استان خوزستان نه‌فقط به لحاظ منابع زیرزمینی و نفت از مهم‌ترین و استراتژیک‌ترین استان‌های ایران است؛ بلکه به لحاظ موضوعات محیط‌زیستی، منابع آب، کشاورزی و... هم به همین میزان واجد اهمیت و حساسیت است.
به گزارش ، روزنامه شرق نوشت: بیشترین تعداد رودخانه‌های پر‌آب سرچشمه‌گرفته از فلات ایران و همچنین کشورهای همسایه درنهایت یا از دل این استان یا از مرزهایش عبور کرده و به خلیج فارس می‌ریزند؛ با‌این‌حال همین موقعیت و داشته‌ها برای خوزستان از زاویه‌ای دیگر به عاملی برای مشکل و بحران بدل شده است. به‌عنوان مثال سدهای پرشمار و بزرگی که در این استان (یا بر روی رودخانه‌های منتهی به آن) ساخته شده و همچنین برخی پروژه‌های انتقال آب، منجر به خشکی و کم‌آبی رودخانه‌ها، کاهش رطوبت خاک استان و خشک‌شدن تالاب‌ها و زمین‌های آبرفتی حاصلخیز و همچنین بروز مشکلات بزرگ زیست‌محیطی مانند گردوغبار و... شده است.
از سویی دیگر واقع‌شدن خوزستان بر مرزهای غربی کشور و در همسایگی عراق و نزدیکی این استان به کشورهای بیابانی و کم‌آب منطقه باعث شده است بخش زیادی از بار مشکلات محیط‌زیستی ایجاد‌شده در این کشورها هم روی دوش این استان بیفتد.
بر‌اساس‌این به سراغ غلامرضا شریعتی، استاندار این استان، رفتم تا با او درباره همین موضوعات محیط‌زیستی و آخرین وضعیت خوزستان از این منظر گفت‌وگو کنم. شریعتی درست یک سال پیش و در آخرین روزهای خرداد سال ٩٥ با تأیید هیئت دولت یازدهم به این سمت منصوب شد. در این گفت‌وگو درباره سد گتوند، تالاب هورالعظیم و معضل گردوغبار استان از او سؤال کرده‌ام.
تالاب هورالعظیم در یکی، دو سال پایانی دولت یازدهم حاشیه‌های زیادی را به خود دید. از طرفی دولت و سازمان حفاظت محیط زیست تأکید می‌کردند که بخش‌های زیادی از آن- بیشتر از ٧٠ درصد تالاب- آبگیری شده؛ اما از آن سو مخالفان با جدیت تأکید می‌کردند که این اتفاق رخ نداده و مشکل همچنان به قوت خود باقی است. مسئله هورالعظیم ازاین‌رو اهمیت دارد که می‌تواند یکی از منشأهای بزرگ تولید گردوغبار باشد. واقعیت تالاب هورالعظیم به چه شکلی است و وضعیت آن الان چگونه است؟
واقعیت این است که حجم و قسمت زیادی از هورالعظیم آبگیری شده و حجم ورودی آب به تالاب در مقطعی، مثلا حدود یک‌و‌نیم ماه پیش و شاید کمتر به ٨٠ مترمکعب بر ثانیه رسید. این حجم بسیار زیادی است. تقریبا به اندازه یک رودخانه بزرگ است. در حجمی بود که ما دریچه‌ها و کالبرت‌هایی را که در دایک مرز به سمت عراق می‌رود، باز کردیم؛ چون اگر باز نکرده بودیم، دایک را می‌شکست. این حجم آب آن‌قدر بود که یکی، دو چاه نفت که حدود دوهزارو ٥٠٠ بشکه در روز تولید نفت داشتند و بعضی جاده‌های بین این چاه‌ها زیر آب رفت و تخریب شد، در حدی آب ورودی به تالاب بالا بود که ما آنجا یک یادمان شهدا داریم به نام یادمان هور برای شهید علی هاشمی که دیگر امکان بازدید از آن وجود نداشت. فرمانده سپاه استان، همراه با خودم که برای بازدید آمدند و دیدند که جاده دسترسی به این یادمان در مرز خطر است، آن را از محل‌های بازدید کاروان‌های راهیان نور در فروردین‌ماه خارج کردند؛ چون نگران شدند که این جاده ممکن است یک‌دفعه بشکند و مشکلاتی را پیش بیاورد. چون آب ورودی خیلی زیاد بود، ما دریچه‌های به سمت عراق را هم باز کردیم و آب به سمت بخش‌هایی از تالاب در عراق رفت.
واردشدن این آب در بازگشت حیات به تالاب هم اثری گذاشت؟
بله، صددرصد، در همین مدت ما به حدود ٣٦٠ ماهیگیر مجوز دادیم که در مقاطع خاصی از تالاب ماهیگیری می‌کنند.
یعنی پیش‌از‌این امکان ماهیگیری در این حجم در هورالعظیم نبود؟
نه نبوده؛ چون خشک بود. این نی‌هایی که رشد کرده، همه مشخص است. پاسگاه‌های مرزی ما در معرض آسیب بوده که ممکن بود دیوارهای آنها بشکند و آسیب ببیند و از بین برود که من شرکت نفت را موظف کردم که صورت‌جلسه آن موجود است که حدود دو میلیارد تومان هزینه کند و خاک و سنگ بیاورد و حفاظ درست کند تا این پاسگاه‌های مرزی آسیب نبینند و مرزبان‌های ما بتوانند آنجا کار کنند. من چند بار رفتم. هم مدیرکل اطلاعات و هم فرمانده سپاه و هم فرمانده مرزبانی استان، همه همراه با من بودند. مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت و دوستان نفت همه با من بودند. آنجا فرمانده مرزبانی نشان داد که قبلا پاسگاه مرزی ما یک کیلومتر عقب‌تر بود، ساختمان‌ها را نشان داد. بعد که تالاب خشک شد، جلوتر آمدند و پاسگاه جدید احداث کردند؛ همین پاسگاهی که الان در معرض آسیب است. به من گفت چون تالاب خشک شد، آمدیم اینجا زدیم. می‌گفت تصور ما این بود که وضعیت تالاب همیشه همین‌طور می‌ماند. حالا شما آمده‌اید و آب را رها کرده‌اید؟ به شوخی گفتم مجدد برگردید عقب. گفت نمی‌شود. ساختمانش خراب شده و مشکل دارد. باید همین‌جا را محافظت کنیم و بمانیم. این موارد را گفتم که عرض کنم حدود ٧٧ درصد تالاب هورالعظیم، طبق عکس‌ها و نقشه‌های ماهواره‌ای آبگیری شده.
براساس آمار خوزستان امسال ٤٠ درصد کاهش بارش داشته. این آبی که با آن تالاب پر می‌شود، از کجا تأمین شده است؟
می‌دانید که رودخانه‌های خوزستان رودخانه‌های عظیمی است که از سرچشمه‌های مختلف خارج از استان می‌آید. در حوضه‌های آبریز این رودخانه‌ها، بارندگی بد نبوده، خوب بوده. در ارتفاعات زاگرس هم ریزش برف خوب بوده، هم بارندگی خوب بوده. چهارمحال‌وبختیاری، استان‌های بالاتر در کردستان و در کرخه کردستان و همدان. این آب‌ها می‌آید پشت سدهای عظیمی که ما داریم، کرخه، کارون ٣ و کارون ٤، گتوند، شهید عباسپور، مسجدسلیمان. آب از آنجا منتقل می‌شود.
اما منتقدان می‌گویند اگر هم هورالعظیم مقداری آبگیری شده به این دلیل بوده که بارش در استان خیلی خوب بوده؟
نه، بارش امسال که خیلی افتضاح بود. امسال یکی از بدترین سال‌های ما بوده و براساس آمارها مشخص است خوزستان بیشترین میزان کاهش بارش را در کل کشور داشته است.
برای بقیه زمین‌ها و قسمت‌های استان خوزستان که کانون‌های بزرگ و داخلی گرد و غبار هستند، مثل دشت‌های اطراف ماهشهر و رامشیر و جاهای دیگر، برای آنها چه اقداماتی انجام شده است؟
الان ما در حوزه بین اهواز و ماهشهر و اهواز و رامشیر که جزء کانون‌های اصلی است، اقدامات و برنامه‌های خود را شروع کرده‌ایم و تاکنون شش هزار هکتار را زیر کشت نهال بردیم.
چه نهال‌هایی برای کاشت استفاده می‌شود؟
نهال‌هایی که خود منابع طبیعی و کمیته فنی که متشکل از استادان دانشگاه شهید چمران و محققان و اساتید سازمان جنگل‌ها و مرکز تحقیقات جنگل‌ها و منابع طبیعی و کارشناسان محیط زیست خوزستان هستند، آنها را تأیید می‌کنند. نهال‌ها و گونه‌های گیاهی‌ای که مقاوم هستند و به آب کمی نیاز دارند و رشدشان هم سریع است. یعنی یکی، دو سال آبیاری می‌شوند بعد دیگر به آب نیاز ندارند. حدود شش هزار هکتار تا الان زیر کشت بردیم. برنامه ما این است که ان‌شاءالله امسال مساحت زیر کشت نهال را به ٤٢ هزار هکتار برسانیم.
با توجه به فصل گرما در خوزستان آیا کار الان متوقف شده است؟
بله، از مهرماه شروع می‌کنیم. الان همین شش هزار هکتار را آبیاری می‌کنیم. مصوبه دولت است که در پنج سال ٣٥٠ هزار هکتارش انجام شود. البته همه برنامه فقط نهال نیست. جاهای کشت نهال است. جاهایی ممکن است مالچ‌پاشی باشد. جاهایی لازم است رهاسازی آب باشد. اما بیشترین مساحت کار همین نهال‌کاری است، بالای ١٥٠-٢٠٠ هزار هکتار قرار است نهال‌کاری شود. ما الان یک تونل کانال آب می‌زنیم از کارون، ٤٧ کیلومتر به عرض ٥٠ متر به عمق ١,٥ متر که آب را به این کانون‌های فعال ریزگرد منتقل کنیم. تقریبا الان بیست و خرده‌ای کیلومتر آن حفر شده است. کارگاه عظیمی برای این کار تجهیز شده است. حدود ٣٠٠ دستگاه ماشین‌آلات آنجا کار می‌کنند که ١١٠ دستگاهش بیل مکانیکی است.
چقدر از کل کار باقی مانده است؟
حدود ٢٠ کیلومتر.
در مجموع چقدر بودجه برای این پروژه گذاشتید؟
الان برای وضعیت اضطراری که دولت در بدترین شرایط بود ٣٠ میلیارد تومان داد و شروع کردیم. امسال در بودجه پیش‌بینی شده، برای بیابان‌زدایی ٣٠٠ میلیارد تومان و صد میلیون دلار هم از صندوق ذخیره.
این میزان بودجه فقط برای خوزستان است یا بودجه بیابان‌زدایی کل کشور؟
عمده آن برای خوزستان است. مصوبه دولت است که ان‌شاءالله در پنج سال، حداقل صد میلیارد تومان برای این کار اختصاص دهد که ٣٥٠ هزار هکتار را پوشش دهند.
مسئله محیط زیستی مهم دیگر استان خوزستان، سد گتوند است که در حوضه استحفاظی استان شماست. حواشی و داستان‌های بسیاری هم به دنبال داشته است. آخرین وضعیت آن چگونه است؟ چون هم ابراز نگرانی و هم بی‌خبری درباره این سد زیاد است، آخرین تصمیم درباره‌اش چیست؟
در سد گتوند الان ما مدیریت مخزن انجام می‌دهیم. می‌دانید مدیریت مخزن چیست؟
یعنی آن سازه نمکی را کنترل می‌کنید که به همه مخزن نرسد؟
نه، ما با مدیریت مخزن، آب خروجی را اداره می‌کنیم. یعنی ما مدیریت می‌کنیم که آبی که از سد گتوند خارج می‌شود ای‌سی آن، یعنی درصد شوری در آب آن بالای هزارو ٢٠٠ نباشد، حداکثر هزارو ٣٠٠ نباشد. یعنی طراحی می‌کنیم چه مقدار از آب با ای‌سی خیلی بالا، مثلا صد‌هزار در ثانیه خارج شود. چه مقدار از آب وسط خارج شود. چه مقدار از آب بالا خارج شود. اینها مخلوطش، ای‌سی خروجش بین ٩٠٠ تا هزارو ٣٠٠ باشد. الان با مدیریت مخزن، آب خروجی را مدیریت می‌کنیم.
برنامه کلی و همیشگی هم برای آن همین است؟
یکی از راهکارها همین است. برنامه درازمدت‌تر دیگری هم داریم. من در اولین دیداری که بعد از استانداری خدمت آقای رئیس‌جمهور داشتم، یکی از سؤالات اصلی خود ایشان از بنده درباره سد گتوند بود. پرسید سد گتوند در چه وضعیتی است، چه می‌شود؟ چکار می‌کنید؟ چکار باید بکنیم؟ من توضیحاتی دادم در حد اطلاعم. ایشان بیشتر توضیح خواست.
یعنی ایشان هم نگران بود؟
بله، به من گفتند حتما بررسی کنید و فوری هم گزارشی برای من تهیه کنید. بعد از اینکه دیدار ما تمام شد، آقای نهاوندیان به من نامه نوشت، پنج مسئله در آن جلسه طرح شده بود و درباره آنها بحث شده بود. گفت این پنج مورد را شما بنا بود آماده کنید و آماده کنید.
یکی آب و فاضلاب استان بود که الحمدلله بعد از سفر آخر دستورش را دادند و عملیات آن شروع شد که ١٠ هزار میلیارد تومان پول می‌خواهد. دولت تعهد کرد سه‌ساله تأمینش کند و عملیات اجرائی آن هم شروع شد.
که در قالب آن چه‌کار کنند؟
مشکل آب شرب و فاضلاب مردم استان حل شود. خوزستان از نظر آب شرب و فاضلاب واقعا در مضیقه و مشکل است. با این رودخانه‌های عظیم و بسیار خوب، مثلا سد رودخانه دز، ای‌سی آن ٤٠٠-٥٠٠ است. شایسته نیست مردم استان آب را با ای‌سی دوهزار بخورند. به همین علت چون این طرح بزرگی بود کسی نزدیک آن نمی‌شد. حقیقتا من از روز اول، روی آن پافشاری کردم و ایستادم و پیش رئیس‌جمهور رفتم و معاون‌اول و اصرار. نهایتا همه به این تمکین کردند و تعهد دادند، ان‌شاءالله شروع می‌شود. فاضلاب استان هم که خیلی وضع اسفباری دارد، باید حل شود. یکی از مسائل دیگر آن نامه این بود که گفتند راجع به سد گتوند گزارش تهیه کن.
در نامه آقای نهاوندیان این مشکلات پنج‌گانه اولویت‌بندی بود؟
چهار، پنج مورد بود.
می‌خواهم بدانم گتوند، اولویت چندم در نامه دفتر رئیس‌جمهور بود.
یکی از اولویت‌های اصلی استان بود. من درباره گتوند گزارش تهیه کردم و خدمت ایشان دادم. ایشان هم دستور داد به وزیر نیرو که این را برنامه‌ریزی کنید و انجام دهید. الان آن راهکار پیشنهادی به این شکل است: در مخزن گتوند، ابتدا این سازه نمکی گچساران، موقعی که رفت در سد و حجم آب عظیمی آمد پشت سد، این نمک‌ها را شسته و آورده. نمک زیادی حل شده. بعد از آن هم اینها یک لحاف شنی درست کردند و ریختند و مانع شدند، این کار شده. هم این نمک، کریستاله شده؛ یعنی حل‌شدنش در آب خیلی کم است. مثل اول نیست. حالت کریستاله شده و لحاف شنی هم روی آن است. دیگر خیلی کم حل می‌شود.
یعنی می‌گویید آب از آن زیر نفوذ کرده و نمک رفته و ته مخزن نشسته و در آب حل نمی‌شود؟
نه، اگرچه یک‌سری چشمه‌های شوری هم هست که خودش آنجا وارد می‌شود؛ حتی پایین دستش، به سمت عقیلی بروید، ما یک رودخانه داریم به اسم رودخانه رود شور. آبش شور است.
این رودخانه‌ها که حجم‌شان خیلی نیست.
نه، یک‌سری رودخانه‌ها در مسیر داریم که همین‌طور وارد می‌شوند.
خلاصه اینکه حجم آب مخزن آن سازه نمکی را شست‌وشو داده؛ اما الان آن املاح خیلی کم شده. سطحی از زیر دریاچه که شاید سرجمعش می‌گفتند صد‌و‌خرده‌ای تا ٢٠٠ میلیمتر مکعب...، ای‌سی صد هزار دارد؛ یعنی شور شور شده و اصلا نمک است. ای‌سی بسیار بالایی است که همان اول آمده. از کف مخزن که به سمت بالا می‌آید دیگر این‌طور نیست، ای‌سی چند هزار، بعد هم همین‌طور بالاتر، دو هزار، هزار. همین‌طور بالاتر تا ای‌سی نزدیک سطح آب مخزن می‌شود ٥٠٠، ٦٠٠. این راهی که دوستان گفتند، اینکه لوله‌گذاری کنیم از سد تا دریا. از لایه‌های زیرین مخزن. این ٢٠٠ میلیمتر مربع را که ای‌سی بسیار بالایی دارد، باید تا دو، سه سال کامل خارج کنیم و به دریا بریزیم. دیگر آن انحلال را هم به آن حد نداریم. در نتیجه این حل می‌شود و مدیریت می‌شود.
این لوله‌کشی‌ها چند کیلومتر می‌شود؟
اگر اشتباه نکنم، حدودا ١٥٠، ١٦٠ کیلومتر، کمتر از ٢٠٠ کیلومتر. تعدادی از لوله‌های آن را خریدند، یعنی نزدیک به ١٠ کیلومترش را هم خریدند و الان آنجاست؛ ولی بعد که به مشکلات مالی برخوردند، فعلا کار مانده. من در حقیقت برای خوزستان یک مساعده گرفتم، ٢٤، ٢٥ هزار میلیارد تومان هم برای آب و فاضلاب، هم ریزگرد، هم فاز ٥٥٠ هزار‌هکتار برق و احیای کارون. اینها را الان آب و فاضلابش را حل کردیم که اجرا می‌شود. می‌ماند ریزگرد که در حال انجام است. بعد هم موضوع ٥٥٠ هزار‌هکتاری. می‌خواهم اینها که تمام شد، از رئیس‌جمهور برای گتوند کمک بخواهم. بگویم حالا مساعده‌ای بگذارید که این لوله را ادامه دهیم، لوله بخریم و آب شور را منتقل کنند؛ چون حُسن آن این است که این دو، سه سال که این را منتقل کرد... بعد دو کار با این لوله‌گذاری می‌توانیم بکنیم. یک، این رودخانه‌های شوری که وارد کارون می‌شود، در مسیرهایشان همیشه وصل کنیم به این لوله و نرود در کارون. همیشه منتقلش کنیم به دریا که مشکلی پیش نیاید یا اینکه استفاده دیگری بکنیم، می‌توانیم از پشت گتوند، بعد از اینکه انتقال آب شور تمام شد، از آنها آب شرب شهرهایی که در مسیر این لوله‌ها هستند را تأمین کنیم.
