در چند سال اخیر، شاهد پیشرفت فن آوریهای آموزشی فراوان بوده ایم. این شکوفاییها، مدیون دو امر جهانی است:
أ. ایجاد فضای مجازی
ب. فراهم شدن تسهیلات دانش افزایی و تولید علم
فضای مجازی، تحولاتی گسترده و عمیق را در تمام زمینه ها در پی داشته است. ظهور مفاهیمی مانند «مدرسه الکترونیکی»، «بانک الکترنیکی»، «معامله الکترونیکی» و «دولت الکترونیکی»، از رهگذر این فضا محقق گشته اند. هم اکنون بسیاری از نهادها در فضای واقعی خارجی، می کوشند نسخه دومی از خود، به صورت فضای مجازی، ارائه کنند، و با اضافه نمودن واژه های «الکترونیک» (Electronic) یا «مجازی» (Virtual) یا «روی خط» (On-line) و یا «دیجیتال» (Digital) به واژه های واقعی مرسوم، مفاهیم ثانوی جدیدی را عرضه کرده اند. در نتیجه، در برابر مفاهیم رایج سابق، مفاهیمی نو در جهان پا به عرصه وجود نهاده اند:
E - College, E - Book, E - Government, Virtual university, on - Line college , smart school, E - school.
در این مفاهیم، غالباً از حرف E، برگرفته از واژه Electronic، یا لفظ virtual بهره برده اند.
امروزه در مقالات و تألیفات، شاهد به کارگیری اصطلاحاتی مانند «درس مجازی»، «کلاس مجازی»، مدرسه مجازی» و «دانشگاه مجازی» هستیم. ممکن است کسی سؤال کند که لفظِ «مجازی» ناظر به امر غیر واقعی است؛ حال آنکه آموزش مجازی نیز از واقعیات مسلّم خارجی جهان به شمار می آید.
در جواب می توان گفت: بعد از ظهور فضای جدید، نظر به اینکه فضای واقعی جاری ملموس صورت به صورت (Actual World) است، دانشمندان فضای ایجاد شده جدید را فضای virtual نامیدند تا بر فضای غیرجاری و غیر مأنوس دلالت نماید؛ لذا لفظ Actual ناظر به فضای جاری مأنوس انسانهاست، و هر آنچه جزء دنیای ملموس و مأنوس مواجهه فیزیکی نباشد، virtual نامیده می شود.
فضای مجازی دو ویژگی دارد:
1. فضایی دیجیتال است؛ یعنی جهان نرم افزاری ست بر روی سِروِرها و رایانه ها.
2. عنصر ارتباطِ دو سویه در آن نقشی اساسی دارد.
اصطلاحِ Virtual، نه واژه Virtual، ویژگیهای پیشگفته را تداعی می کند؛ اما نظر به اینکه واژه Virtual در کتب لغت به «مجازی» ترجمه شده، همین ترجمه در فارسی مطرح گردیده است. در واقع، جعل اصطلاح جدید، متناسب با فضای مزبور. می توانست به شکل دیگری باشد. اکنون برای پیشبرد بحث، همین لفظ «مجازی» را با بار اصطلاحی جدید به کار می گیریم.
آموزش مجازی، سطوحی مختلف دارد. نازل ترین سطح آن، ذخیره سازی درس یا دروسی به صورت متن، صوت، فیلم و پویانمایی در فضایی رایانه ای است؛ تا پژوهشگران از امکانِ انتقال آنها به رایانه خود (download) بهره مند شوند. این سطح به منابه کتابخانه است. از این رو، تعبیر از آن به «آموزش مجازی» خالی از مسامحه نیست.
عالی ترین سطح آموزش مجازی عبارت است از آموزش شبیه سازی شده با آموزش واقعی ملموسِ خارجی؛ به طوری که دانش پژوه در هنگام آموزش، احساس می کند در کلاس و درس واقعی حضور دارد؛ و به ذهن پژوهشگر خطور نمی کند که به صورت مجازی در حال آموزش است، نه واقعی؛ چرا که شبیه سازی در حد کامل انجام می پذیرد. در این نظام آموزشی، تمام مراحل آموزش (درخواست ثبت نام، پذیرش، اخذ واحد، پرداخت وجه، شرکت در کلاسها و امتحانات، طرح پرسشها، ارائه کنفرانسها، اخذ کارنامه و مدرک و امور فارغ التحصیلی) بصورت سیستم شبیه سازی شده با مراحل واقعی آموزشی برای فراگیرنده علوم اتفاق می افتند؛ به گونه ای که همه مراحل مزبور را واقعی می انگارد. حتی اگر فردی وارد فضای مجازی درس گردد، فراگیرنده آن را به صورت باز شدن درِ کلاس و ورود یک فرد جدید، به سان جهان واقعی، مشاهده خواهد کرد.
میان آن سطح نازل و این سطح عالی، سطوحی مختلف قرار دارند که عبارت اند از:
, distance learning, smart learning, Elearning. Virtual learning
روند رشدِ «آموزش مجازی» بسیار سریع است. آمار نشان می دهد که آموزش مجازی از سال 1996 تا سال 2000 هر ساله دستِ کم پنجاه درصد رشد داشته است.
برآورد می شود که این رشد همچنان ادامه یابد و به بزرگ ترین نهاد در صنعت آموزش تبدیل گردد.
