توفیقی است که در ایام شهادت متفکری بارز، دانشمندی مجاهد و فیلسوفی ارزنده که این ایام را برای بزرگداشت ایشان هفته معلم نامگذاری کرده اند، حضور شما خواهران عزیز که متکفل تعلیم و تربیت دانشجویان هستید، شرفیاب شده ام .
من در این دقایق کوتاه به خاطر تقدیر از شهیدمطهری و نیزشما معلمان واساتید محترم مطالبی را خدمتتان عرض می کنم .
مطلب اول این است که انسان بعنوان خلیفة الله در قرآن کریم معرفی شده است و امتیازی که انسان را بدین مقام رسانده، امتیاز قابلیت تعلیم و تعلم است . انسان موجودی است که می شود او را آموزش داد; با توجه به این استعداد و آمادگی هم بحث تعلیم به میان می آید و هم تعلم . امتیاز انسان نسبت به دیگر موجودات این کره خاکی به همین صفت است . خداوند انسان را به هنگام تعلیم اسما به او، در برابر فرشتگان با همین امتیاز معرفی می کند . هر اسمی نشانه ای از مسماست . بشر هرقدر از نظر علمی پیشرفت کند، قهرا اسامی بیشتری بدست می آورد; بنابراین اسم و اسم گذاری نشانه پیشرفت انسان است . خداوند متعال می فرماید: ما اسما را به آدم آموختیم . اما آنگاه که اسما را به فرشتگان عرضه کردند، گفتند: خدایا ما غیر از آنچه به ما آموخته ای، نمی دانیم . پس فرشتگان در یک مرحله ای متوقفند ولی انسان متوقف نیست و این امتیاز اوست . با توجه به این خصیصه اگر انسان در مسیر تکامل علمی و تعلیم و تعلم قرار بگیرد، هیچ گاه متوقف نمی شود . این صفت، اولا مخصوص به خود خداست: " الرحمن علم القرآن" و بعد برای انبیاست: "علم آدم الاسماء" و دیگران از انبیا یاد گرفتند . امام «قدس سره » نیز فرمودند: "معلمی شغل انبیاست" . معلمی از صفات الهی است و ما هم از مظاهر آنیم; پس باید به این صفت افتخار کنیم چرا که ر اه خدا و انبیا را تعقیب می کنیم; شما هم باید به این جهت افتخار داشته باشید که خداوند توفیقی عنایت کرده که معلم، استاد و مربی هستید و معلومات خود را به دیگران منتقل می کنید .
تعلیم یکی از خصوصیات انسانهای جواد است . کسی که معلوماتش را به دیگران منتقل نمی کند، انسان بخیلی است; لذا فرموده اند: بخیل ترین انسانها کسی است که نسبت به تعلیم دیگران بخل بورزد . پس این توفیق خداوندی، علاوه بر جنبه تعلیم، شما را یکی از مظاهر جود و سخای الهی کرده است . برای اینکه بتوانید این خصیصه الهی عنایت شده را به مرحله بروز و شکوفایی برسانید، باید زحمات این راه را تحمل کنید . تعلیم، کار مشکلی است و زحمت و ریاضت می طلبد ولی آثار و اجر فراوانی دارد .
من همیشه به دانشجویانمان عرض کرده ام که باید بزرگترین هدفتان پس از تحصیل، معلمی باشد . هر شغل دیگری را که انتخاب می کنید، معلمی را فراموش نکنید . اگر کسی واقعا معلوماتی کسب کند و به دیگران منتقل نکند، هم به خودش ظلم کرده و هم به دیگران زیرا آنچه را آموخته، بتدریج فراموش می کند . در احادیث آمده است که اگر می خواهید علمتان بیشتر بشود، بیشتر تعلیم بدهید; بنابراین کاری را که شما انتخاب کرده اید در اسلام بهترین، ارزنده ترین و عزیزترین کارها به شمار می آید . خوشحال باشید که خداوند به شما چنین لطفی داشته است! من با اینکه مسؤولیتهای بسیاری در کشور داشته ام، ولی بالاترین افتخارم را این می دانم که یک معلم باشم و بتوانم آنچه را می دانم به دیگران منتقل کنم . این را هم تجربه کرده ام که برای انتقال آموخته ها، انسان همواره در پی افزایش و شکوفایی معلومات خویش است . هرگاه تعلیم متوقف بشود، علم انسان اگر از بین هم نرود، مسلما متوقف می شود; لذا "اطلبوا العلم من المهد الی اللحد" این را تایید می کند که انسان تا آخرین نفس باید طالب علم باشد و این مطلوب خود را به دیگران هم برساند .
تمام شاگردان شما فرزندان شما هستند و هر یک از اینها باز فرزندان دیگری خواهند داشت; هرچه به پیش برویم، اجر و پاداش آنچه اینها به دیگران می آموزند، به شما بر می گردد . که "من سن سنة حسنة فله اجر من عمل بها الی یوم القیامة" . بالاخره تا روز قیامت بواسطه معلوماتی که به شاگردانتان منتقل کرده اید و آنها هم به دیگران، در سیر علم و تکاملی که در تاریخ بشریت و عمل به زندگی ایجاد می شود، سهیم خواهید بود، هیچ گاه از دنیا نمی روید و باقی خواهید ماند . مثلا عمر مرحوم شیخ صدوق هشتاد سال نبوده، بلکه عمر ایشان بیش از هزار و دویست سال است و تا زمانی که تاریخ باقی می ماند، ایشان هم زنده است; سایر دانشمندان و معلمان و علما نیز اینگونه اند .
ان شاءالله شما همواره در مسیر تعلیم و تعلم باشید و با نشاط بکوشید که فضای دانشگاه نیز فضای تعلیم و تعلم باشد .
امیدوارم شما دانشگاه امام صادق « علیه السلام » را یک مرکز علمی قرار بدهید . من همیشه گفته ام باید دانشگاه را طوری بسازیم و نگه داریم که فضای آموزشی، تحقیقی، تربیتی و علمی آن پیوسته رو به تکامل باشد و البته این ریاضتی لازم دارد که ان شاءالله شما هم این ریاضت را می کشید .
مطلب دیگری که باید به آن اشاره کنم، شهید مطهری است که درباره ایشان مطلب خیلی گفته شده است و می شود گفت . من فقط همین مقدار عرض می کنم که خصوصیت بارز مرحوم شهید مطهری علاوه بر جنبه های مختلف علمی و تحقیقی، معلمی بود . ایشان تا آخر عمر و حتی بعد از انقلاب هم که جزء اعضای شورای انقلاب بودند، تدریس را رها نکردند . به یاد دارم که در شورای انقلاب به ایشان می گفتیم حالا که انقلاب پیروز شده، شما بیشتر وقت خود را روی آن بگذارید! نیاز بیشتری به حضور شما در مسائل سیاسی هست . ایشان می فرمودند: درست است! من حتی المقدور خودم را در این مسؤولیت سهیم می دانم و شرکت می کنم; اما مسؤولیت عالی ام را این می دانم که شغل نوشتن، خواندن، تعلیم و تحقیق را رها نکنم و می فرمودند: انقلاب به کسانی نیاز دارد که مسائل را به دیگران منتقل کنند و پاسخگوی سؤالات موجود و آتی باشند; لذا همان سه ماه حیاتشان پس از پیروزی انقلاب را صرف تدریس و تحقیق کردند . مرحوم مطهری علاوه بر روحانی بودن، فیلسوف و مبلغ مذهبی بودن، سیاستمدار بودن و مجاهده در راه اسلام، خصوصیت بارزشان، تعلیم و تحقیق بود و همیشه مبنای تحقیقاتشان را سؤالات روز قرار می دادند .
(1) یک استاد در صورتی موفق است که بتواند پاسخگوی سؤالات شاگردانش باشد . او نباید در فضایی غیر از فضای آنها سیر کند . بالاخره هر کسی در هر درسی که می دهد، فقه، فلسفه، اصول، ادبیات و یا علومی غیر از علوم انسانی در صورتی موفق می شود و خود را موفق می بیند که بتواند نیازهای شاگردان و نیازهای زمانش را برطرف کند; مرحوم مطهری چنین بودند; کتابهای ایشان نیز پاسخ به سؤالات روز است و به همین دلیل این قدر مورد توجه قرار گرفت . بنده شاهد بودم در کلاسهایشان خیلی دقت می کردند که چه مسائلی را عنوان کنند، همیشه نیازهای علمی، دینی و فلسفی شاگردان را برآورده می ساختند . همه کتابهایشان، پاسخ به سؤالات روز است . این درس را باید از ایشان گرفت . همه اساتید باید پیرو این راه باشند و بر اساس نیاز روز ابتکار و نوآوری هم داشته باشند . یک گوینده باید بداند مستمعانش با توجه به شرایط و زمان به چه نیاز دارند; در غیر این صورت سخنان او به دل نمی نشیند . اگر انسان آنچه را که مستمع نیاز دارد بیان کند، قهرا سخنی مفید و مناسب گفته است .
پی نوشت:
1) این سخنان در جمع اساتید واحد خواهران در اردیبهشت ماه 1377 ایراد گردیده است .