بنیاد پژوهشهای اسلامی در چشم اندازی دیگر

به مناسبت افتتاح ساختمان جدید

سرانجام بنیاد پژوهشهای اسلامی که به بیستمین سال حیات علمی خود نزدیک می شود در وادی مقدس حریم حرم مطهر رضوی پهلو گرفت. در خجسته ایام ولادت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام (26/10/1381) ساختمان جدید این مرکز علمی پژوهشی با حضور آیت اللّه واعظ طبسی و به دست آیت اللّه هاشمی رفسنجانی افتتاح گردید. این تشرف و انتقال فرخنده در سال 1381، نقطه عطف و آغاز مرحله ای نوین برای بنیاد محسوب می شود. مجله مشکوة در آن زمان دست اندرکار انتشار ویژه نامه امام حسین علیه السلام بود و متأسفانه نتوانست شرح این نقل و انتقال را منعکس نماید. از این رو در این شماره نگاهی داریم به بنیاد پژوهشهای اسلامی، فضای جدید و چگونگی مراسم افتتاحیه آن.

بنیاد پژوهشهای اسلامی در یک نگاه⁽¹⁾

بنیاد پژوهشهای اسلامی از مراکز علمی تحقیقی آستان قدس رضوی است که در آبان ماه سال 1363 تأسیس شد و با اهدافی بلند به حوزه مقدس پژوهش پا نهاد. نشر علوم و فرهنگ اسلامی و تعمیق باورهای دینی به ویژه معارف حقه جعفری، احیاء و نشر ذخایر و نفایس علمی اسلامی، ارتقا و شکوفایی توش و توان علمی نیروهای حوزه و دانشگاه در زمینه علوم اسلامی، و بالاخره تأمین نیازهای پژوهشی آستان قدس رضوی بالاخص نهادهای فرهنگی در پرتو پژوهشهای بنیادین و کاربردی از اهداف مهم این مرکز به شمار می آید.

در راستای تحقق مسئولیت خطیر فرهنگی آستان قدس، بنیاد در حال حاضر با همکاری حدود یکصد و پنجاه تن از محققان حوزه و دانشگاه با نظارت هیأت مدیره در کار تحقیق و پژوهش دست دارد. بیش از 70% محققان دارای مدرک تحصیلی لیسانس و بالاتر تا مقطع دکترا می باشند. از این تعداد حدود 50% دارای تحصیلات حوزوی و بقیه با تحصیلات دانشگاهی در گروههای مختلف پژوهشی زیر همکاری دارند:

1 قرآن 2 حدیث 3 فقه 4 کلام و فلسفه 5 تاریخ اسلام 6 تصحیح متون اسلامی 7 جغرافیای ممالک اسلامی و هیئت و نجوم 8 تراجم و انساب 9 دائرة المعارف آستان قدس رضوی 10 خراسان شناسی 11 ترجمه عربی و اردو 12 ترجمه زبانهای اروپایی (انگلیسی، فرانسه و آلمانی) 13 ادبیات کودک و نوجوان 14 کتاب شناسی.

یادآور می شود بنیاد پژوهشهای اسلامی تاکنون 529 عنوان جلد کتاب منتشر ساخته که بیش از 30 عنوان آنها در محافل علمی و دانشگاهی مفتخر به دریافت جایزه شده است. در این مدت همچنین موفق به برگزاری سمینارها و کنگره های گوناگون شده است که در پایان به آنها اشاره خواهد شد.

افتتاح ساختمان جدید بنیاد⁽²⁾

ساختمان جدید بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس در ضلع شرقی اماکن متبرکه حرم مطهر رضوی واقع است. عملیات این مجموعه که از سال 1376 آغاز شده بود، در 26 دی ماه 1381 در خجسته ایام ولادت امام رضا علیه السلام با حضور تولیت عظمای آستان قدس رضوی و به دست آیت اللّه هاشمی رفسنجانی گشایش یافت. در این مراسم که مسئولان اجرایی استان خراسان، مدیران آستان قدس و گروهی از محققان و دانشوران حضور داشتند، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام پس از رؤیت قسمتهای مختلف ساختمان و نمایشگاه اسناد پانصد ساله تشکیلات اداری آستان قدس و همچنین بازدید از نمایشگاه فعالیتهای بنیاد پژوهشهای اسلامی، به همراه دیگر شخصیتها در تالار اجتماعات بنیاد حضور یافتند.

در این محفل علمی فرهنگی ابتدا آیت اللّه واعظ طبسی طی سخنان کوتاهی، ضمن تبریک ولادت هشتمین اختر سپهر ولایت و خیر مقدم به حاضران، با اشاره به فعالیتهای بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، هدف از تأسیس این بنیاد را گسترش فرهنگ اسلامی، تفکر و اندیشه شیعی و معرفی چهره اهل بیت عصمت و طهارت ذکر کرد.

معظّم له فعالیتهای بنیاد را یکی از نمونه های عینی همکاری و هم اندیشی بین حوزه و دانشگاه یاد کردند.

تولیت عظمای آستان قدس رضوی، ساختمان بنیاد پژوهشهای اسلامی را مجموعه ای بسیار کوچک در مقایسه با کارهای عظیم عمرانی حریم حرم رضوی ذکر و خاطر نشان ساختند که تمام این موفقیتها، دستاورد نظام جمهوری اسلامی ایران است.

سپس آیت اللّه هاشمی رفسنجانی به ایراد سخنرانی پرداختند. ایشان در سخنان خود خواستار تحول در حوزه های علمیه شدند و با بیان اینکه وظیفه روحانیت شناخت استانداردهای ادبی، فکری و اجتماعی روز اسلامی و معرفی آنها به مردم است، یادآور شدند: در طول تاریخ همواره روحانیت به رغم قرار گرفتن در حاشیه از لحاظ علمی، مرکز علوم زمان خود بوده است و اکنون که حکومت اسلامی و نواقص را به حساب انقلاب و روحانیت می گذارند، حوزه های علمیه باید خود را برای کارهای جامع تحقیقاتی بیشتر مهیا سازند.

یادآور می شود رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام حین بازدید در دفتر یادبود چنین مرقوم داشتند:

«خداوند را سپاسگزارم که شاهد افتتاح ساختمان عظیم و زیبای بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی می باشم. سالها در انتظار چنین روزی بودم. بازدید کوتاهی از مراکز تحقیق و بخشی از کارها داشتم. نیروها، اسناد، ابزار و امکانات خوبی که با همت آیت اللّه واعظ طبسی تولیت بلندهمت آستان قدس رضوی به وجود آمد نوید جهشی در توسعه پیشرفت تحقیقات و علوم اسلامی می دهد...»

مختصات و امکانات ساختمان⁽³⁾

چنان که اشاره شد، بنیاد پژوهشهای اسلامی در ضلع شرقی اماکن متبرکه قرار دارد. مساحت زیربنای بنیاد پژوهشها 24000 متر مربع می باشد که در زمینی به مساحت 4400 متر مربع قرار گرفته است. این ساختمان در 4 طبقه احداث گردیده و از ضلع شمال شرقی خود به سر در طبرسی، از ضلع جنوب شرقی به کوچه 14 متری و ساختمان مدیریت حوزه علمیه و از ضلع جنوب غربی به صحن هدایت منتهی می شود.

این ساختمان دارای یک آمفی تئاتر به مساحت 500 متر مربع و یک حیاط مرکزی به مساحت 1630 متر مربع است. 4 سرویس پله و 3 دستگاه آسانسور، این مجموعه علمی فرهنگی را به هم می پیوندد.

کف حیاط مرکزی، ترکیبی از آبنما و سنگفرش و باغچه های تزئینی است. نمای بدنه حیاط ترکیبی از آجر سفال و حمیل فیروزه با مختصری معقلی تزئین یافته و پنجره های چوبی مشرف به حیاط ، نور راهروها و اتاقهای مجاور را تأمین می کند. پشت بام ساختمان با ایزولاسیون و موزائیک پوشیده شده است.

کف راهروها و اتاقها، سنگفرش و سقف اتاقها و راهروها بعضا دارای طرح نور مخفی است. این ساختمان دارای اتاقهای اداری، چند سوئیت، دو سالن مدور جهت کاربریهای نمایشگاهی و یک آمفی تئاتر جهت جلسات خاص پژوهشی می باشد. بدنه آمفی تئاتر، با دکور چوبی و سقف آن با طرح نور مخفی و نقاشیهای زیبایی تزئین یافته است.

نمای بیرونی چهار ضلع ساختمان، ترکیبی حجمی دوردار با نمای معقلی و آجر سفال و دارای یک کتیبه در بالای آن می باشد.

برخی موفقیتها

چنان که گفته شد، بنیاد پژوهشهای اسلامی در طول حیات علمی خود افتخارات و موفقیتهایی کسب کرده است. در پایان ضمن اشاره به آنها، فهرست الفبایی عنوان کتابهای برگزیده این مرکز را می آوریم⁽⁴⁾.

ناشر نمونه شهرستانی سال 1373

ناشر نمونه در نخستین جشنواره کتاب امامت و ولایت سال 1379

ناشر نمونه در همایش تجلیل از خادمان قرآن کریم در حوزه فرهنگ مکتوب سال 1379

ناشر نمونه در سومین همایش کتب برگزیده حوزه علمیه قم سال 1380

دریافت لوح تقدیر دومین نمایشگاه قرآن سال 1373

دریافت لوح تقدیر سومین نمایشگاه قرآن سال 1374

دریافت لوح تقدیر چهارمین نمایشگاه کتاب خراسان سال 1380

کتابهای برگزیده

* الاربعین فی فضائل امیرالمؤمنین(ع)، تصحیح محمدحسن زُبَری (کتاب برگزیده نخستین جشنواره کتاب امامت و ولایت، مشهد مقدس 1379)

* اسلام و هنر، دکتر محمود بستانی، ترجمه حسین صابری (کتاب برگزیده ششمین دوره کتاب سال دانشجویی، تهران 1378)

* افسانه درخت خرما و بُزی، محمد محمدی (کتاب برگزیده شورای کتاب کودک 1374) (کتاب شایسته تشویق و تقدیر در اولین جشنواره کتابهای آموزشی رشد 1379)

* امامت در پرتو کتاب و سنّت، ترجمه حمیدرضا آژیر و حسین صابری (کتاب برگزیده نخستین جشنواره کتاب امامت و ولایت، مشهد مقدس 1379)

* امیرالمؤمنین اسوه وحدت، محمد جواد شرّی، ترجمه عبدالعلی صاحبی (کتاب برگزیده نخستین جشنواره کتاب امامت و ولایت، مشهد مقدس 1379)

* برادر عقاب، خواهر زمین، ترجمه طاهره نجیب منش (کتاب برگزیده در سی و چهارمین دوره فعالیت شورای کتاب کودک 1374)

* تجلی عاشورا در هنر ایران، محبوبه الهی (کتاب برگزیده هفتمین دوره کتاب سال دانشجویی، تهران 1379)

* تفسیر جوامع الجامع، ترجمه دکتر عبدالعلی صاحبی، حبیب روحانی، احمد امیری شادمهری، اکبر غفوری و... (کتاب برگزیده حوزه قم 1378) (کتاب برگزیده همایش تجلیل از خادمان قرآن کریم در حوزه فرهنگ مکتوب 1379)

* تفسیر روض الجنان و روح الجنان، گروه فرهنگ و ادب، با نظارت دکتر محمد جعفر یاحقی و دکتر محمد مهدی ناصح (کتاب برگزیده پنجمین نمایشگاه قرآن 1376) (کتاب برگزیده همایش تجلیل از خادمان قرآن کریم در حوزه فرهنگ مکتوب 1379)

* تفصیل النشأتین و تحصیل السعادتین، رامین گلمکانی (کتاب شایسته تشویق در اولین همایش کتاب برگزیده حوزه، قم 1378)

* جانشینی حضرت محمد(ص)، ترجمه احمد نمایی، جواد قاسمی، محمد جواد مهدوی، دکتر حیدر رضا ضابط (کتاب برگزیده ششمین جشنواره کتاب امامت و ولایت، مشهد مقدس 1379) (کتاب شایسته تشویق در دومین دوره کتاب سال ولایت، قم 1379)

* جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع) از مدینه تا مرو، جلیل عرفان منش (کتاب تشویق شده در هفته کتاب 1376) (کتاب برگزیده نخستین جشنواره کتاب امامت و ولایت، مشهد مقدس 1379)

* جلوه های ولایت در شعر فارسی، احمد احمدی بیرجندی (برگزیده جشنواره امامت و ولایت یزد 1381)

* حکیم اقلیم عشق، پروفسور ی. دبروین، ترجمه مهیار علوی مقدم و محمد جواد مهدوی (کتاب برگزیده ششمین دوره کتاب سال دانشجویی، تهران 1378)

* خسته نباشی، پروین علی پور (کتاب برگزیده پنجمین جشنواره کتاب کودک و نوجوان 1375)

* دراسات فنیة فی قصص القرآن، دکتر محمود بستانی (کتاب سال 1367)

* دفاع از حقوق زن، محمد حکیمی (کتاب برگزیده دومین همایش کتب برگزیده حوزه، قم 1379)

* روشهای پژوهش در تاریخ، ترجمه ابوالقاسم بیگناه، دکتر غلامرضا ذاتعلیان (کتاب سال 1371)

* سفینة البحار و مدینة الحکم والآثار، مرحوم شیخ عباس قمی، زیر نظر علی اکبر الهی خراسانی (کتاب سال 1376) (کتاب برگزیده دومین جشنواره فردوسی 1376) (کتاب برگزیده حوزه قم 1378)

* سیمایی از شیخ بهایی در آیینه آثار، محمد قصری (کتاب برگزیده دانشگاهی 1375)

* غالیان، کاوشی در جریانها و برآیندها، نعمت اللّه صفری فروشانی (کتاب برگزیده ششمین دوره کتاب سال دانشجویی، تهران 1378) (کتاب برگزیده دومین همایش کتب برگزیده حوزه، قم 1379)

* فرهنگ جغرافیایی ایران (خراسان) (کتاب برگزیده جشنواره فردوسی 1380)

* فرهنگنامه قرآنی، گروه فرهنگ و ادب، با نظارت دکتر محمد جعفر یاحقی (کتاب سال 1375)

* فهرست کتابهای فارسی شده چاپی، گروه کتاب شناسی، زیر نظر محسن ناجی نصرآبادی (کتاب برگزیده جشنواره فردوسی 1380)

* کتاب در پویه تاریخ، ترجمه حمیدرضا آژیر و حمیدرضا شیخی (کتاب تشویق شده در هفته کتاب 1375)

* المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته، گروه قرآن، با اشراف استاد محمد واعظ زاده خراسانی (کتاب برگزیده همایش تجلیل از خادمان قرآن کریم در حوزه فرهنگ مکتوب، 1379) (کتاب برگزیده سال 1380) و نیز (کتاب برگزیده حوزه قم سال 1380)

* مناقب و مراثی اهل بیت(ع)، احمد احمدی بیرجندی (کتاب برگزیده نخستین جشنواره کتاب امامت و ولایت، مشهد مقدس 1379)

* منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، تصحیح و تحقیق گروه فقه، با اشراف علی اکبر الهی خراسانی (کتاب سال 1372) (کتاب برگزیده حوزه قم 1380)

* میراث اسپانیای مسلمان، گروه مترجمان (کتاب برگزیده جشنواره فردوسی 1380)

* نازک نارنجی، پروین علی پور (کتاب برگزیده پنجمین جشنواره کتاب کودک و نوجوان 1375)

* نقد وتصحیح متون، نجیب مایل هروی (کتاب سال 1369)

1 بنگرید به: کتابنامه بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مقدمه کتاب.

2 اطلاعات این بخش از دانشورز نشریه داخلی سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، شماره 21، آذر بهمن 1381، صفحه 3 استفاده شده است.

3 این بخش از صفحه 2 بروشور سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت رضا علیه السلام که به مناسبت افتتاح ساختمان بنیاد منتشر شده بود، برگرفته شده است.

4 بنگرید به: کتابنامه بنیاد پژوهشهای اسلامی، ص 11-7.