اشاره:
مؤسسه «بانوان قرآن پژوه» مدت سه سال است که در عرصه جلب و ساماندهی فعالیت های قرآنی بانوان به ویژه در زمینه پژوهش و تحقیق، فعالیت می کند.
با خانم «زکیه عبداللهیان» کارشناس علوم سیاسی و مسئول این مؤسسه که از بانوان فعال در عرصه فرهنگی و اجتماعی است گفتگویی ترتیب داده ایم.
در راستای معرفی مؤسسه
توضیحاتی بدهید.
مؤسسه «بانوان قرآن پژوه»، مؤسسه ثبتی به عنوان یک NGOزیر نظر سازمان ملی جوانان است که در حال حاضر به لحاظ شرایط مالی به عنوان «مرکز بانوان قرآن پژوه» زیر نظر «مؤسسه معارف اسلامی امام رضا(ع)» مشغول فعالیت است. مؤسسه معارف اسلامی دارای بیست سال سابقه تلاش و فعالیت فرهنگی و مذهبی با انتشار سه نشریه «بشارت»، «بیّنات» و «آفاق نور» می باشد. مجله «بشارت» ویژه جوانان، «بیّنات» ویژه پژوهش های قرآنی و «آفاق نور» ویژه احیای نسخه ها و میراث مکتوب قرآنی است.
مؤسسه بانوان قرآن پژوه با چه
اهدافی آغاز به کار کرد؟
این مؤسسه با هدف شناسایی و شناساندن بانوان فعال در زمینه های مختلف قرآنی وارد کار شد. از آنجا که دریافتیم مؤسسات مختلف که در زمینه های قرآنی مخصوصا حفظ و قرائت و تفسیر کار می کنند، در سطح کشور زیاد است اما مؤسساتی که ویژه بانوان باشد و به فعالیت های آنان اختصاص داشته باشد وجود ندارد، نیز فقدان جایی متمرکز و نهادی که به طور رسمی پی گیر کارهای بانوان باشد در فعالیت های قرآنی کشور احساس می شد، به فکر تشکیل مؤسسه افتادیم که فقط با خانم هایی که در هر رشته از قرآن فعالیت می کنند همکاری دارد. از اهداف مؤسسه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
ـ جلوگیری از هدر رفتن ذوق و شوق قرآنی بانوان و حفظ نشاط و روحیه معنوی آنان.
ـ استفاده از تجربه، ذوق سرشار، قدرت ابتکار، خاطرات سازنده و فعالیت های قرآنی آنها.
ـ ایجاد فضای تبادل نظر و اندیشه و ارتباط مستمر با زنان قرآن پژوه ایران و جهان.
ـ کشف و معرفی الگوی برتر رفتاری میان زنان نمونه قرآن پژوه.
ـ ترغیب دختران جوان به فعالیت های قرآنی و استفاده از فرهنگ وَحْیانی.
ـ مأنوس و عادت دادن بانوان به قرآن کریم به عنوان کتاب هدایت و سازندگی.
ـ آشنا ساختن بانوان با نقش مؤثر عواطف قلبی و شکل دهی روحیات و شخصیت آنها در تربیت فرزندان.
شناسایی و جذب فعالیت خانم ها
چگونه بوده است؟
ابتدا با توزیع برگه هایی برای عضویت شروع کردیم. در کشور مهدها و دارالقرآن ها همچنین دارالتحفیظ ها و مراکز قرآنی زیادی وجود دارد. ابتدا سعی کردیم از طریق معرفی خود در این مراکز، عضوگیری کنیم. چیزی نگذشت که مؤسسه از سراسر کشور عضو پذیرفت، البته از طریق مجلات مان هم فرم ها را در اختیار علاقه مندان به همکاری با مؤسسه قرار دادیم.
چرا بانوان را در بین گروهها و اقشار
مختلف انتخاب کردید؟
مؤسساتی که در مورد قرآن کار می کنند بسیارند مخصوصا برای آقایان که در هر زمینه و هر موقعیتی امکان فعالیت دارند و سرفصل ها و مقالات بسیاری از نشریات و مجلات قرآنی متعلق به آنهاست. بنابراین به فکر افتادیم با بانوان کار کنیم. خوشبختانه از ابتدا با شمار بسیاری از خانم ها روبه رو شدیم که مشتاق اند و سال ها فعالیت کرده اند بدون اینکه کسی آنها را بشناسد.
ضرورت وجود مؤسسه را چگونه
ارزیابی می کنید؟ آیا فکر نمی کنید فعالیت مؤسسه با مؤسسات مشابه، موازی باشد؟
تا آنجا که مطالعه کردیم غیر از دانشگاهها که رشته علوم قرآن و حدیث را تدریس می کنند، بقیه مراکز و مؤسسات بیشتر ویژه حفظ، قرائت و تفسیر هستند. مؤسسه ای که به طور جدی به فعالیت های قرآنیِ پژوهشگران و هنرمندان در سطح کشور توجه داشته باشد و آنها را گردآوری کند وجود ندارد. ما اینجا ثبت نام نمی کنیم که خانم ها بیایند و فقط قرآن حفظ کنند و یا کلاس تفسیر بروند، بلکه روش دیگری داریم. یعنی بانوانی را که در دوره معاصر و در سراسر کشور کارهای قرآنی کرده اند شناسایی و معرفی می کنیم، آثارشان را عرضه می نماییم و مقالات و نوشته هایشان را که دارای شرایط است چاپ می کنیم. فکر نمی کنم مؤسسه ای با این کارکردها ویژه بانوان در کشور وجود داشته باشد. ما ادعا می کنیم اولین مؤسسه در ایران هستیم که این گونه عمل می کند.
تصوری که پیش از شروع به کار
داشتید با الان که سه سال از فعالیت مؤسسه می گذرد، چه تغییری کرده؛ منظورمان نسبت به فعالیت بانوان است؟
در ابتدای کار فکر نمی کردیم با این همه زنان مشتاق مواجه بشویم. حدود ده ـ دوازده هزار عضو در ایران از بین خانم هایی که پژوهشگر و هنرمند هستند، رقم قابل توجهی است، آن هم در شرایطی که گاه به خاطر کثرت فعالیت و فعالان در زمینه مثلاً حفظ و قرائت قرآن چندان در این زمینه کار نکرده ایم.
وقتی به صحنه پژوهش وارد شدیم و به مناطق مختلف کشور حتی مناطق محروم سفر کردیم و متوجه شدیم شمار بانوان پژوهشگر زیاد است، به کارمان امیدوار شدیم. در منطقه محروم زاهدان حدود 400 ـ 500 پایان نامه و پژوهش ناب و برتر قرآنی که همگی قابلیت چاپ دارند، دست نخورده وجود دارد.
این پژوهشگران دارای چه سطح
علمی هستند؟
در مقاطع تحصیلی مختلف دکترا، فوق لیسانس و لیسانس اند. وقتی با استقبال بانوان این مناطق در زمینه پر کردن فرم ها و برگزاری همایش و ارسال مقالات و پژوهش ها روبه رو شدیم، بر ادامه کارمان مصمم تر شدیم.
تأثیر وجود زنان قرآن پژوه در زندگی
خانوادگی و اجتماعی چقدر می تواند باشد؟
اساس دین ما قرآن است. ما مسلمانیم و شروع قرآنی شدن رفتار و کردار افراد و رخنه فرهنگ قرآن به جامعه از خانواده است؛ خانواده ای که قرآنی باشد می تواند جامعه را قرآنی کند. قرآنی شدن خانواده از طریق مادر شروع می شود. اگر مادری قرآنی باشد و با آن انس داشته باشد می تواند در روحیه فرزندان (که بیشترین لحظات شان را با مادر می گذرانند) تأثیر داشته باشد. مادری که با آموزه های دینی و قرآنی پرورش یافته است می تواند قصه های قرآنی را برای فرزندش تعریف کند. در دوران شیردهی و جنینی، کودک را با قرآن مأنوس کند، بعد همچنان که پرورش پیدا می کند او را با روخوانی و حفظ قرآن و قصه ها و مفاهیم آن آشنا و مأنوس کند. رفته رفته فرزند با قرآن آشنا می شود و در بزرگی در زمینه های مختلف دینی و اجتماعی، فرهنگ قرآنی راهنمایشان خواهد بود.
در دیداری که سال گذشته با مقام معظم رهبری داشتیم، ایشان علاوه بر اینکه ما را برای ادامه کار خیلی تشویق کردند، فرمودند: تمام آموزه های قرآنی و قرآنی شدن و انس گرفتنم با قرآن را از مادرم دارم؛ مادرم بود که هر روز قرآن را با صدای خوش تلاوت می کرد و ما را با قرآن مأنوس می نمود.
بزرگان ما از جمله بزرگان دینی با آموزه هایی که از مادران شان داشته اند توانسته اند با قرآن انس بگیرند و رشد پیدا کنند، بنابراین در هر جامعه ای که بتوان نام قرآنی بر آن گذاشت، نقش اول را خانواده ها ایفا می کنند و در خانواده ها نقش اول تربیتی را مادران ایفا می کنند.
آموزش مسائل دینی و قرآنی یک
بحث است و ارزش و درونی شدن این آموزش ها بحثی دیگر؛ فکر می کنید تحقق این امر از چه راههایی امکان پذیر است؟
باید کار کلیشه ای را کنار گذاشت. اینکه هر سال نمایشگاه قرآنی در سراسر کشور برگزار شود، جای شکر دارد و تشکر از دست اندرکاران؛ اما اینکه فقط یک دهه یا مثلاً یک ماهی از سال را به این کارها و نمایشگاه اختصاص بدهیم، اشتباه است. باید بتوانیم طوری برنامه ریزی کنیم که نمایشگاهها و برنامه های قرآنی در تمام طول سال و در سراسر کشور برقرار باشد. در هر استانی چند روزی به این امر اختصاص بدهیم که بتوانیم همه روزهای سال، قرآن را با مردم و زندگی آنها همراه سازیم. رادیو و تلویزیون در تمام طول سال برنامه هایی داشته باشند که مردم را به سوی قرآن و فرهنگ آن سوق بدهد و تشویق کند تا هر روز کارشان را با قرآن شروع کنند، یک دلیل اینکه همایش مان را در ماه رمضان برگزار نمی کنیم این است که در زمان های دیگری از سال هم شمیم قرآن، مشام جامعه را بنوازد و مردم در ماههایی غیر از رمضان نیز از فعالیت ها و برنامه های قرآن آگاه شوند و یا در آنها حضور داشته باشند. این امر به درونی شدن آموزه های قرآنی کمک می کند.
بگویید استقبال بانوان جوان از
برنامه های شما چگونه بوده است؟
مؤسسه بانوان قرآن پژوه، مؤسسه ای ثبتی زیر نظر سازمان ملی جوانان است و قشر وسیعی از مخاطبان ما را جوانان تشکیل می دهند. اگر بتوانیم جمعیت جوان را به سوی تربیت قرآنی سوق بدهیم می توانیم یک نسل و نسل های خود را به این راه تشویق کنیم. ما در سال، یکی دو شماره از مجله بشارت را که ویژه جوانان است به چاپ آثار قرآنی بانوان اختصاص می دهیم و آن را میان جوانان نشر می دهیم تا بتوانیم از این راه آنان را با فرهنگ قرآن آشنا و مأنوس کنیم تا آنها نیز در تربیت صحیح نسل های آینده موفق باشند.
برای جلب و جذب تفکر و اندیشه
قشر جوان چه برنامه ای را در نظر داشته اید؟
مجله بشارت خیلی متنوع است. سعی شده است مطالبش کوتاه، روان، شیوا و با نگارش ساده باشد. مباحثش مشکل و سنگین نیست که جوان نتواند بخواند و حوصله اش سر برود. با بهره گیری از کاغذهای طرح دار، گرافیک جذاب و رنگ های شاد چاپ می شود که جوان را جذب کند. علاوه بر آن می کوشیم مطالب آن مطابق ذوق و سلیقه جوان باشد، طوری که وقتی یک شماره را می خواند اشتیاق داشته باشد شماره های بعدی را هم بخواند.
مؤسسه از چه نوع تحقیقات و
پژوهش هایی استقبال می کند؟
پیش از پاسخ، خلاصه ای از فعالیت های مؤسسه بانوان قرآن پژوه ارائه می دهم.
فعالیت های این مرکز بر دو قسم است؛ فعالیت های انجام شده و فعالیت های در دست اقدام؛ که از این دو قسم می توان به این موارد اشاره کرد:
ـ برپایی همایش بانوان قرآن پژوه هر سال در تهران و یا استان های دیگر که اولویت ما در آینده، استان های محروم است.
ـ برپایی جشنواره جهت ارائه بهترین آثار قرآنی و معنوی بانوان نمونه قرآن پژوه.
ـ برپایی نمایشگاه جهت ارائه آثار هنری و قرآنی بانوان و کاتبان مصحف شریف، خطاطان، پژوهشگران، مترجمان و نویسندگان.
ـ انتشار کتاب و آثار قرآنی بانوان.
ـ انتشار نشریه ویژه بانوان در موضوعات گوناگون قرآنی.
ـ ایجاد کتابخانه عمومی، امانی و تخصصی.
ـ انتخاب بانوان اهل قلم و صاحبان اندیشه جهت تفسیر و ترجمه قرآن کریم.
ـ تدوین شناختنامه بانوان قرآن پژوه.
ـ تأسیس بانک اطلاعاتی بانوان قرآن پژوه.
ـ ارائه فعالیت های قرآنی در قالب تولید نرم افزارهای کامپیوتری و سایت اینترنتی بانوان قرآن پژوه.
از فعالیت های انجام شده مؤسسه هم می توان به این موارد اشاره کرد:
ـ شناسایی بیش از سه هزار پایان نامه و پژوهش های قرآنی بانوان در سراسر کشور.
ـ گردآوری بیش از هزار عنوان پایان نامه و پژوهش از سراسر کشور.
ـ جمع آوری بیش از صدها مقاله قرآنی و اثر ارزنده قرآنی از سراسر کشور.
ـ تشکیل بانک اطلاعاتی بانوان قرآن پژوه.
ـ برگزاری دو همایش بانوان قرآن پژوه در سال 82 و 83 با حضور هزاران تن از بانوان قرآن پژوه.
ـ انتشار آثار قرآنی بانوان در چهار شماره از مجله بشارت و دو شماره از بینات.
بانوان به ویژه خانم های جوان می توانند بر اساس ذوق و استعدادی که دارند در هر یک از زمینه های مطرح شده با ما همکاری داشته باشند. ما از آنها و فعالیت هایشان استقبال می کنیم به ویژه در زمینه تحقیق و پژوهش. هر سال نویسندگان دو شماره از بشارت و یک شماره از بینات خانم ها هستند. افزون بر اینکه در شماره های بعد و قبل این شماره ها آثار خانم ها را بین سایر آثار چاپ می کنیم، این شماره ها مخصوص بانوان است. مخاطب هر کدام از مجله ها گروه خاصی است.
برای عضویت در مؤسسه، علاقه مندان می توانند به صورت تلفنی یا از طریق پایگاه اینترنتی و یا برگه های عضویتی که در مجلات در نظر گرفته شده است، اقدام کنند.
عضویت بانوان قرآن پژوه در مؤسسه
چه امکانات و فرصت هایی را برایشان فراهم می آورد؟
اولین امکانش این است که عضو مؤسسه ای قرآنی می شوند. دومین مزیت آن است که با ما در ارتباط مستقیم هستند و ما شناسنامه هنری و پژوهشی برایشان تهیه می کنیم، یا حتی از طریق گفتگو با آنها استعدادها و توانمندی هایشان را کشف می کنیم و راههای پرورش آن را به آنها پیشنهاد می دهیم، نیز در زمینه های توانایی هایشان از آنها فعالیت و مقاله می خواهیم؛ غیر از اینها، از آنها دعوت می شود در همایش سالانه شرکت کنند و اگر اثری قابل عرضه دارند و یا پیشکسوت باشند و یا دارای شرایط معرفی و تقدیر در همایش باشند، به معرفی و تقدیر از آنها می پردازیم.
کار بعدی مؤسسه بانوان قرآن پژوه تهیه و تنظیم بانک اطلاعات بانوان قرآن پژوه است. دایرة المعارفی از بانوانی که در عصر حاضر در هر رشته از قرآن در ایران کار کرده اند تدوین و چاپ می کنیم. در دایرة المعارف، زندگی نامه و خلاصه ای از فعالیت های هر پژوهشگر چاپ می شود و به صورت شناختنامه و بانک اطلاعات برای نسل ها و دهه های دیگر باقی می ماند که بدانند مثلاً در عصر انقلاب اسلامی چه تعداد خانم های قرآن پژوه وجود داشته است. این کار می تواند مقایسه خوبی باشد با سایر کشورهای اسلامی که در زمینه قرآنی مدعی هستند.
عضویت در مؤسسه آیا امکان اشتغال
را هم برای بانوان جوان ایجاد می کند؟
کاری که فرد را مشغول مطالعه و نوشتن کند، بزرگ ترین اشتغال است و حق التألیف و حق چاپ و یا حق الترجمه ای می تواند برایشان به همراه داشته باشد. خانم هایی که در قم و تهران هستند و می توانیم با آنها همکاری کنیم، برای همایش ها از همکاری شان استقبال می کنیم و در کلاس هایی که قصد داریم برگزار کنیم از آنها کمک خواهیم گرفت. همچنین در نمایشگاه محصولات قرآنی، به عرضه و حتی فروش محصولات شان کمک خواهیم کرد.
برای معارفه و تعامل فکری و فرهنگی
بانوان عضو مؤسسه به غیر از برنامه های سالانه همایش آیا امکانات دیگری فراهم است؟
در سایت برنامه ای داریم با نام «تالار گفتگو» که از آن طریق می تواند اعلام کند که با چه کسی و چه زمانی تمایل به بحث و گفتگو دارد. روش دیگر این است که با ما تماس بگیرد و ما امکان برقراری ارتباط با شخص مورد نظر را برای او فراهم خواهیم کرد.
آیا در مؤسسه، واحدی برای
پاسخگویی به سؤالات دینی و شرعی دارید؟ آیا تا به حال چنین نیازی احساس شده است؟
فعلاً چنین واحدی نداریم. اما در موارد متعددی خانم های تحت پوشش مؤسسه پرسش های خود را با ما مطرح کرده اند و ما تا آنجا که در توان و امکان مان بوده پاسخگوی عزیزان بوده ایم. در موارد لازم نیز به دفاتر آیات عظام رجوع کرده و یا افراد را ارجاع داده ایم.
ارتباط مؤسسه با مراکز مشابه چگونه
است؟
ما با تمامی مراکز قرآنی در سراسر کشور در تماس و ارتباط هستیم؛ از جمله این مراکز مهم دانشگاهها هستند، به ویژه دانشگاههایی که رشته های علوم قرآن و حدیث را در حد لیسانس یا فوق لیسانس و دکترا تدریس می کنند. با این نهادها همکاری می کنیم و از سوی آنها پژوهشگران توانا به ما معرفی می شوند، همچنین کسانی که شایسته و بایسته تقدیر در همایش ما هستند. مراکز دیگری مثل جامعة الزهرا به ویژه جامعة الزهرای قم در زمینه ارائه تحقیق و مقاله با ما همکاری می کنند.
با مراکز بین المللی هم در ارتباط
هستید؟
بله. اخیرا از کشورهای بوسنی، کوزوو، انگلیس، سوریه، لبنان، افغانستان، هند و کشورهایی که ایران در آنجا حوزه علمیه و دانشگاه دارد، برای بین المللی شدن این مرکز و استفاده از مجلات و آثار فرهنگی عرضه شده در همایش درخواست نیاز کرده بودند. امیدواریم ان شاءاللّه سال دیگر همایش را بین المللی و با حضور زنان اندیشور از سراسر جهان برگزار کنیم.
در خصوص همایش سالانه مؤسسه
بانوان قرآن پژوه بیشتر توضیح دهید.
مرکز بانوان قرآن پژوه 28 مرداد 1382 مصادف با سالروز تولد حضرت زهرا(س) اولین همایش خود را در تهران برگزار کرد. همایش با حضور بانوان فعال در زمینه های قرآنی برگزار شد که توسط ریاست محترم جمهور آقای خاتمی از آنها سپاس و قدردانی به عمل آمد. در سال اول معیار و ملاک ما برای تقدیر و تجلیل از بانوان پیشکسوت و باسابقه بود که حدود 20 نفر معرفی و تقدیر شدند.
دومین همایش روز ولادت حضرت معصومه در 1383 در تهران برگزار شد، که با استقبال زیادی روبه رو گشت. این بار تکریم و تقدیر از بانوان قرآن پژوه با شعار و قدردانی از بانوان پژوهشگر و هنرمند انجام گرفت.
انتخاب آثار برتر و مقالات برگزیده
چگونه و بر چه اساسی انجام می گیرد؟
مقالات رسیده با مطالعه و بررسی چندین داور که همگی از اساتید دانشگاه بودند انتخاب شدند؛ معیارهای ارزیابی و انتخاب افراد و آثار برتر به شرح زیر است:
ـ دارا بودن طرح مبتکرانه و ابداعی و ارائه آن به صورت پایان نامه، کتاب و مقاله.
ـ شرکت در مسابقات داخلی و بین المللی و کسب رتبه در آنها (با اولویت ناشناس بودن افراد).
ـ موفقیت و کسب رتبه های برتر در زمینه های تحصیل، تدریس و پژوهش.
ـ پیشکسوتی در رشته های گوناگون قرآنی (قرائت، حفظ، پژوهش، تفسیر، تدریس، داوری، مربی گری، هنر، تذهیب، تصویرگری، خوشنویسی و ...).
ـ توانایی استفاده از تفاسیری همچون: کشاف، روح المعانی، المیزان و مجمع البیان.
ـ ارائه آثار فراوان قرآنی.
ـ تعلیم و تربیت شاگردان فراوان در رشته های گوناگون قرآنی.
ـ تأیید و تعریف و اتفاق نظر صاحب نظران، نهادها و متولیان فعالیت های قرآنی که در واقع نشانه ای است از دارا بودن معیارهای بالا.
ـ برخورداری از بهره هوشی بالا و استعداد درخشان در مسائل قرآنی که می توان از راه مدرک تحصیلی، آثار و فعالیت ها به آن پی برد.
ـ ترویج و تبلیغ معارف قرآنی با بذل و بخشش اموال یا تأسیس مراکز قرآنی و فعالیت گسترده در راه گسترش معارف و ارزش های قرآن کریم.
* * *
در ادامه با خانم «ملیحه سادات موسوی» مادر خانم «عبداللهیان» که با همکاری وی، مسئولیت مرکز بانوان قرآن پژوه را به عهده دارد در مورد نشریات مؤسسه گفتگویی داشتیم.
فصلنامه «بینات» که هر سال یک شماره اش به نشر آثار پژوهشی و علمی بانوان قرآن پژوه اختصاص دارد، دارای موضوعاتی چون تفسیر و مفاهیم، معرفی قرآن پژوهان و مفسران، نقد کتاب های قرآنی، بحث های علوم قرآنی، طرح مباحث جدید از نگاه قرآن و گفتگو با صاحب نظران معارف اسلامی است.
این نشریه در طول ده سال انتشار خود شش ویژه نامه با عناوین «امام علی(ع) و قرآن»، «آثار و اندیشه های قرآنی امام خمینی(ره)» و «آیت اللّه مصطفی خمینی(ره)»، «علامه طباطبایی و تفسیر المیزان»، «شناختنامه الحیاة» و «نکوداشت آیت اللّه معرفت» چاپ کرده است. این نشریه مقالاتش وزین تر و ویژه قرآن پژوهان است.
دوماهنامه «بشارت» ویژه جوانان است که مقالاتی ساده و روان تر در موضوعات زیر دارد: هدایت و ارزش ها، داستان پیامبران و سیره آنان، اهل بیت در قرآن، هنر در قرآن، استناد امامان به آیات قرآنی، قرآن در شعر و ادب فارسی، معرفی کتاب و نرم افزارهای قرآنی و غیره.
گاهنامه «آفاق نور» نیز پیشتاز احیای پژوهش های ارزشمند و والای قرآنی است. نیز احیا و نشر میراث قرآنی، گردآوری و نشر اثرهای گوناگون قرآن پژوهان و نشر پایان نامه های ممتاز قرآنی. نخستین شماره «آفاق نور» ویژه نامه آثار قرآنی مرحوم آیت اللّه حاج شیخ مرتضی حائری بود.
بانوان می توانند در زمینه احیای میراث قرآنی آثار خود را به این نشریات ارسال کنند.
* * *
امیدواریم مؤسسات قرآن پژوه بتوانند در زمینه ایجاد فرهنگ قرآنی و گسترش و نشر آن موفق باشند.