«و لقد بعثنا فی کل امة رسولا ان اعبدوا الله واجتنبوا الطاغوت، فمنهم من هدی الله و منهم من حقت علیه الضلالة فسیروا فی الارض فانظروا کیف کان عاقبة المکذبین » . (سوره نحل، آیه 36)
ما در میان هر امتی پیامبری را برانگیختیم که (ای مردم) خدای را بپرستید و از طاغوت و طغیانگری دوری کنید . برخی را خداوند مورد لطف قرار داده و هدایت کرد و برخی در گمراهی فرو رفتند (پس آنان را رها کرد) بنابراین در سرزمین های آنان بگردید و بنگرید سرانجام تکذیب کنندگان چه گونه بود؟
«لقد بعثنا فی کل امة رسولا» : در میان هر امتی رسول و فرستاده ای را فرستادیم . معلوم می شود بعثت انبیا اختصاص به امتی ویژه ندارد، بلکه این یک سنت الهی است که در میان تمام اقوام و امتها جریان داشته و برقرار بوده است و علتش هم نیاز مردم به رسول است که احکام خدا را تبیین و تشریح نماید و خداوند هم - بی گمان - بر نیاز مردم واقف است، لذا بعثت را تعمیم داده تا هیچ قومی در روز رستاخیز بهانه ای نداشته باشند و حجت بر تمام مردم تمام شود .
«ان اعبدوا الله واجتنبوا الطاغوت » : علت و انگیزه بعثت در این دو جمله کوتاه نهفته است: 1 - اعبدوا الله 2 - اجتنبوا الطاغوت . حقیقت بعثت پیامبر چیزی جز این نیست که مردم به بندگی و پرستش خدا روی آورند و از آن چه طاغوت است و غیر خدایی است دوری جویند .
طاغوت مصدر است و معنایش تجاوز و تعدی از حد بودن حق می باشد . اسم مصدر آن «طغوی » است . راغب در مفردات اللغه اش می گوید: «الطاغوت عبارة عن کل متعد و کل معبود من دون الله » طاغوت عبارت از هر متجاوز و معبودی غیر از خدا است . این کلمه هم در مفرد به کار می رود و هم در جمع . در مفرد مثل همین آیه و در جمع مانند آیه سوره بقره که در آن می فرماید: «اولیاوهم الطاغوت » که در این جا طاغوت به صورت جمع آمده است . برخی طاغوت را شیطان خوانده اند، ولی اختصاص به شیطان ندارد بلکه تمامی شیاطین انسی را نیز در بر می گیرد .
«فمنهم من هدی الله » : گروهی را خداوند مورد لطف خود قرار داده و هدایت کرد . بدیهی است که منظور از هدایت در این جا، بیان دلیل و ارشاد نیست چرا که بیان دلیل و ارشاد، عمومی است و اختصاص به اهل ایمان ندارد .
«و منهم من حقت علیه الضلالة » : و گروهی از دعوت پیامبران اعراض کرده و روی برگرداندند، پس خداوند آنها را در گمراهی رها کرد و خوارشان ساخت . معلوم می شود ایمان به پیامبر یا انکار او نیز اختصاص به یک امت ندارد بلکه در میان تمام امت ها و ملت ها وجود داشته است .
آنان که ضلالت بر آنها ثابت و لازم شده است، معنایش این نیست که خداوند به عنوان مجازات، انسان ها را به گمراهی مبتلا می نماید زیرا در جای دیگر می فرماید: «فان الله لایهدی من یضل » پس معلوم می شود قبلا ضلالتی بوده است که خداوند آن را تثبیت کرده و به خود نسبت داده است . این ضلالت را خود انسان با اختیار خود به وسیله اعمال و کردار ناشایسته اش برای خویش ایجاد می کند . وگرنه نسبت دادن آن ضلالت به خداوند درست نیست . خدا کسی را در ضلالت رها می سازد که خود مستوجب و مستحق آن است . ببینید در آیه ای می فرماید: «فلما زاغوا ازاغ الله قلوبهم » وقتی آنها منحرف شدند، خدا قلوبشان را به انحراف واداشت یا می فرماید: «والله لایهدی القوم الظالمین » خداوند آنان را که ظلم و تعدی به خویشتن یا به دیگران کردند، هدایت نمی کند . البته نخستین ظلم، ظلم به خویش است; کسی که در گناه غوطه ور شد، پیش از آن که به دیگران ستم کند به خود ستم روا داشته و به خود تجاوز نموده است . تجاوز از قانون الهی، ظلم به خویشتن است و اگر کسی به خود رحم نکرد، نباید منتظر رحمت از خدای رحمان باشد .
«فسیروا فی الارض » این التفات از غیبت به خطاب برای این است که سخن تاثیر بیشتری داشته باشد و حجت بر مردم تمام شود .
در سرزمین های آنان که تکذیب رسالت و انبیای الهی کردند سیر کنید تا اگر سخن مرا که رسول خدایم باور نمی کنید، خود با دیدگان خویش ویرانی ها و خرابی های آنان را تماشا کنید و ببینید که چگونه گرفتار عذاب و عقوبت شدند . و از این ویرانی ها عبرت بگیرید تا سرنوشت شما مانند سرنوشت آنان نشود .
مطلب جالبی علامه طباطبایی در این زمینه دارند که خلاصه اش را عرض می کنیم: «رسالت و دعوت پیامبر از باب اراده تکوینی نیست که وقتی می گوید: بت ها را عبادت نکنید، مشرکین مجبور به آن شوند و بگویند دعوت، آسمانی نیست و این مرد در ادعای نبوتش دروغ می گوید بلکه دعوت نبوی هم مانند سایر دعوت ها عادی است . خداوند هم به خاطر آن اشخاصی را مبعوث می کند تا شما را به عبادت خدا و دوری از طاغوت ها دعوت کنند، و حقیقت این دعوت انذار و تبشیر است . دلیل بر این معنی هم آثاری است که از امت های گذشته باقی مانده و از نزول عذاب حکایت دارد .»
امام باقر علیه السلام در تفسیر این آیه می فرماید: «ما بعث الله نبیا قط الا بولایتنا والبرائة من عدونا . . . ; خداوند هیچ پیامبری را نفرستاده جز با ولایت ما و تبری جستن از دشمنانمان .»
به امید این که خداوند ولایت ائمه معصومین علیهم السلام و برائت از دشمنانشان را به ما مرحمت فرماید و ما را در ولایتمان پابرجا و مستحکم سازد، «ربنا لا تزغ قلوبنا بعد اذ هدیتنا و هب لنا من لدنک رحمة انک انت الوهاب » .
