در گستره تاریخ بشری کتابخانه ها همواره از جایگاه و ارزش خاصی برخوردار بوده اند. و پیشرفتهای گوناگون در زمینه های علم و دانش مرهون توسعه و عملکرد صحیح این نهاد بوده است. کتابخانه ها در واقع در بردارنده دانش متراکم بشری هستند و هنگامی می توانند رسالت بنیادین خود را در تکامل و تعالی زندگی بشر به انجام رسانند که افراد جامعه را به شیوه های گوناگون به استفاده از دانش بشری ترغیب کنند و نیازهای فکری و روحی تشنگان دانش و حقیقت را برآورده سازند. برای دستیابی به این هدف کتابخانه ها باید با آینده نگری نسبت به نیازهای جامعه، بهترین آثار موجود را برای استفاده مؤثر محققان و پژوهشگران آماده و سازماندهی کنند.
در مراکز و نهادهای پژوهشی، کتابخانه ها رکن اساسی و مرکز تغذیه فکری و عملی به حساب می آیند و از هر لحاظ نسبت به گونه های دیگر کتابخانه ها در اولویت قرار می گیرند. امکاناتی از قبیل بودجه، کادر متخصص و ابزار جدید فنی، که در اختیار آنها قرار می گیرد، همه حاکی از توجه ویژه به این نوع کتابخانه هاست.
منشا این توجه آن است که هدف از تشکیل این گونه کتابخانه ها جمع آوری اطلاعات دقیق و تازه و رساندن آن به مراجعه کننده در کوتاهترین مدت ممکن است تا پژوهشگر بتواند از این اطلاعات در چارچوب اهداف مدون سازمان خود استفاده مطلوب نماید. جان کلام آن که این نوع کتابخانه ها می توانند با برنامه ریزی و همت و پشتکار در شؤون گوناگون علمی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی راهگشای هر نهاد یا سازمان در جهت تحقق اهداف آن باشند.
پس از تاسیس بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی در سال 1363، نیاز به داشتن کتابخانه ای با عنوان کتابخانه مرجع احساس گردید و با حمایت هیات مدیره محترم بنیاد و پشتکار گروهی از طالبان علم کتابخانه مرجع آن در همان سال تاسیس شد و آغاز به کار کرد و بلادرنگ تلاش و کوشش گسترده ای برای فراهم آوری و سازماندهی مجموعه ای غنی که بتواند پاسخگوی نیاز پژوهشگران و گروههای تحقیقاتی این مرکز علمی باشد آغاز شد. بدین جهت تاکنون بالغ بر 32000 جلد از کتابهای مرجع و منابع اصلی به زبانهای فارسی، عربی و 2500 عنوان کتاب لاتین تهیه و پس از فهرستنویسی و رده بندی در اختیار پژوهشگران دانشگاهی و حوزوی بنیاد قرار گرفته است.
مساحت کتابخانه مرجع حدود 700 متر مربع می باشد که شامل بخشهای امانت کتاب، اداری، فهرستنویسی و سالن مطالعه کتب، مجلات و روزنامه ها است. اعضا و کتابداران این کتابخانه اعم از تمام وقت و پاره وقت 20 نفر می باشد و همگی از پژوهشگران و کارمندان بنیاد هستند.
سیستم رده بندی کتابها به روش کتابخانه کنگره امریکا (LC) است و برای اینکه پژوهشگران و محققان بسهولت تمامی کتابهای هم موضوع را در کنار هم بیابند کتابخانه با روش قفسه باز اداره می شود. ضمنا در کنار آن برگردانهای موضوع، عنوان و مؤلف قرار دارد. به طوری که اگر محققی مثلا به دنبال کتابهای تفسیر شیعه در قرون مختلف باشد تمامی این تفسیرها را به ترتیب در کنار هم می یابد.
بخش فهرستنویسی کتب بنیاد توسط مجربترین فهرستنویسان اداره می شود و امور آماده سازی کتابها از قبیل تهیه جیب، کارت و عطف در اسرع وقت و به نحو مطلوب صورت می پذیرد. این بخش تاکنون دو جلد «کتابشناسی موضوعی کتابخانه بنیاد»، را تهیه و در اختیار مراکز کتابخانه ای و علاقه مندان به امور فهرستنویسی قرار داده است.
همچنین تهیه فهرستبرگه پیش از انتشار کتابهای بنیاد و معاونت فرهنگی در همین قسمت تهیه می گردد. نکته قابل توجه در مورد بخش فهرستنویسی، روزآمد شدن کتابها است بدین معنی که تمامی کتابهای خریداری شده تاکنون فهرستنویسی و در قفسه مربوطه قرار گرفته است.
بخش اداری، مسؤولیت مکاتبه بامراکز مهم پژوهش، ناشران، و مجلات داخلی و خارجی را برعهده دارد و قسمتهای ثبت، سفارشات، خرید و بایگانی را دربرمی گیرد. کتابهای پایه نیازهای گروههای پژوهشی بنیاد سفارش داده می شود و در اسرع وقت خریداری و پس از ثبت و آماده سازی در اختیار گروه سفارش دهنده قرار می گیرد.
بخش مجلات بالغ بر 70 عنوان از مجله های پژوهشی کشور و حدود 20 عنوان مجله خارجی را تهیه و در اختیار پژوهشگران می گذارد. در پایان هر سال تمامی این مجلدات صحافی و در آرشیو مجلات نگهداری می شود. برای اطلاع همکاران از مسائل سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و - هشت عنوان روزنامه هر روز در قسمت مطالعه روزنامه قرار می گیرد که در نهایت صحافی و به آرشیو سپرده می شود.
در بخش امانت کتاب، علاوه بر راهنمایی مراجعان به منظور دستیابی به کتابهای مورد نظرشان، کلیه دادوستد کتابها هر روزه ثبت و در کارتهای مخصوصی درج می گردد و در پایان هر ماه و سرانجام در پایان سال آمار آنها تهیه می شود.
از مهمترین فعالیت اعضای کتابخانه، تهیه فهرست کتابهای مترجم به فارسی است که شامل مشخصات کتب ترجمه شده تا پایان سال 1371 است و اکنون مراحل پایانی خود را می گذراند و بزودی در دسترس محققان، مترجمان و علاقه مندان قرار خواهد گرفت.
کتابخانه مرجع بنیاد پژوهشهای اسلامی زیر نظر شورایی پنج نفری به نام «شورای سرپرستی کتابخانه مرجع » اداره می شود که تعیین خط مشی کلی، سازماندهی و هدایت فعالیتهای کتابخانه بر عهده این شورا قرار دارد.
