عضو کالج بین المللی جرّاحان
در شماره پیش درباره آنوریسم و خطر پاره شدن آن مطالبی یادآور شدیم و اینک دنباله مطالب:
آنوریسم ها بر حسب محل و کیفیت آنها تقسیم بندی می شوند. آنوریسمی که در ناحیه ای از آئورت که از قلب خارج می شود و در قفسه صدری قرار دارد، آنوریسم آئورت سینه ای نام دارد. به آنوریسمی که در بخش شکمی آئورت به وجود می آید، آنوریسم شکمی گفته می شود. آنوریسم آئورت معمولاً در بخشی از این سرخرگ که دیواره آن به سبب آترواسکلروز آزرده شده است و مدتی نیز پرفشارخونی وجود دارد، ایجاد می گردد. چون جدار سرخرگها از ماهیچه های ظریف و نسج ارتباطی تشکیل شده است، ضربه های پرفشارخونی بر آنها اثر می گذارد و در بخش آزرده رگ، تشکیل آنوریسم، تسریع می شود. غالبا آنوریسم در افرادی که دچار برونشیت مزمن و آمیفزمی که در اثر سیگار کشیدن تولید شده است، به وجود می آید. حدود 3 درصد افراد 65 تا 80 ساله آنوریسم آئورت شکمی دارند.
ارث نیز در تشکیل آنوریسم مؤثراست، چه در افرادی که بستگان نزدیک آنان دچار این ناراحتی هستند، زیادتر دیده می شود. برخی از عفونت ها مانند سیفیلیس پیشرفته می تواند آئورت را آزرده و راه را برای ایجاد آنوریسم، هموار کند. عده بسیار محدودی از مبتلایان به ناراحتی ویژه نسج همبند به نام سندرم «مارفان» با وجود نداشتن آترواسکلروز، مستعد آنوریسم هستند.
افزون بر پاره شدن آنوریسم که عارضه ای است پرخطر، ناراحتی دیگری نیز ممکن است در این سرخرگ ایجاد شود و آن پیدا شدن شکاف بین دو جدار رگ است به طوری که دو جداره از هم جدا می شوند. در این حالت بین دو جدار رگ، خون جمع می شود به گونه ای که جدار داخلی و خارجی رگ را از هم جدا می کند و ممکن است در عرض چند ثانیه سرتاسر یک سرخرگ را بگیرد. ممکن است منشأ این امر، استحاله (دژنوسانس) دیواره شریانی باشد.
این گونه جداشدن دو دیواره رگ از هم، تقریبا همیشه در افرادی به وجود می آید که مدت درازی پرفشارخونی داشته باشند. سوا شدن دو دیواره رگ از هم در محل جداشده، رگ را ناتوان و مستعد پاره شدن و خونریزی داخلی بسیار خطرناک و فاجعه آمیز می کند.
علائم:
آنوریسم های آئورت غالبا علائمی ندارند مگر اینکه پاره شوند. گاهی موقع معاینه شکمی و یا معاینه تصویربرداری مانند سونوگرافی، توموگرافی کامپیوتری، MRI و یا در حین رادیوگرافی که به علل دیگر انجام می گیرد، آنوریسم شناخته می شود.
سونوگرافی:
در سونوگرافی به جای تشعشع از امواج صوتی استفاده می شود تا تصویر اعضای درونی بدن برداشته شود، مانند امواج صدا که در دریا برای کشف اشیا می فرستند تا محل اجسام را تعیین نمایند. در جریان آزمایش سونوگرافی با دستگاهی امواج صدا را که بی درد است، به آن بخش از بدن که می خواهند تصویربرداری کنند می فرستند، برخی از این امواج وقتی که به نسج برمی خورند به سطح بدن برمی گردند و همان دستگاه، امواج را می گیرد و در مونیتور نشان داده می شود.
سونوگرافی در نمایانگری اعضایی که پر از مایع هستند مانند کیسه صفرا بسیار کارا و سودمند است. اما برای مشاهده اعضایی که دور آنها را استخوان گرفته است مانند مغز، زیاد کارا نیست چون امواج صوتی از استخوان عبور نمی کنند.
در ابتدا، سونوگرافی برای دیدن جنین در رحم به کار می رفت؛ اما امروز برای دیدن کیست ها، تومورها، کلیه ها، کبد، طحال، غُدّه تیروئید، پستان ها، مثانه، بیضه ها، تخمدان ها، چشم ها و موارد غیر طبیعی بدن به کار می رود. گونه ای از سونوگرافی به نام «اکوکاردیوگرافی» نیز برای دیدن تومورها و دیگر موارد غیر طبیعی بدن و نیز اعضای بدن مانند کلیه ها، کبد، طحال، غدّه تیروئید، پستان ها، مثانه، بیضه ها، تخمدان ها و چشم ها به کار می رود. «اکوکاردیوگرافی» نیز برای دیدن حفره های قلب مورد استفاده است.
سونوگرافی، 15 تا 30 دقیقه طول می کشد. شما روی تخت دراز می کشید و یا می نشینید. مقداری ژله به دستگاه می مالند تا با بدن شما خوب تماس بگیرد؛ سپس تکنسین، دستگاه را به نقاط گوناگون پوست می برد و در عین حال تصویر اعضا را در صفحه دستگاه می بیند.
کاربردهای دیگر سونوگرافی:
یکی از فواید اسکن اولتراساند یا سونوگرافی این است که بدون ایجاد هرگونه ناراحتی، سرخرگها از بیرون بدن بررسی می شوند. همیشه کم خطرتر از آن است که وسیله ای برای بررسی، وارد بدن شود. این را نیز باید دانست که اولتراساند یا سونوگرافی و دیگر آزمایش هایی که بدون وارد کردن اسباب معاینه به بدن انجام می گیرند، کاملاً خوب هستند اما تصویر دقیقی از آزردگی های بالقوه درون سرخرگها، مانند آزمایش ها با اسباب هایی که وارد بدن می شوند، نمی دهند. با وجود این، آزمایش سونوگرافی به طور گسترده انجام می گیرند؛ به ویژه برای تکمیل و پیگیری آزمایش هایی مانند آرتریوگرام یا تصویربرداری از سرخرگها.
آرتریوگرام چیست؟
آرتریوگرام، مسیر جریان خون را نشان می دهد و آن عبارت از یک رشته تصاویر اشعه ایکس است که گردش خون را درون سرخرگها نشان می دهد. برای گرفتن این عکس ها، پس از آنکه مادّه رنگی ویژه ای را از راه لوله باریک به سرخرگ تزریق می کنند، برداشته می شوند. اگر رگی در نقطه ای گرفته باشد، به پزشک کمک می کند تا آن نقطه را به طور دقیق بشناسد. به ویژه این که دیدن حرکت خون در درون سرخرگهای مغز و تعیین محل گرفتگی آنها مهم است. چون پزشک تشخیص می دهد که آیا برای باز کردن محل گرفتگی، نیازی به جراحی هست یا نه؟
گاهی پزشک به سبب سن زیاد و یا نبودن وضع مزاجی خوب بیمار، از انجام آرتریوگرام منصرف می شود چراکه شاید خود این آزمایش باعث سکته مغزی بشود گرچه چنین موردی نادر است. در این صورت ممکن است پزشک از دیگر اطلاعاتی که به دست آورده است سود جوید و برای درمان بیماری، دارو تجویز نماید. گاهی نیز وقتی پزشک دریابد که ناراحتی بیمار شدید نیست و نیاز به جراحی ندارد، آرتریوگرام نمی کند و برای بهبود بیمار، دستورهای بایسته می دهد.
آنوریسم (Aneurysme)
معمولاً سرخرگ، یک لوله مستقیم است و دارای قطر ثابت. اگر در نقطه ای از مسیر خود گشاد و توپ مانند شود، آن را آنوریسم می نامند. قطر رگ در این بخش زیاد شده و جدار رگ آن نازک و مستعد پاره شدن و خونریزی داخلی شدید می گردد.
آنوریسم غالبا در سرخرگهای بزرگ مانند آئورت به وجود می آید و پس از آن رگهای نازک مغز، محل تشکیل آنوریسم است که پاره شدن این رگها، باعث خونریزی مغزی می شود. در رگهای دیگر بدن مانند ساق پاها، مثل رگهای مغزی و آئورت، خطرناک نیست.
اگر فشارخون مدتها بالا باشد ضربان رگ در نهایت باعث پاره شدن رگ در ناحیه آنوریسم می گردد. غیر از فشارخون، برونشیت و آمفیزم مزمن نیز بر اثر کشیدن سیگار باعث آنوریسم می شود. حدود 3 درصد افراد بین 65 تا 80 ساله آنوریسم آئورت شکمی دارند. در ایجاد این ناراحتی، ارث نیز مؤثر است. برخی از بیماری ها، مانند سیفیلیس نیز باعث این بیماری می گردند.
علل مهم آنوریسم:
یکی از عوارض فشار خون، آنوریسم است آنهم به سبب عواملی که رگ را برای گشادشدن مستعد می کنند که مهم ترین آنها آترواسکلروز یا سفتی سرخرگهاست.
سفتی سرخرگها بیشتر در آئورت، نمایان است و این رگ را می گیرد؛ اما به ندرت در عمل آن اثر می گذارد. به هر حال ممکن است مسؤول آنوریسم بخشی از این رگ باشد. آنوریسم های بخش شکمی آئورت معمولاً بر اثر سفتی سرخرگهاست. این آنوریسم ها باعث درد ناحیه شکم و درد پشت می شوند. گاهی توده قابل لمس ضربان دار در ناحیه شکم حس می شود. اگر این آنوریسم ها پاره شوند، معمولاً به مرگ ناگهانی منجر می شوند. تشخیص به موقع و عمل جراحی باعث بهبود آنها می شود.
پارگی آنوریسم مغزی و یا پارگی سرخرگ دیگر مغز:
پارگی سرخرگ مغزی باعث خونریزی مغزی می گردد. جمع شدن خون، بین پرده های مغزی باعث فشار به بافت مغز و نیز رگهای دیگر که مغز را تغذیه می کنند، می گردد.