاب در قالب سه بخش تنظیم گردیده است: بخش اول در چهار فصل به مباحث زیر پرداخته است: تاریخ و پیشینه جامعه شناسی سیاسی، ساختارها و ذهنیتها، نهادها و جماعتهای سیاسی، دولت و عملکردهای آن، عملکردهای جامعه شناختی جنگ از سوی دولت، تلاش در راستای ایجاد بنیان عقلایی، اوضاع و احوال سیاسی، تعریف رخدادهای سیاسی، طبقه بندی رخدادهای سیاسی، خوداستعماری. بخش دوم تحت عنوان انسانها، شامل موضوعات متعددی است ;از جمله: سلسله مراتب اجتماعی و طبقات سیاسی، تقسیم کار، مالکیت زمین، پلوتوکراسی، قدرت سیاسی و ثروت، مالکیت ابزار تولید، دستمزدهای اقتداری طبقات اجتماعی، پرولتاریا، بورژوازی، سیاستهای کنونی اقتصادی، تلاقی سلسله مراتبها در جوامع پیچیده، رهبران مطلق العنان، توده های مردم و کنش ناخودآگاه سیاسی آنان، کنش سیاسی و آگاهانه توده های مردم، شکل بندی احزاب سیاسی، سیاست زدایی فعلی توده ها، و....
در بخش سوم تحت عنوان اهداف، این مباحث مورد بررسی قرار گرفته است: اشکال کنش سیاسی، حرفه های سیاسی و انگیزه های آن نظریه ها و آیین ها، محرکهای آیینی و اوضاع و احوال، تاخرهای فرهنگی و موانع تغییر نیرو، رکود و رخوت، احزاب، تکنوکراسی یا فن سالاری، آزادی، شرایط و تناقضهای آن، آزادی اقتصادی، زیاده روی پویای اقتصادی، و اشکال خشن کنش سیاسی.
......................
کتاب حاضر به تحلیل نظام سیاسی ایران براساس متغیرهای فرهنگی پرداخته و ابعاد تاریخی، مذهبی و اجتماعی فرهنگ سیاسی ایران را از نظام شاهنشاهی تا حکومت اسلامی بررسی می کند. فصل نخست با طرح مباحث مقدماتی و تعاریف متغیرها شروع می شود. در فصلهای بعدی، برخی از دوره های مهم تاریخی مؤثر در فهم فرهنگ سیاسی ایران، بویژه در عصر شاهنشاهی، مطالعه می شوند. نقش دین و رهبران دینی در زندگی سیاسی اجتماعی و اهمیت این نهاد نیز مورد توجه واقع شده است. بعد روانشناختی فرهنگ سیاسی ایران و نقش کلیدی تجربیات شخصی و خصوصی افراد در شکل گیری فرهنگ سیاسی، مهم تلقی می شود. سپس جنبه های مهم نظام سیاسی، بویژه در دوران پهلوی دوم و مشکلات سیاسی اجتماعی آن دوره بررسی می شود. نویسنده در فصل آخر کتاب، به شکل گیری نظام جدید سیاسی در ایران و مبانی انقلاب اسلامی از لحاظ فرهنگ سیاسی پرداخته و آن را با انقلاب مشروطه مقایسه می کند. پژوهشگاه علوم انسانی
توتالیتاریسم (سلطه گرائی). تهران، 1358، 121ص.
کتاب فوق، یکی از مباحث عمده سیاسی را مورد بحث و بررسی قرار داده است. نویسندگان، رژیم ایتالیای موسولینی، اتحاد شوروی استالینی و آلمان هیتلری را مورد مطالعه قرار داده اند و وجوه مشترک سه رژیم را بررسی کرده اند.
کتاب در سه فصل تحت عناوین زیر تبویب شده است: ویژگیهای اساسی رژیم توتالیتر (اصالت رهبری یا کیش شخصیت،سرکوبی نظام قانونی، کنترل اخلاق خصوصی و مشروعیت و بسیج توده ای); پایه های رژیم توتالیتر (ایدئولوژی، حزب، دستگاه); خاستگاههای نظری رژیم توتالیتر. در انتها نیز، منابع لاتین و منابع فارسی، معرفی شده است. داد. سی. اچ
رشد سیاسی، ترجمه عزت الله فولادوند. چاپ اول: تهران، نشر نو، 1363. 135ص.
تحقیقی است در مساله دگرگونی و مدرن سازی سیاسی در جهان سوم در قالب مباحثی همچون: تفاوتهای بین مسائل جهان سوم و کشورهای اروپایی، نقش سنتها در کشورهای در حال توسعه و نقش سنتها در تعیین جهت دگرگونی سیاسی و عواملی که در دگرگونی و مدرن سازی این کشورها مؤثرند. نگارنده همچنین به بررسی این مطلب پرداخته است که، آیا باید کشورهای جهان سوم در رشد سیاسی از الگوهای غربی و شرقی تاثیر بپذیرند یا می توانند با استفاده از سنتهایی که دارند به صورتهای جدید، وضع سیاسی خود را شکل دهند؟
کتاب فوق از مقدمه مترجم و پیشگفتار مؤلف و هفت فصل تشکیل شده که شامل مباحث زیر است: رشد سیاسی و مدرن سازی سیاسی، شیوه های مارکسیستی برخورد با مساله، رشد سیاسی در غرب، قدرت حکومت، هویت ملی، مشارکت سیاسی، مانع سنت گرایی در جهان سوم، جوامع سنتی و سیاست مدرن، تغییر شکل نظامهای سیاسی سنتی، عاملان رشد سیاسی، رهبران سیاسی، احزاب سیاسی و ارتش. در آخر نیز به نتیجه گیری مباحث فوق پرداخته است.
Dabashi,H.
............
این کتاب برآن است که با استخدام مفهوم جامعه شناختی «اقتدار فرهمند» (کاریزماتیک)، از جامعه شناس معروف ماکس وبر، تاریخ نخستین سده اسلامی را تجزیه و تحلیل نماید. نویسنده ابتدا ویژگیهای اقتدار دوران جاهلی را بررسی می کند و سپس به اقتدار فرهمند (کاریزماتیک) پیامبر(ص) پرداخته و آن را چالشی برای نظم تثبیت یافته دوران جاهلی معرفی می کند. اقتدار فرهمند آن حضرت، ویژگی بارز اقتدار اسلامی در عصر رسالت محسوب می شود. پس از آن حضرت نیز، این ویژگی اقتدار اسلامی ادامه می یابد. به نظر نویسنده ظهور سه شاخه مهم اسلامی، یعنی خوارج، اهل سنت و شیعیان، نتیجه اجتناب ناپذیر چالش میان باقیمانده الگوهای اقتدار جاهلی با الگوی اقتدار فرهمند عصر رسالت است. این کتاب چشم انداز جامعه شناختی جدیدی براساس تئوری ماکس وبر، از جامعه اسلامی نخستین سده اسلامی ارائه می کند. دراکر، پیتر اف
جامعه پس از سرمایه داری. ترجمه محمود طلوع. چاپ اول: تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، 1374. 390ص.
کتاب فوق، به بررسی جامعه پس از سرمایه داری که به نظر نویسنده آن، حتما غیر سوسیالیستی خواهد بود پرداخته است. به نظر نویسنده، جامعه آینده «جامعه علمی » خواهد بود. وی در بخشی از مقدمه می نویسد: آنچه را که کاملا به آن اطمینان داریم این است که دنیایی که به دنبال تکوین مجدد ارزشها، باورها، و ساختارهای اجتماعی و اقتصادی، سیستم ها و مفاهیم سیاسی از دیدگاه جهانی، به وجود می آید، دنیایی خواهد بود که با دنیایی که در تصور هر یک از ما می گنجد تفاوتی آشکار دارد. در بخش دیگری از مقدمه، ویژگیهای جامعه پس از سرمایه داری را علم و دانش و به تعبیر دیگر «جامعه سازمانها» معرفی می کند.
کتاب پس از مقدمه، در قالب سه بخش به بررسی این مباحث پرداخته است: از کاپیتالیسم تا جامعه های علمی، جامعه سازمانها، کار و سرمایه و آینده آنها، بهره وری نیروهای جدید کار، سازمان مبتنی بر مسؤولیت از حکومت و دولت کوچک (تک ملیتی) تا دولت و حکومت بزرگ (چند ملیتی)، «فراملی گرایی » و «منطقه گرایی » و «قوم گرایی »، چرخش ضروری دولتها، روابط شهروندی از طریق بخش اجتماعی، جنبه های اقتصادی و بهره وری در دانش، مدرسه مسؤول و قابل اعتماد، انسان فرهیخته و کمال یافته. رجائی، فرهنگ
تحول اندیشه سیاسی در شرق باستان. تهران، نشر قومس، 1372. 220ص.
نویسنده در مقدمه کتاب، این مباحث را بررسی کرده است: در مقام و فضای اندیشه سیاسی در شرق باستان، محورهای بحث در اندیشه سیاسی شرق، آیا فکر سیاسی در شرق، فلسفه سیاسی است؟ آیا فکر سیاسی در شرق، نظریه سیاسی است؟ آیا فکر سیاسی در شرق، ایدئولوژی سیاسی است؟ آیا فکر سیاسی در شرق، کلام سیاسی است؟ تفکر سیاسی در شرق به کدامیک از این الگوها نزدیکتر است؟ زمانبندی تاریخی و دوره باستان. این کتاب دارای چهار بخش است. در بخش اول با نام تمدن بین النهرین، مباحث زیر پی گیری شده است: زمینه فکری و اجتماعی تمدن دولت سپهری، اندیشه سیاسی دولت شهری، دولت شهر و نهادهای آن، اندیشه سیاسی دولت شاهی، تحول ساختار سیاسی، اندیشه سیاسی شاهی.
بخش دوم با عنوان تمدن ایران، شامل این مباحث است: زمینه فکری و اجتماعی دولت، فرهی، دوره باستان در ایران، ویژگیهای تفکر و زمینه های فکری، اندیشه سیاسی پادشاهی، بنیاد نظری و فکری پادشاهی، زردشت و تاثیر او، پیام سیاسی زردشت، اندیشه شاه آرمانی، آیین با قرارداد اجتماعی، فره ایزدی با شوکت، اندیشه سیاسی شاهی در عمل و تحول منزلت پادشاه، ارزیابی نظری مقام شاهی، محدودیت ساختار فکری، محدودیت ساختار سیاسی، محدودیت ساختار اجتماعی، شان و مقام شاه در سلطه های مختلف، چالشهای اندیشه شاهی، بحران نظری و پاسخ مانی، بحران اجتماعی اقتصادی و پاسخ مزدک. بخش سوم تحت عنوان تمدن هند، و بخش چهارم کتاب تمدن چین را مورد بررسی قرار می دهد. رضا قلی، علی
جامعه شناسی خودکامگی: تحلیل جامعه شناختی ضحاک ماردوش. چاپ دوم: تهران، انتشارات نی، 1371. 244ص.
نوشته فوق، ضمن اشاره به داستان ضحاک ماردوش، به زمینه ها و عوامل اجتماعی خودکامگی در ایران پرداخته و مساله را از دید جامعه شناسی بررسی کرده است. به نظر نویسنده، عوامل گوناگونی در پدید آمدن خودکامگی در تاریخ جامعه ایران مؤثر بوده اند; از جمله: قبیله ای بودن جامعه، حاکمیت نیروهای مرموز، بافت ذهنی جادو مزاج، تلفیق و آمیختن دین با فرهنگ قبیله، خشونت و عدم تحول که از نشانه های زندگی قبیله ای است. در این کتاب ضمن بیان ویژگیهای مهم جامعه ایران، مباحثی نظیر حاکمیت سیاسی و حاکمیت مدنی، رابطه دین قبیله ای با سیاست، مکانیسم به قدرت رسیدن، فرق ساختار پادشاهی ایران با پادشاهی در غرب، ارتش و توسعه ارضی، مبارزه با خودکامگی، نقش نیروهای موهوم در جامعه، نظریه سیاسی فردوسی، منابع حقوقی و بافت قضاوت، فرهنگ اقتصادی مردم، مدیریت قبیله ای و موضوعات دیگر، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. رنی، آستین
حکومت: آشنایی با علم سیاست. ترجمه لیلا سازگار، چاپ اول: تهران،مرکز نشر دانشگاهی، 1374. 694ص.
کتاب فوق به بحث و بررسی درباره علم سیاست پرداخته است. در این کتاب که از هیجده قسمت فراهم شده است، مباحثی همچون دولتها و فن حکومت، سیاست در زندگی بشر، روان شناسی سیاسی، جامعه پذیری و فرهنگ، ایدئولوژیهای سیاسی مدرن، افکار عمومی در نظامهای دموکراتیک، ارتباط سیاسی، روند انتخابات، رفتار رای دهندگان، احزاب سیاسی و نظامیان حزبی، فرایند قانونگذاری، حقوق بشر، چالشها و پاسخها، سیاست بین الملل طلب صلح در عصر سلاحهای هسته ای، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. رودیش، ویلفرد
سیاست به مثابه علم. ترجمه ملک یحیی صلاحی. چاپ اول: تهران، سمت. 301ص.
اثر فوق، راهنمای خوبی برای مطالعه و شناخت ماهیت امپریالیسم، سیر اندیشه سیاسی و اقتصادی غرب و جامعه شناسی سیاسی به شمار می رود، و ارتباط میان سیاست و جامعه، دولت و اقتصاد را مشخص می کند، و مبانی هر یک از پدیده های سیاسی مزبور را مورد بررسی قرار می دهد. کتاب از سه فصل تشکیل شده است که در بخش اول، رابطه اقتصاد و سیاست و در بخش دوم، سیاست و جامعه و در بخش سوم نیز سیاست و دولت را مورد بحث قرار داده است. همچنین برخی از مفاهیم سیاسی نظیر الیگارشی و دموکراسی، ولت بورژوازی، دولت و مالکیت، دولت مارکسیست، دولت فاشیست و نظریه های وابستگی در ابعاد داخلی و بین المللی را به بحث گذاشته است. قوام، عبدالعلی
سیاستهای مقایسه ای. چاپ اول: تهران، انتشارات سمت، 1373. 155ص.
کتاب فوق از مقدمه و هشت فصل تدوین یافته است. در این کتاب، برداشتهای جدید از سیاستهای مقایسه ای، روش مقایسه ای و ساختار الگو، الگو به عنوان چارچوبی مشترک در مطالعه سیاستهای مقایسه ای، بهره گیری از تحلیل سیستمی در سیاستهای مقایسه ای، بررسی سیاستهای مقایسه ای براساس تحلیل کارکردی، فرهنگ سیاسی، پیوند میان تحلیل خرد و کلان، مطالعه سیاستهای مقایسه ای در چارچوب رهیافتهای توسعه و طبقه بندی نظامهای سیاسی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. قوام، عبدالعلی
نقد نظریه های نوسازی و توسعه سیاسی (بررسی مسائل نظریه پردازی در باب نوسازی و توسعه سیاسی در جهان سوم). چاپ اول: تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1374.
کتاب فوق در دوازده فصل به بحث در عناوین زیر پرداخته است: روش شناسی در زمینه مطالعات نوسازی و توسعه سیاسی، نظریه پردازی در غرب و تطابق آن با جهان سوم، اغتشاش فکری در فرایند نظریه پردازی در باب نوسازی و توسعه سیاسی، مفهوم سازی توسعه سیاسی در فرایند تجربه، رهیافت ساختار، عملکرد و تجزیه و تحلیل هیافت بوروکراتیک، رهیافت توسعه و توسعه یافتگی و نظریه وابستگی، بررسی نوسازی و توسعه سیاسی براساس نظریه بحران، مساله ناهمگونی جوامع سیاسی در روند نظریه پردازی، نواقص و کمبودهای مفهومی در فرایند نظریه پردازی، نسبی گرایی و عام گرایی در روند مطالعه توسعه و نوسازی سیاسی. در آخرین فصل کتاب، جمع بندی از مباحث فوق ارائه شده است. کاتوزیان، محمد علی (همایون)
اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی. ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی. چاپ چهارم، تهران، نشر مرکز، 1373، 438ص.
به اعتقاد مؤلف، در ایران هرگز فئودالیسم اروپایی پدید نیامد; زیرا بخش بزرگی از زمینهای زراعی مستقیما در مالکیت دولت بود و بخش دیگر به اراده دولت به زمیندار واگذارمی شد. در نتیجه، دولت می توانست هر لحظه که اراده کند، ملک زمینداری را به خودمنتقل کرده و یا به شخص دیگری واگذار کند. بنابراین، زمیندار حق مالکیت نداشت; بلکه این امتیازی بود که دولت به او می داد و هر زمان می خواست پس می گرفت. این خودباعث شد که طبقه اریستوکرات در ایران پدید نیاید و دولت، مقید به رضایت و پشتیبانی چنین طبقه ای نباشد. دولت، نماینده هیچ طبقه ای در ایران نبود و طبقات، متکی به دولت بودند. دولت در فوق طبقات قرار داشت و مشروعیت دولت، ناشی از واقعیت قدرت آن بود و این عامل عمده استبداد و عدم توسعه سیاسی و اقتصادی در ایران بوده است.
کتاب در چهار بخش تدوین شده است. در بخش اول، زمینه کلی تاریخی و دیدگاههای نظری لازم برای بررسی موضوع اصلی ارائه شده است. نویسنده ضمن اشاره به ماهیت و منطق توسعه تاریخی ایران و چارچوبهای آماری و داده های کمی موجود، به ارزیابی تحلیلی تاریخ اقتصادی ایران در قرن اخیر پرداخته و ارزیابی نظری علل و ماهیت و پی آمدهای انقلاب مشروطه در پرتو تحولات ماقبل آن را مورد بررسی قرار داده است.
بخش دوم به دوره 1300 تا 1320 اختصاص دارد که با ظهور رضاخان آغاز و با سقوط او به پایان می رسد. در این بخش، اساس استبداد و ترکیب آن با روشها و آرمانهای شبه مدرنیستی و شبه ناسیونالیستی مورد توجه قرار می گیرد که این با فروپاشی رژیم محمدرضا شاه در بهمن 1357 به پایان می رسد. نویسنده در ادامه بحث، به رویدادها، نیروها و گرایشهایی که به پیروزی سیاسی رضاشاه و احیای استبداد و غلبه ایدئولوژیک شبه مدرنیسم انجامید و نیز بررسی شکل و محتوای این پدیده جدید در دو مرحله تحکیم قدرت مطلق و خودکامه رضاشاه (1312-1305 و 1320-1312) پرداخته است.
در بخش سوم (دوره 1330-1320) موضوع از بین رفتن استبداد مورد بررسی قرار می گیرد و آنگاه در دوره 1340-1332، که بتدریج استبداد با اتحاد با نیروهای محافظه کار، بر جامعه سلطه پیدا می کند و دوره جنگ، رکود اقتصادی، بروز خطر تجزیه کشور و رقابت گروههای داخلی و خارجی برای کسب موقعیت برتر، حکومت مصدق و بررسی ماهیت و کارنامه اقتصادی و سیاسی رژیم دیکتاتوری که جانشین نهضت ملی گردید، مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
در بخش چهارم، توصیف و تحلیل و ارزیابی فرایندهای توسعه اقتصادی و سیاسی معاصر، ترکیب استبداد دیرینه ایرانی، پدیده جدید شبه مدرنیسم و عامل غیر تاریخی درآمد نفت تحلیلی درباره جنگ قدرت که به پیروزی استبداد شبه مدرنیستی نفتی منجر شد، محتوای مباحث را تشکیل می دهد. گالبرایت، جان کنت
کالبدشناسی قدرت، ترجمه احمد شهسا. چاپ دوم: تهران، نشر نگارش، 1370. 271ص.
کتاب به یکی از مفاهیم مهم سیاسی (قدرت) پرداخته است. نویسنده در مقدمه کتاب می نویسد: «سالیان دراز تحت تاثیر این وسوسه بودم که بدانم چه عوامل عادی و معمولی، درون مباحث مفید قدرت اقتصادی، سیاسی، نظامی و دینی نهفته است، و قدرتی که با مطبوعات و رادیو و تلویزیون و عقیده همگانی سرو کار دارد چگونه است؟ مشاهدات عادی روزانه نه تنها این عوامل را آشکار نمی سازد، بلکه همواره آنها را پوشانده و از نظرها پنهان می دارد. پس در پی آن برآمدم که این عوامل و مبانی را برملا سازم. منابع قدرت را در شخصیت، مالکیت و سازمان نشان دهم، و ابزارهای قدرت را که به وسیله آنها قدرت اعمال می شود، به روشنی برشمارم.»
کتاب با مقدمه مترجم و پیشگفتار مؤلف، از هیجده بخش تشکیل شده است و مباحثی چون کالبدشناسی قدرت، قدرت تنبیهی و قدرت تشویقی، قدرت اقناعی، منابع قدرت (شخصیت، مالکیت، سازمان)، دیالکتیک قدرت، انتظام قدرت، انگیزه های نیرومند قدرت، دنیای پیش از سرمایه داری، پیدایش سرمایه داری، قدرت سرمایه داری پیشرفته، واکنشها، عصر سازمان، سازمان و دولت، قدرت نظامی، قدرت دین و مطبوعات، وبخش آخر، تراکم و پراکندگی قدرت را مورد بحث و تحلیل قرار داده است.
این کتاب را دو مترجم به طور جداگانه ترجمه کرده اند. ترجمه دیگر با نام «آناتومی قدرت »، به قلم محبوبه مهاجر، از سوی انتشارات سروش، در سال 1371 در 182 صفحه به چاپ رسیده است. لوکس، استیون
قدرت، فر انسانی یا شر شیطانی. ترجمه فرهنگ رجائی. چاپ اول: تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1370. 428ص.
کتاب فوق، مجموعه مقاله هایی است که به همت استیون لوکس جمع آوری شده است و نویسندگان مقالات، از افراد مشهور رشته های علوم سیاسی و اجتماعی هستند. مقالات دربرگیرنده بحث حول مفهوم قدرت. دیدگاههای گوناگونی درباره مفهوم قدرت در این کتاب جمع آوری شده و انواع قدرت فردی، سازمانی، اقتصادی، سنتی، قدرت برهنه، قدرت اقتصادی و...، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. کتاب شامل چهارده گفتار است تحت عناوین: شکلهای قدرت، سلطه با کمک قدرت اقتصادی و از طریق آمریت، قدرت به عنوان کنترل رفتار، قدرت مبتنی بر ارتباط، مفهوم ارتباطی قدرت از نظر هاناآرنت، قدرت و نظام اجتماعی، قدرت طبقاتی، به سوی نظریه ای درباره قدرت اجتماعی، سلطه و آزادی، قدرت و سازمان، قدرت انضباطی و تابعیت، قدرت و امتیاز، قدرت، سکون و ملال دموکراتیک یا شر و شور اهریمنی. لیپست، مارتین و روبرت دوز
جامعه شناسی سیاسی. ترجمه محمد حسین فرجاد. چاپ اول: انتشارات توس، 1373. 444ص.
اثر فوق، شامل یک مقدمه و بیست فصل است با این مباحث: درباره احزاب (نوشته دوتوکوویل، بخش دوم کتاب دموکراسی در امریکا)، سازمانها و احزاب سیاسی، ستیزه های اجتماعی، مشروطیت و دموکراسی، فاشیزم، چپ، راست و میانه، طبقات و احزاب در سیاست امریکا، طبقات بالای اجتماعی، اندیشمندان و روشنفکران امریکا (سیاست و پایگاه آنها)، پیدایش و ظهور تک حزبی، ساختار قدرت در جامعه امریکا، تمرکز قدرت، تجزیه و تحلیل سیستمهای سیاسی، عملی کردن سیاست و افکار عمومی، قدرت دولت و جامعه، حزب کمونیست و دولت، شورای اداری حکومت، کشمکش و تغییر، پذیرش شرکت کنندگان، عدم شرکت در انتخابات، اندیشه فرانتزفانون، جنبش دانشجویان فرانسوی. نویسنده در این کتاب به مسائل جوامع صنعتی و مخصوصا جامعه امریکا پرداخته و مانند جامعه شناسان امریکا، از روش تجربی و مشاهده ای پیروی کرده است.
................
کتاب حاضر، مجموعه مقالاتی است از نویسندگان مختلف، که در یک پیشگفتار و ده فصل، گردآوری شده است. این کتاب تحولات اجتماعی ایران را در یک دهه پرفراز و نشیب پس از انقلاب اسلامی بررسی می کند، و مدعی است که ساخت اصولی فرهنگ سیاسی مشروع اسلامی، رمز موفقیت نظام جمهوری اسلامی است.
نویسندگان کتاب به جنبه های مختلف فرهنگ سیاسی ایران براساس چارچوب نظری ارائه شده در فصل نخست کتاب از سوی ویراستاران آن، پرداخته اند. در فصل دوم مقاله ای تحت عنوان «غربزدگی: گفتمان فکری غالب ایران در قبل و بعد از انقلاب » ضمن بررسی خواستگاه و روند غربزدگی در ایران، به مطالعه نظریات متفکرانی همچون جلال آل احمد، داریوش شایگان و رضا داوری در این زمینه می پردازد. در فصل سوم، مقاله «نهاد مذهبی ایران: روند دیالکتیک سیاسی سازی » روند گرایش این نهاد را به سیاست پس از رحلت آیت الله بروجردی، بررسی می کند. مقاله فصل چهارم تحت عنوان «سیاست ملی گرایی و فرهنگ سیاسی » ضمن بررسی جریانات سیاسی دهه پنجاه و قبل از آن، به ناکامی دو جریان سوسیالیستی و جنبشهای ملی گرای لیبرال از یکسو و موفقیت اسلام گرایان از سوی دیگر می پردازد. در فصل پنجم، مقاله «جامعه و انسان اسلامی در جمهوری اسلامی ایران » به تلاش نظریه پردازان نظام برای نیل به انسان و جامعه اسلامی پرداخته و آن را بررسی می کند. نویسندگان معتقدند که مساله عدالت اقتصادی و اجتماعی و نهادینه کردن فرهنگ سیاسی اسلامی توجه اصلی نخبگان انقلاب اسلامی را به خود جلب کرده است.
در سه فصل بعدی، به ترتیب مقالاتی تحت عنوان «تشیع و دولت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران »، «آموزش و پرورش و فرهنگ سیاست در جمهوری اسلامی ایران »، و «اسلامی کردن فرهنگ سینما در ایران » به جنبه های مختلف این روند پرداخته اند. در فصل نهم کتاب مقاله «مردم گرایی و کورپوراتیسم در فرهنگ سیاسی ایران پس از انقلاب » به بررسی گرایش اصلی نظام جمهوری اسلامی ایران برای تشکیل کورپوراتیسم به عنوان راه سومی در برابر کمونیسم/مارکسیسم و کاپیتالیسم/لیبرالیسم برای گسترش همکاری سیاسی اجتماعی در میان مردم، می پردازد. در مقاله «سیاست قدرت و فرهنگ سیاسی: رابطه ایران آمریکا» به بررسی تقابل و تضاد فرهنگ سیاسی توده مردم با دخالتهای آمریکا و قدرتهای اروپایی در امور داخلی ایران پرداخته و تبعات آن در پنجاه سال اخیر را بررسی می شود. مور، برینگتون
ریشه های اجتماعی دیکتاتوری و دموکراسی. ترجمه حسین بشیریه. چاپ اول: تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1369. 396ص.
هدف اصلی کتاب، کشف راههای مختلف توسعه و نوسازی و قوانین تحول سیاسی و اجتماعی در نقاط مختلف جهان است. نظریات نویسنده با دو دسته اصلی از نظریات رایج درباره رشد و توسعه، تفاوت دارد. این دو عبارتند از: نظریه های مارکسیستی جدید درباره توسعه و عقب ماندگی، و نظریه های توسعه خطی در میان برخی از دانشمندان غربی. نویسنده، عوامل داخلی توسعه و عقب ماندگی را عوامل اصلی می داند و در ادامه، انواع گوناگون ساختار اجتماعی و اقتصادی و ریشه ها و نتایج سیاسی گوناگون آنها را مورد بررسی قرار می دهد.
نویسنده برای توسعه و نوسازی صنعتی سه راه را اجتناب ناپذیر می داند. نخستین راه، نوسازی دموکراتیک و سرمایه دارانه است; کشورهای انگلستان، فرانسه و امریکا از جمله کشورهایی هستند که از این راه به توسعه رسیده اند. راه دوم، راه انقلاب محافظه کارانه است که در آلمان و ژاپن پیش آمد. راه سوم، راه نوسازی کمونیستی است، که کشورهایی نظیر شوری و چین، از این راه به توسعه صنعتی راه یافته اند. ویژگی اساسی راه نوسازی دموکراتیک و سرمایه دارانه، عدم ائتلاف و وقوع منازعه میان طبقه جدید و اشرافیت زمیندار بوده است.
ویژگی اساسی راه دوم آن است که در این راه، طبقه سرمایه داری تجاری و صنعتی به علت ضعف خود ناچار می شود برای نوسازی جامعه در درون چارچوبهای سنتی با طبقه زمیندار ائتلاف کند. راه سوم نوسازی، یعنی راه نوسازی کمونیستی در جوامعی پیش آمد که طبقه حاکم در آنها، نتوانستند دست به نوسازی صنعتی از بالا بزنند و دستگاه دیوان دولت آنها نیز، مانع رشد گروههای تجاری و صنعتی گردید. میشل، روبرت
احزاب سیاسی. ترجمه حسن پویان. چاپ اول: انتشارات حیاتبخش، 1368، 562ص.
هدف کتاب، ارائه تحلیلی جامعه شناختی و روانشناختی از احزاب سیاسی است و مباحث عمده کتاب، به بررسی تعارض میان دموکراسی و سازمان اختصاص یافته است. نگارنده، سازمان را در تعارض با دموکراسی می داند و این نظر را به طور مبسوط بررسی می کند. وی معتقد است که سازمانهای کلان، قدرتی تقریبا انحصاری برای صاحب منصبانشان بوجود می آورند به اعتقاد وی،همه احزاب و اتحادیه های کارگری، و سازمانهای بزرگ دیگر، گرایش بدان دارند که برای خود ساختارهای دیوانسالاری به وجود آورند.
این کتاب، همراه با پیشگفتاری از مؤلف و مقدمه ای از سیمور مارتین لیپست جامعه شناس معاصر امریکایی، شش بخش را دربر دارد: رهبری در سازمانهای دموکراتیک، گرایشهای خودکامانه رهبران، اعمال قدرت و اثر روانشناختی آن بر رهبران، تحلیل اجتماعی رهبری، تلاش برای محدود کردن نفوذ رهبران، و گرایشهای محافظه کارانه سازمان. نوری علاء، اسماعیل
جامعه شناسی سیاسی تشیع اثنی عشری.چاپ اول، تهران، انتشارات ققنوس، 1357، 82ص.
نوشته فوق تحلیلی است جامعه شناسانه از تاریخ اسلام. نویسنده با استفاده از اصطلاحات جامعه شناس آلمانی، ماکس وبر، در پی تحلیل رخدادهایی است که در تاریخ اسلام روی داده است; از جمله: مساله رهبری پیامبر(ص)، بحران جانشینی پس از رحلت پیامبر(ص)، مفهوم سیاسی غیبت، رسمی شدن مذهب، و ایدئولوژی و حکومت اسلامی را از دیدگاه جامعه شناسی سیاسی با توجه به دیدگاه ماکس وبر مورد بحث قرار داده است. وبر، ماکس
اخلاق پروتستانی و روح سرمایه داری.ترجمه عبدالکریم رشیدیان و پریسا منوچهری. چاپ اول: تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1373. 252ص.
اخلاق پروتستانی ،یکی از آثار ممتاز در تاریخ جامعه شناسی است. به طوری که از عنوان کتاب برمی آید، نویسنده سعی دارد مناسبات میان حیات دینی، اجتماعی و اقتصادی را در فرهنگ معاصر تبیین کند. به باور نویسنده، میان باورهای دینی و رشد حیات اقتصادی عقلانی بورژوازی، قرابت سببی وجود دارد. روح سرمایه داری که تا حدی نتیجه اخلاق پروتستانی بود نظام اقتصاد سرمایه داری را به وجود آورد. اخلاق پروتستانی همچنین، مجموعه ای از عوامل حمایت کننده ظهور اقتصاد سرمایه داری را فراهم کرد.
وبر تلاش دارد برای تعیین ویژگیهای ممیزه سرمایه داری جدید، قبل از هر چیز میان مؤسسه سرمایه داری و جست وجوی فی نفسه منفعت، تمایز قائل شود. دینی که وبر نظریاتش را بر آن متمرکز کرده است، کالونیسم یا شعبه ای از مذهب پروتستان است که پیروان خود را به سوی امور دنیوی سوق می دهد. در این کتاب، نقش دین در پیشرفت یا عدم یشرفت سرمایه داری ارائه شده است.
کتاب با مقدمه ای از آنتونی گیدنز شروع می شود و سپس مقدمه ماکس وبر. متن کتاب در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول شامل فصلهای: تعلق مذهبی و قشربندی اجتماعی، روح سرمایه داری، مفهوم Beruf از دیدگاه لوتر است. و در بخش دوم، این مباحث به چشم می خورد: اخلاق شغلی در پروتستانیسم ریاضت کشانه، بنیادهای مذهبی ریاضت کشی دنیوی، کالونیسم، پیتیسم، متودیسم، فرقه های باپتیستی، ریاضت کشی و روح سرمایه داری، فرقه های پروتستانی و روح سرمایه داری و یادداشتهای مقاله فرقه های پروتستانی و روح سرمایه داری.
از این کتاب ترجمه دیگری نیز توسط انتشارات سمت در سال 1372 منتشر گردیده است. وبر، ماکس
اقتصاد و جامعه. ترجمه عباس منوچهری، مهرداد ترابی نژاد و مصطفی عمادزاده. چاپ اول: تهران، انتشارات مولی، 1374. 527ص.
کتاب با مقدمه یکی از مترجمین و در سه بخش تدوین شده است. در بخش اول تحت عنوان مفاهیم اساسی جامعه شناسی، مباحثی همچون جامعه شناسی و کنش اجتماعی، مبانی روش در جامعه شناسی، انواع کنش اجتماعی، مفهوم روابط اجتماعی، نظام مشروع، انواع نظامهای مشروع، مبانی مشروعیت یک نظام، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم، تحت عنوان جامعه شناسی اقتصادی، مباحثی چون مفهوم کنش اقتصادی و اهمیت غیر پولی نهادهای سیاسی برای نظام اقتصادی، تامین مالی گروههای سیاسی، عقلانیت صوری کنش اقتصادی، بررسی شده است.
بخش سوم کتاب تحت عنوان جامعه شناسی سیاسی، شامل مباحثی همچون مشروعیت، سلطه عقلایی، سلطه سنتی، سلطه کاریزمائی، نظام شورایی و تفکیک قوا، سلطه زدائی، نمایندگی، و... است. در این بخش، برخی از مفاهیم سیاسی نظیر بوروکراسی، منابع قدرت، احزاب، فئودالیسم، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و نیز دو مقوله اساسی مشروعیت و سلطه که جامعه شناسی سیاسی وبر بر آن بنا شده بتفصیل مورد توجه قرار گرفته است و انواع سلطه سنتی، قانونی، عقلایی و سلطه عاطفی، ارزشی، و نحوه تحول تاریخی نوعی از سلطه به نوعی دیگر، مورد بحث قرار گرفته است. هانتینگتون، سامویل
موج سوم دموکراسی در پایان سده بیستم. ترجمه احمد شهسا. چاپ اول: انتشارات روزنه، 1373. 376ص.
موضوع کتاب فوق، روند دموکراتیک شدن کشورهای جهان است، که در دو بعد تاریخی و نظری، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. به نظر نویسنده، موج دموکراتیک شدن عبارت است از یک سلسله گزاره های رژیمهای غیردموکراتیک به دموکراتیک که در زمانهای خاصی صورت گرفته است. تاکنون سه موج دموکراسی در جهان اتفاق افتاده است. موج اول دموکراسی که ریشه های آن در انقلاب امریکا و فرانسه است، از پدیده های قرن نوزدهم است. موج دوم دموکراسی، از جنگ جهانی دوم شروع شده است و موج سوم، دهه 1970 به بعد را دربر می گیرد. نویسنده در این کتاب به علل های امواج دموکراسی و ضعفها و موانع دموکراسی پرداخته است. کتاب فوق دارای دو جنبه کاملا متمایز از هم است: یک جنبه آن جنبه نظری و تئوری مساله است که نویسنده ضمن آن می کوشد تا یک نظریه عام درباره روند دموکراسی در کشورهای مختلف جهان را ارائه کند; و جنبه دیگر، بعد عملی است که نویسنده بیشتر تحت تاثیر منافع کشورش، از سیاستهای تجاوزکارانه امریکا به عنوان گسترش دموکراسی حمایت می کند.
کتاب در شش فصل تنظیم شده است و عناوینی چون معنای دموکراسی، امواج دموکراسی، فرایند دموکراتیک شدن و موانع دموکراسی را مورد بحث و بررسی قرار داده است. هانتیگتون و منتقدانش
نظریه برخورد تمدنها. ترجمه مجتبی امیری. چاپ اول: تهران، انتشارات وزارت امور خارجه، 1374. 289ص.
کتاب فوق به چارچوب تحلیل رخدادهای بین المللی دوره بعد از جنگ سرد می پردازد و نظریه جدیدی را برای نظم جدید جهانی مطرح می کند. در این کتاب، به دو نوع گرایش درباره آینده جهان اشاره شده است: 1پیروزی لیبرال دموکراسی غرب و پایان تاریخ; 2زودگذر بودن شادمانی غرب. مؤلف، پایان جنگ سرد را پایان پیروزمندانه غرب در جنگ سرد تلقی نمی کند، بلکه این پایان را آغاز یک جنگ دیگر که از آن به عنوان برخورد تمدنها تعبیر می کند می داند. وی با اشاره به هشت تمدن بزرگ دنیا: غربی، کنفوسیوسی، ژاپنی، اسلامی، هندو، اسلاو، ارتدوکس، امریکای لاتین و در حاشیه نیز تمدن آفریقایی، به درگیری میان تمدنها و تقابل آنها اعتقاد دارد و اختلاف تمدنها را اساسی دانسته است، و خود آگاهی تمدنی را در حال افزایش می داند و تجدید حیات مذهبی را وسیله پر کردن خلا هویت در حال رشد به حساب می آورد.
کتاب فوق در سه فصل تدوین شده است که در فصل اول، مروری بر اندیشه هانتینگتون و نظریه برخورد تمدنها، ابعاد سیاسی و تبعات استراتژیک این نظریه، ضعفهای مبانی نظری و عدم انطباق عملی نظریه برخورد تمدنها، بررسی شده است. در فصل دوم، هانتینگتون نظریه خود را توضیح داده است. عناوین این فصل عبارت است از: روند آتی درگیریها، سرشت تمدنها، چرا تمدنها با هم برخورد خواهند کرد؟ خطوط شکل میان تمدنها، پیوند اسلامی کنفوسیوسی. و فصل سوم به دیدگاههای مختلف نویسندگانی که به شکلی با نظریه برخورد تمدنها مرتبطند، اختصاص یافته و نظریات منتقدان اندیشه ساموئل هانتینگتون نیز در این فصل به بحث و بررسی گذاشته شده است.
پی نوشت ها:
1. ژولین، فروند، جامعه شناسی سیاسی ماکس وبر، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، تهران، انتشارات رایزن، ج 2، 1368، ص 229 و234.
2.موریس، دوورژه، جامعه شناسی سیاسی، ترجمه ابوالفضل قاضی، ص 14.
3. نگاه کنید به:حسین، بشیریه، جامعه شناسی سیاسی، نشر نی، تهران، 1374.