برنامه ی مطالعات حقوقی اسلا م، در دانشکده ی حقوق دانشگاه هاروارد، که از سال ١٩٩١م تأسیس شده است،
پیش درآمدی است برای تشکیل یک مرکز با فعالیت گسترده تر که به زودی محقق خواهد شد. این برنامه به منظور ارتقای سطح علمی دانش جویان نسبت به حقوق اسلا می راه اندازی شده است.
تمرکز اصلی کار، در برنامه ی حقوق اسلا می، در عصر معاصر است. این تمرکز، علا یق و شرایط مناسبی برای مطالعه ی حقوق اسلا می از قبیل مطالعه ی تاریخ و متون آن، ایجاد می کند.
برنامه ی حقوق اسلا می همه ی نیازها و علا یق اساتید و دانش جویان را، از سراسر جهان، مورد حمایت قرار داده و تلا ش دارد که آینه ی تمام نما برای جهانی بودن اسلا م فراهم آورد. همچنین از همکاری فعال اساتید و علا قه مندان خارج از دانشگاه، به ویژه از جهان اسلا م، استقبال می کند. این اهداف از طریق اساتید و اعضای هیأت علمی متخصص، اساتید مهمان، جایگاه تحقیق و پژوهش، سخن رانی، کنفرانس و انتشارات، محقق می شود و سطحی تخصصی و دلخواه را برای دانش جویان دانشکده ی حقوق، به خصوص آن دسته از افرادی که از جهان اسلا م به این جا آمده اند، فراهم می آورد. برنامه، به دنبال تربیت محققان غربی در باب حقوق اسلا می است. در این راستا از محققان جوان حمایت کرده و هرگونه نوآوری را در این عرصه ترغیب می کند.
برنامه ی مطالعات حقوق اسلا می، در دانشگاه هاروارد، همچنین با سایر نهادها، مؤسسات و افراد دانشگاه به منظور پیش رفت در مطالعات حقوق اسلا می، اسلا م و جهان اسلا م همکاری تنگاتنگ دارد. به علا وه، در حال راه اندازی ارتباط نزدیک با اساتید و مؤسسات خارج ازدانشگاه است.
مقاطع تحصیلی، برنامه ها و پذیرش
دانشکده ی حقوق دانشگاه هاروارد دارای سه مقطع تحصیلی است.SJD,LLM,JD : دو مقطع آخری، که پیش رفته تر هستند، شامل یک و سه سال (یا بیش تر) تحصیلی می باشد. اگر چه هیچ کدام از این سه مقطع به صورت خاص به حقوق اسلا می یا حقوق جهان اسلا م مرتبط نمی شوند، ولی دانشکده ی حقوق دانشگاه هاروارد، سالا نه دست کم دو واحد درسی راجع به نظام حقوقی اسلا م، برای تمامی دانش جویان حقوق، برگزار می کند.
در رشته ی مطالعات حقوق اسلا می، با همکاری «مرکز مطالعات خاورمیانه»، در دانشکده ی هنر و علوم، این واحدها به شکل مجموعه ی زیر ارائه می شوندJD / Am : کارشناسی ارشد وSJD / Am کارشناسی ارشد.
واحدهای درسی زیر توسط برنامه ی مطالعات حقوقی اسلا م در طول سال تحصیلی ٢٠٠٢ - ٢٠٠٣ ارائه شد.
- حقوق مقایسه ای: نظام حقوقی اسلا م
- اندیشه ی حقوقی اسلا می معاصر: حقوق، دولت و نظم جهانی
- حقوق مقایسه ای: روی کردهای در حال تغییر نسبت به آفریقا و حقوق اسلا می
- فمینیسم در اسلا م
حقوق مقایسه ای؛ نظام حقوقی اسلا م: مدراس: فرانک دوگل، بهار ٢٠٠٣م؛ این واحد درسی مقد مه ای اساسی برحقوق اسلا می و نظام حقوقی، در اشکال معاصر و تاریخی آن، است. حقوق اسلا می، با مرکزیت دین اسلا م، درباره ی حقوق کشورها، در گذشته و حال، تضاد کلی و عمیقی نسبت به حقوق سکولا رغربی و مسأله ی قانون اساسی ارائه می کند. این تضاد، محور اصلی درس است که در چهار حوزه ی اساسی مطرح می شود و هر کدام یک بخش از درس را تشکیل می دهند:
الف. نظریه ی پایه ای حقوق اسلا م (منابع حقوق، اصول فقه) - که از تمرین تدبر و استخراج حقوق از منابع به دست میآید و بین مکاتب مختلف اسلا می هم مورد بحث و اختلا ف است؛
ب. نظریه و عمل کرد کاربردهای حقوق در کشورهای اسلا می (با ارتباط کیفرها و جزای جرم)؛
ج. حقوق اسلا می در نظام های جدید کشوری (از طریق مطالعات اصلا حات حقوق خانواده)؛
د: مقابله بین حقوق اسلا می و حقوق غربی در جنبش های معاصر در برابرحقوق اسلا می و تشکیل کشورهای اسلا می.
رشته های اصلی حقوقی، که در این درس به آنها پرداخته می شود، عبارت اند از حقوق خانواده، جرم و قانون اساسی.
اندیشه ی حقوقی اسلا م معاصر؛ حقوق، دولت و نظام جهانی: مدرس: فرانک ووگل، بهار ٢٠٠٣م؛ بررسی اندیشه ی اسلا می معاصر در قانون گذاری نظم حقوق ملی و بین المللی و به عبارت دیگر، مروری بر نظریه های حقوقی - اسلا می معاصر در موضوع قانون گذاری، قانون اساسی، نظام حقوقی، ملت - دولت، روابط بین الملل، جنگ و نظم جهانی با لحاظ شرایط عملی و واقع بینانه ی آنها، از محورهای اصلی درس به شمار می رود. این درس دارای چهار بخش عمده است.
اولین بخش، معرفی اندیشه ی حقوقی اسلا می دوره ی میانه است و عمل کرد آن به وسیله ی برنامه های ساده ای که در دوره ی میانه ی دکترین حقوق اسلا می پایه گذاری، تغییر و توجیه شد.
بخش دوم مربوط به حقوق اسلا می در قرن بیستم است که تغییرات، تحولا ت و انتقال نظم حقوقی قدیمی را تحت قدرت نظامی غرب به تصویر می کشد.
بخش سوم مربوط به نظریه ی آشکار عمل کرد حقوقی و کاربردی معاصر حقوق اسلا می در چند کشوری که قویاً مدعی هستند که قانون گذاری به روش حقوق اسلا می دارند؛ از جمله عربستان سعودی، ایران، پاکستان و مصر.
چهارمین و آخرین بخش به بحث درباره ی ساختار آینده ی بحران برگرفته از حادثه ی یازده سپتامبر و مسایلی که از آن آموختیم، برمی گردد.
حقوق مقایسه ای و نظم بین المللی؛ فرایند دریافت و انتقال حقوق اسلا می در آفریقا: مدرس: کریستینا جونز پاولی؛ اولین بخش این درس، مقدمه ای در مورد نظریه ی رواج حقوق و ارائه ی بررسی نظام حقوقی در آفریقا است. دومین بخش درس، مباحث تاریخی را مطرح می سازد و عوامل سیاسی و اجتماعی را در شکل گیری فرایند پذیرش، مقاومت و سازش پذیری نسبت به ورود حقوق اسلا می در نظام حقوقی آفریقا، توضیح می دهد. در این گذر چندگانگی جوامع مسلمان مطرح می شود. بخش سوم و مهم ترین بخش، برکاربرد کنونی حقوق اسلا می در حقوق و سنن آفریقا متمرکز است.
نظریه ی حقوق اسلا می: مدرس: آرون زیسوف؛ مقدمه ای بر مفاهیم و مباحث نظریه ی حقوقی اسلا م کلا سیک (اصول فلقه) که شامل تفسیر منابع و اعتبار آنها، تجزیه، تحلیل و نتیجه گیری می شود. ارتباط نظریه ی حقوقی به الهیات و حقوق تحققی، مورد بررسی است.
تمدن های اسلا می، مطالعه ای در حقوق اسلا می، دکترین حقوقی اولیه سنی: مدرس: رضوان السید؛ این درس در دانشکده ی هنر و علوم زبان و تمدن خاور نزدیک ارائه می شود.
حقوق مقایسه ای؛ روی کردهای گوناگون نسبت به آفریقا وحقوق اسلا می: مدرس: کریستینا جونز پاولی؛ در این درس، مسأله موشکافی و بررسی می شود که چگونه گفتمان حقوقی آکادمیک به تکامل رسیده و در حال حاضر در چه جهتی حرکت می کند؟ در این راستا، نظام های مختلف حقوقی، در سطح دنیا و در زمان های مختلف، مورد بررسی قرار می گیرند و با وضعیت موجود تطبیق می شوند.
فمینیسم در اسلا م: مدرس: کریستینا جونز پاولی؛ در این درس، متون مهم حقوق از قرآن و حدیث و متون فقهی کلا سیک استخراج می شوند و تجزیه و تحلیل هرمنوتیک نسبت به آنها صورت می گیرد. متونی با درجه ی دوم اهمیت، از جانب زنان موافق و مخالف، بررسی می شود؛ از جمله متون قرن بیستم از طرف زنان مسلمان هند.
حقوق مقایسه ای؛ خاورمیانه ی عرب: بررسی تطبیقی نظام های حقوقی خاورمیانه مدرن عرب، محور اصلی درس است.
این درس به دو بخش تقسیم می شود: اولین بخش به طور گسترده ای تحقیق حقوقی وتاریخی نسبت به نظام های حقوقی عرب دارد. بخش دوم شامل مطالعات معاصر چندین کشور از جمله مصر، اردن، عربستان سعودی و امارات متحده عربی است.
حقوق مقایسه ای؛ قانون قرارداد اسلا می: (با مطالعه ی موردی درباره ی امور مالی اسلا می): بررسی تطبیقی حقوق اسلا می قراردادها، محور اصلی این درس به شمار می رود. حقوق قراردادی اسلا می، بسیاری از تقابل های مشخص با قوانین داخلی غربی و نظام های حقوقی معمول را در بر دارد.
این درس در مطالعه ی میدانی خود کاربرد معاصر حقوق، عمل کرد، حقوق تجاری و بانکی اسلا می را، با استفاده از متخصصان مهمان مورد مداقه قرار خواهد داد.
حقوق مقایسه ای؛ نظام های قانون اسلا می: این درس عمل کرد و نظریه ی قانون اساسی اسلا می را، به زبان انگلیسی و با تأکید و تمرکز بر چندین نظام دوره ی مدرن و میانه، بررسی می کند. مباحث کلا س، فهم جدیدی از نظام های قانون اساسی را از طریق تجزیه و تحلیل تطبیقی و حقوقی فراهم میآورد. ارزیابی محکم و روش مند این موضوع سبب می شود الگوهای جدیدی برای پژوهش به دست آید. یکی از منابع مهم این درس، کتاب نظام حقوقی و حقوق اسلا می، اثر فرانک ووگل، است.
حقوق مقایسه ای؛ نظام های قضاوت: این درس به بررسی نقش و عمل کرد قضاوت، در نظام های حقوقی گوناگون، می پردازد. در بین موضوعات مورد بررسی، ساختار نظام محاکم و دفاتر حقوقی، نقش طرفین دعوا و شاهدان، شکل های حقوقی، حالت های قابل قبول قضایی، مقدار آزادی عمل قضات، وظیفه و تأثیر قضاوت و... مطالعه می شوند. انتقادها و کشمکش های موجود در امر قضاوت، که در نظام های حقوقی به وجود میآیند، به طور مقایسه ای مورد بررسی قرار می گیرند.
حقوق مقایسه ای؛ حقوق اسلا می: این درس به زبان عربی ارائه می شود. (مطالعه ی متون حقوقی اسلا می به زبان عربی) مدرس، پس از مشورت با دانش جویان علا قه مند، متنی را نسبت به علا یق و سطح توانایی انتخاب می کند. این آثار از سبک ها و دوره های مختلف انتخاب می شوند.
حقوق بشر و اسلا م: این درس به تطبیق عمل کرد، دکترین و روی کردهای این دو نظام می پردازد. بعد از ارائه ی زمینه ای درباره ی جنبش حقوق بشر بعد از جنگ و حقوق اسلا می و اندیشه ی سیاسی در موقعیت تاریخی و معاصر، موضوعات چندگانه ای از گفت و گوی دوجانبه اسلا م و حقوق بشر را مطرح می کند. آزادی مذهب، حقوق اقلیت، ساختار حکومتی و مشارکت عمومی، جرایم وکیفرها، حقوق اقتصادی و اجتماعی وحقوق زن، از موضوعات مورد بررسی در درس هستند. منابع مطالعاتی عرضه شده، از چندین کشور مسلمان اخذ شده است.
پژوهش های انجام شده دراین دانشگاه به شرح زیر هستند:
- حقوق یهودی و اسلا می؛ مطالعه ای مقایسه ای از آداب و رسوم در دوره ی ژئونیک: محقق: گیدون، اولین سری از منشورات مربوط به حقوق اسلا می در انتشارات دانشگاه هاروارد در فوریه ی سال ٢٠٠٣م.
مطالعه ی مقایسه ای جامع حقوق یهود و اسلا م در دوره ی ژئونیک (اوایل دوره ی میانه)، محور اصلی تحقیق است. این تحقیق، به عنوان مطالعه ای تطبیقی نسبت به حقوق یهود و اسلا م، در دوره ی ژئونیک، از ارزش و اهمیت خاصی، در مطالعه ی تطبیقی حقوق به طور عمومی، برخوردار است. شایان ذکر است که نویسنده، استاد حقوق اسلا می، در دانشگاه عبری اسراییل می باشد.
- حقوق اسلا می و نظام حقوقی؛ مطالعه ای از عربستان سعودی: نویسنده: فرانک ووگل، براساس سال ها تحقیق در عربستان سعودی، نظام حقوقی عربستان سعودی را از درون از حیث نظام حقوقی اسلا م، بررسی می کند. به علا وه، این اولین پژوهش و نخستین تحقیق گسترده به زبان انگلیسی، در قانون اساسی، نظام و محاکم اسلا می این کشور، است. به عنوان مطالعه ای در نظام حقوقی موجود در ادامه ی حقوق وعمل کرد اسلا می حقوق در گذشته، این پژوهش افقی جدید از دکترین حقوق اسلا می و نهادهای حقوقی را تبیین و غفلت های علمای گذشته را، نسبت به حقوق اسلا می، جبران می کند. چارچوبی از مفاهیم، نسبت به حقوق اسلا می و نظریه ی حقوقی غرب مورد مداقه قرار می گیرد که در فراهم آوردن بستری در جهت توصیف، تجزیه و تحلیل نظام حقوقی اسلا م و کاربرد آن در گذشته و حال، مفید است.
- حقوق اسلا می و امور مالی؛ مذهب، خطرپذیری و بازگشت: محققان: فرانک ووگل و ساموئل هایس، به عنوان قسمتی از پروژه ی امور مالی اسلا می، سازمان دهی شده توسط مرکز مطالعات خاورمیانه، با همکاری برنامه ی مطالعات حقوق اسلا می.
این کتاب به دنبال معرفی، تجزیه و تحلیل حقوق و عمل کرد امور مالی اسلا می، از دیدگاه حقوق اسلا می، حقوق غربی و امور مالی سنتی، است. همچنین درصدد فراهم آوردن فهم کلی از این مسأله می باشد. جناب ساموئل هایس، استاد رشته ی بانک داری در دانشکده ی اقتصاد دانشگاه هاروارد، است.
- تفسیر حقوقی اسلا م؛ مفتی ها و فتاوای آنها: محققان: خاور مسعود، برینکلی مسیک و دیوید پاورز.
پس از مقدمه و معرفی نظریه و عمل کرد فتاوا، هرکدام از نویسندگان، مقاله ای برای بررسی حوزه ی وسیع فتاوا، در موضوعات مختلف، ارائه داده اند. خواننده می تواند آشنایی عمیقی با فتاوا پیدا کند و به اصول و بنیاد آن پی ببرد.
- حقوق خانواده ای اسلا م و پذیرش آن در محاکم انگلستان: محقق: دیوید پیرل
- حرکت به سمت نظام مالی اسلا می در پاکستان: نویسندگان: پرویز حسن و عظیم اذقار
- جامعه ی مدنی در جهان عرب؛ ابعاد سیاسی و تاریخی: نویسنده: نواف سلا م
تحقیقات انجام شده، در سال های گذشته، به شرح زیر هستند:
- فقه اسلا می و نظام حقوقی؛ مطالعات عربستان سعودی، نوشته ی فرانک ای. ووگل، انتشارات لیدن، سال ٢٠٠٠م، (براساس سال ها پژوهش در کشور عربستان سعودی؛ دراین کتاب نظام حقوقی در عربستان سعودی مورد بررسی قرار گرفته است.)
- حقوق اسلا می و اقتصاد: نوشته ی فرانک ای. ووگل، سال ١٩٩٨م (این کتاب به عنوان بخشی از مطالعات اقتصاد اسلا می انجام گرفته در دانشگاه هاروارد، به چاپ رسیده است.)
- تفاسیر فقهی اسلا می؛ مراجع و فتاوا: نوشته ی خالد مسعود، انتشارات دانشگاه هاروارد، سال ١٩٩٦م، (در این کتاب به مسأله ی فتوا، فقها، مفتی ها و... پرداخته شده است.)