پس از انقلاب، خصوصا در سال های اخیر، سطح انتظار مجامع فکری و فرهنگی از حوزه های علمیه بالاتر رفته است; به گونه ای که کارکرد و ساخت سنتی حوزه ها جوابگوی همه نیازهای امروز نیست.
حوزه های علمیه با تربیت عالمان دین شناس و عمدتا فقیهان آشنا به شریعت اسلامی، از ارج و منزلت بالا و والایی برخوردارند. سابقه تاریخی مرجعیت شیعه، هویت غیرقابل انکاری را برای حوزه های علوم دینی ترسیم می کند; اما با وجود این نمی توان از نظر دور داشت که نیازهای فکری جدید، نقش های بیشتری از این پایگاه علمی، معنوی و اجتماعی تقاضا دارد.
از سوی دیگر، توسعه دانشگاه ها و مراکز پژوهشی جدید، خود به منزله گسترش پایگاه ها و بالا رفتن ظرفیت تولید فکر و تعامل اندیشه است; از این رو به موازات چنین گسترشی، جغرافیای فرهنگی تغییر خواهد کرد و به تناسب، ارزیابی جامعه از کارکرد حوزه های علمیه نیز به گونه ای دیگر خواهد شد.
بدیهی است برداشتن این بار سنگین و تامین این نیازهای نو به نو، جز با شناخت دقیق امکانات و ظرفیت های نهفته، میسور نیست. در این میان، نقش حرکت های جمعی و خودجوش حوزویان را نباید فراموش کرد. پیشینه حوزه های علمی شیعه نشان می دهد که حتی در نبود یک نظام مدیریت متمرکز، همین تلاش های فردی و گروهی توانسته است بار سنگین رسالت حوزه را در سخت ترین شرایط و در تنگنای مشکلات بر دوش گیرد.
در این راستا، به نظر می رسد در شرایط کنونی فضلا و دلسوزان حوزه باید در چارچوب اهداف و سیاست های کلان حوزه، دست مسؤولان حوزه را بفشرند و به اندازه توان در تامین پاره ای از نیازمندی ها با مدیریت حوزه همکاری و هم اهنگی نمایند.
با همین نگاه، مؤسسه فرهنگی طه به همت جمعی از حوزویان در سال 1375 در قم تاسیس گردید. این مؤسسه مرکزی مستقل و غیروابسته است و در این مدت کوتاه، علی رغم محدودیت هایی که بر مراکز مستقل و خصوصی حاکم است، توانسته قدم هایی را در جهت اشاعه فرهنگ و معارف اسلامی بردارد. فعالیت های پژوهشی و فرهنگی این مؤسسه را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
1. همکاری با مراکز حوزوی و دانشگاهی در جهت تدوین متون درسی مورد نیاز
سعی مؤسسه بر این بوده است که در جهت رفع نیاز حوزه و دانشگاه به کتاب های درسی، تلاش کند و تا کنون تعدادی از کتاب های درسی دانشگاهی، عمدتا در گرایش الهیات، با مشارکت سازمان مطالعه و تدوین کتب درسی دانشگاه ها (سمت) تهیه و منتشر شده است.کتاب های اشنایی با ادیان بزرگ، اشنایی با علوم اسلامی (کلام، فلسفه، عرفان)، منطق کاربردی، تحریر الروضة فی شرح اللمعة و تحریر اصول فقه به همین منظور منتشر شد و عناوین دیگری نیز در مرحله تحقیق و نگارش یا در استانه نشر است.
آشنایی با علوم اسلامی(کلام، فلسفه و عرفان)
این کتاب به منظور معرفی سه علم مهم از علوم اسلامی برای دانشجویان الهیات و طلاب علوم دینی تدوین شده است. در این کتاب، تاریخچه مختصر پیدایش علم کلام، فلسفه و عرفان در جهان اسلام و نیز تاریخ پیدایی فرقه ها و مکتب های مختلف مطرح شده است و سعی بر ان بوده تا در مورد هر مکتب، مبانی و ارای مهم ان ذکر گردد. بیان روشن، پرهیز از اصطلاحات پیچیده و فنی و بهره گیری از منابع دست اول، از ویژگی های این اثر است. این کتاب در حال حاضر در قالب دو واحد درسی در رشته های الهیات تدریس می شود.
منطق کاربردی
این کتاب به منظور اموزش منطق به کسانی تدوین شده است که سابقه ای دراز در این رشته ندارند.
ثمربخشی منطق در ان است که ضمن فراگیری قواعد ان، مهارت به کارگیری ان قواعد را نیز افزایش دهد. کتاب حاضر، با جهت گیری کاربردی کوشیده است تا در هر مبحث از مثال های فراوان بهره جوید و فراگیران را در تمرین ها با نمونه های عینی زیادی مواجه سازد تا مهارت به کارگیری منطق در ان ها افزایش یابد. همچنین به دلیل ان که بخش مهمی از منطق به کار شناخت خطاهای اندیشه و مغالطات می اید، بخش پایانی کتاب به معرفی انواع مغالطات و لغزشگاه های گوناگون اندیشه پرداخته است.به نظر می رسد که فراگیری این کتاب می تواند خاطره ای شیرین از منطق اموزی در ذهن و ضمیر دانشجویان و طلاب علوم دینی برجای گذارد و در طول دوران تحصیل و تحقیق، به کار انان اید.
آشنایی با ادیان بزرگ
این کتاب به منظور معرفی ادیان بزرگ و زنده جهان در قالب دو واحد درسی برای دانشجویان الهیات و همچنین جهت استفاده طلاب علوم دینی تدوین یافته است. دانش پژوهان در این کتاب، علاوه بر شناخت اهم عقاید، شعائر، اخلاقیات و دیگر موضوعات مطرح در ادیان بزرگ جهان، با تاریخچه مختصر ان ها و تاثیرشان بر فرهنگ بشری اشنا می شوند.
نویسنده فاضل و گرانمایه کتاب کوشیده است تا در بررسی هریک از ادیان، به تناسب اهمیت ان ها، نکات مهم و برجسته ان دین را گوشزد کند و از ذکر موارد غیرمهم و غیرضروری بلارهیزد. این کتاب، گذشته از یک متن درسی، می تواند در اشنا ساختن کلیه دانشجویان و طلاب با ادیان زنده جهان به کار اید.
تحریر الروضة فی شرح اللمعة
این کتاب به عنوان منبع اصلی متون فقهی رشته های «الهیات و معارف اسلامی » و «حقوق و علوم فضایی » در مقطع کارشناسی تهیه شده است. در این کتاب کوشش شده است تا بدون افزودن مطلبی بر متن اصلی لمعه و تنها از طریق حذف استدلاهای طولانی، مسائل غیرضروری و مطالبی که امروزه چندان مورد استفاده علمی نیست، بر شیوایی متن افزوده شود. همچنین اوردن پاره ای از مواد قانون مدنی و قانون مجازات اسلامی در ذیل هر مبحث، خواننده را در مطالعه تطبیقی و مقایسه ای مطالب فقهی با قوانین موضوعه مدد می رساند. ویژگی های بیشتر این اثر را استاد گرانقدر، جناب اقای دکتر ابوالقاسم گرجی در مقدمه کتاب اورده اند.
تحریر اصول فقه
در این اثر سعی شده است ضمن حفظ پیکره اصلی کتاب شریف اصول فقه مرحوم مظفر، کاستی های ان کتاب در پاره ای موارد، نظیر بعضی از مباحث اصول عملیه مرتفع گردد و هم از تطویل بعضی از مباحث موجود در اصل کتاب کاسته است. به نظر می رسد که این کتاب در شکل کنونی بهتر می تواند نیازهای علمی و تحصیل طلاب و دانشجویان را تامین کند.
در همین راستا، با مرکز جهانی علوم اسلامی و مرکز حوزه علمیه خواهران جهت تامین بعضی از متون درسی مورد نیاز همکاری هایی صورت گرفته است که در حال حاضر کتاب های کلام اسلامی(در دو جلد) و اشنایی با فرق و مذاهب اسلامی منتشر شده است و متون دیگری نیز برای حوزه علمیه خواهران در دست تهیه می باشد.
آموزش کلام اسلامی(1) و(2)
این کتاب ضمن دارا بودن مباحث سنتی کلام اسلامی سعی کرده است حتی المقدور از طرح تاریخی مباحث پرهیز کند و در عین پرداختن به استدلال های عقلی، از دلایل قرانی و نقلی فرو نگذارد. این کتاب هم اکنون به عنوان متن درسی کلام اسلامی در مرکز جهانی علوم اسلامی تدریس می شود.
آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی
در این کتاب ضمن ارائه تاریخچه ای از چگونگی پیدایش و بنیانگذاری هر فرقه، ارا و نظریات اصلی، اصول اعتقادی ان فرقه و در پاره ای موارد انشعابات و شخصیت های برجسته ان ها مورد بحث قرار گرفته است. این کتاب هم اکنون به عنوان متن درسی خواهران حوزه علمیه مورد استفاده قرار می گیرد.
2. انتشار کتاب در عرصه اندیشه دینی
از جمله فعالیت های مؤسسه فرهنگی طه، انتشار کتاب های مفید و مؤثر در حوزه اندیشه دینی است و در این راستا در جهت تالیف یا ترجمه کتب مورد نیاز، قدم هایی را برداشته است که بعضی از اثار این مجموعه به شرح زیر معرفی می گردد:
اسلام و کثرت گرایی دینی
گاه کثرت گرایی دینی به منزله نظریه ای جذاب مطرح می شود. بر اساس این نظریه، تفاوت های موجود بین ادیان و مذاهب، مانند تفاوت های فرهنگی یا نژادی، نسبت به ذات مشترک انسانیت اهمیت ثانوی دارند. در این دیدگاه، تفاوت های دینی را باید همچون تفاوت های فرهنگی تحمل کنیم; زیرا ان ها نسبت به ایمان زیربنایی ذاتی، که وسیله نجات همه مؤمنان است، دارای اهمیت کمتری هستند.
این کتاب، نتیجه تلاشی است برای دریافتن این نکته که چه جنبه هایی از کثرت گرایی دینی از منظر مسلمانی که می خواهد به دین اسلام وفادار بماند، مقبول است; زیرا هر چند کثرت گرایی دینی، نخست در متون الهیات مسیحی مطرح شد; ولی نظر متفکران مسلمان نیز بدان معطوف شده است.در این کتاب استدلال شده است که برخی از وجوه کثرت گرایی دینی مسیحیت لیبرال با تعالیم اسلام سازگار نیست;هر چند وجوهی را نیز در ان می توان یافت که قابل قبول باشند.
نیاز به علم مقدس
قبل از ورود تجدد به ممالک اسلامی از جمله ایران، کلمه «قدسی » و «قداست » و «مقدس » بیشتر درباره خداوند، که یکی از نام های او «القدوس » است و نیز چیزهای مربوط به دین و عبادت، مانند اماکن مقدسه و شهر مقدس و غیره، به کار برده می شد; در حالی که تفکر و قوانین و هنرها و سایر جوانب حیات انسانی نیز از حقیقت امر قدسی برخوردار بود. قداست مانند هاله ای بود که بر تمامیت وجود جامعه های سنتی احاطه داشت و انسان ها با ان می زیستند و با ان رخت از این جهان برمی بستند.
با جریان دنیایی شدن زندگی بشر متجدد در غرب، به تدریج فلسفه و علم و قوانین اجتماعی و بسیاری از هنرها یکی پس از دیگری از قلمرو حقیقت قدسی جدا شد و استقلال خود را از دین و معنویت و عالم بالا، که چیزی جز عالم قدسی نیست، اعلان کرد. توصیف مراتب پیشرفت دنیایی گرایی و تجدد در غرب، جز برشمردن مراحل دور شدن جوانب گوناگون حیات ادمی از امر قدسی، چیز دیگری نیست.
کوشش نویسنده، در جهت دوباره پیوند دادن دانش ها با عالم معنا و حقیقت قدسی است و زنده کردن نه تنها علوم سنتی، بلکه بیان علم به صورت امروزی ان از دیدگاه امر قدسی. البته در دنیای فعلی امکان جایگزین کردن کامل علوم منقطع از امر قدسی چنان که فعلا متداول است با علوم مقدس وجود ندارد; ولی انچه کاملا امکان پذیر است، شکستن انحصاری است که علوم جدید با دیدگاه غیرسنتی و جدا شده از عالم قدسی برای خود قائل است. می توان در افق فکری جهان معاصر در غرب، برای اولین بار بعد از پنج قرن، ماوایی برای علوم مقدس یافت و توجه اذهان انان را که فطرتا کششی به این امور دارند، به دانش های اصیل مقدس جلب کرد. البته در ایران و سایر کشورهای اسلامی هنوز رابطه بین علم و امر قدسی، کاملا از بین نرفته است و این ارتباط در حوزه های سنتی پابرجاست.
کتاب های تجربه دینی، فلسفه اخلاق، فلسفه دین، مسیحیت و بدعتها، اسلام و سنت وبری، تدوین قران و جسم انگاری خدا از نگاه شیعه و سنی نیز از جمله کتب منتشره این مؤسسه است.
3.فعالیت های فرهنگی
دوره تازه های اندیشه به منظور تامین نیازهای فرهنگی بخشی از جامعه در خصوص شناخت مقولات جدید فکری از قبیل فمینیسم، پلورالیسم، تسامح و تساهل و... است. این مجموعه، که در اغاز با همکاری معاونت امور اساتید نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه ها انتشار یافت، در قطع پالتویی است و تاکنون هشت شماره ان منتشر شده و شماره های بعدی نیز در دست تهیه است.
بازتاب اندیشه که تا کنون ده شماره ان منتشر شده است، به صورت ماه نامه منتشر می شود، به معرفی و بررسی موضوعات اندیشه ای مطبوعات می پردازد. در این مجموعه که ازسوی مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما انتشار می یابد کوشیده شده ضمن ارائه خلاصه ای از مقالات مطبوعات، نکاتی در بررسی یا نقد محتوای مقالات در اختیار خواننده قرار گیرد.
