گزارشی از پایان نامه ها

عصر ما را، به حق، می توان عصر پژوهش های علمی پیشرفته نامید و گسترش دانش و تکنولوژی نوین و توانایی استثنایی بشر معاصر، در حل معضلات و مسائل مبتلا به جامعه را، حاصل پژوهش خواند.

مقدمه

هر چه مسائل جامعه پیچیده تر باشد، لزوم انجام تحقیقات بارزتر خواهد بود و هر چه دامنه تحقیقات گسترده تر گردد، لزوم سرمایه گذاری و تربیت و جلب نیروهای محقق و همچنین ایجاد تشکیلاتی منسجم و پویا به منظور برنامه ریزی، اداره و جهت دادن به فعالیت های پژوهشی حیاتی تر می نماید.

در جهان امروز، کشورهایی که به استقلال ملی و اهداف توسعه جامعه خویش بهاء; می دهند، در برنامه ریزی های استراتژیک و سیاست گذاری علمی خود، پژوهش را در اولویت نخست قرار داده اند.

حوزه و دانشگاه به عنوان برجسته ترین نهادهای علمی و انسان ساز و مترقی در کشور، رسالتی خاص در امر پژوهش برعهده دارند و اگر بپذیریم که توسعه و پیشرفت عمدتا زاده تلاش انسان هاست، تعالی و رشد جامعه در گرو توانایی و استعداد نیروهای تحصیل کرده ای است که ثروت برجسته ملی و نیروی بالقوه ای محسوب می گردند و می توانند متضمن رشد فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ملت باشند.

مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم (ع) با نگرش فوق و رسالت:

1. رشد و تعالی در زمینه های علوم اسلامی - انسانی و ارتقای آگاهی های علمی، پرورش قدرت ابداع و روح تتبع و تحقیق و کارایی جامعه اسلامی ایران;

2. تربیت نیروی انسانی متخصص با توجه به نیازهای عینی جامعه اسلامی ایران;

3. فراهم آوردن زمینه ها و امکانات آموزش، تحقیق و تبلیغ در زمینه مسائل علوم دینی و انسانی در حوزه های علمیه;

دوره های آموزشی و پژوهشی مختلفی را برای روحانیون و طلاب حوزه های مقدس علمیه برنامه ریزی و اجرا نموده است که با عنایات خاص الهی و توجهات حضرت ولی عصر(عج) اولین گروه از دانشجویان رشته علوم سیاسی در مقطع کارشناسی ارشد با دفاع از پایان نامه فارغ التحصیل شده اند. پایان نامه به عنوان تایید پایانی کار تحصیلی دانشجو است و نشانگر فعالیت های منسجم و خلاق وی به حساب می آید که با راهنمایی و ارشاد استاد راهنما و استاد مشاور تکمیل می شود و به پایان می رسد.

دانشجو در جلسه دفاعیه که با حضور هیات داوران، استادان، دانشجویان و علاقمندان تشکیل می گردد، باید عصاره ای از آنچه را که تتبع نموده است بیان کند.

در واقع او در این جلسه طرح یک مسئله علمی و روش انجام و نتیجه گیری کار خویش را به معرض آزمایش نهایی می گذارد.

اولین جلسه دفاعیه پایان نامه های دانشجویان رشته علوم سیاسی، مقطع کارشناسی ارشد مؤسسه در تاریخ 7/8/1377 با حضور رئیس، معاون آموزشی - پژوهشی، مدیر پژوهش، استادان، دانشجویان و محققان و صاحب نظران با سخنان آیت الله معرفت، استاد حوزه و دانشگاه، برگزار گردید که گزارش مشروح آن در ذیل می آید.

سخنان آیت الله معرفت

بسم الله الرحمن الرحیم. الحمدلله و السلام علی عباد الذین اصطفی محمد و آله الطاهرین.

یکی از مسائل اساسی و اسلامی، آشنایی با سیاست است و مفاد حدیث معروف «من اصبح و لم یهتم بامور المسلمین فلیس منهم » آن است که روزانه، هر مسلمانی باید پیش از هر چیزی به امور مسلمین بپردازد; امور که جمع است و به مسلمین اضافه شده مقصود شئون عامه است. یعنی به جریانی که مربوط به عامه مسلمین است بیندیشد; یعنی یک فریضه اسلامی است، تا این حد که اگر چنین نباشد لیس منهم; و این اهمیت موضوع را می رساند. لذا طبق این حدیث، آشنایی با جریانات سیاسی روز از اهم فرایض اسلامی به شمار می آید و اگر چنین نباشد، معنایش این است که مردم به امور جاری در کشور بی تفاوتند. و این رشد سیاسی را پایین می آورد; و برعکس، اگر اهتمام بورزند، یعنی رادیو گوش بدهند، روزنامه بخوانند، مسائل رسانه های عمومی را پیگیری کنند و واقعا مواظب باشند، دست کم در حد اطلاع که در بالا چه می گذرد، این خودش بینش سیاسی ایجاد می کند. اسلام می کوشد تا آحاد امت از لحاظ بینش سیاسی رشد کافی پیدا کنند و لذا اگر ما بگوییم سیاست ما برخاسته از دین ماست حقیقتی را گفته ایم، واقعیتی را گفته ایم; نخواسته ایم مبالغه کنیم.

و آنچه در گذشته گذشت، بیشتر این تفکر بود که «ما لنا و التداخل فی شئون الدولة »؟ اصلا ما را چه به این که در شئون دولت دخالت کنیم؟ این شعار غالب کسانی بود که این طرز تفکر بر آن ها حاکم بود; یا این که صلاح ممکلت خویش خسروان دانند، این طرز تفکر معنایش این است که مردم باید تماشاگر باشند. ولی اسلام می گوید خیر; در مسئله نظارت بر رفتار دولت، پیغمبر می فرماید: اگر مردم نظارت خود را بر رفتار دولتمردان انجام ندهند این از موبقات است. می فرماید: سه چیز از موبقات است، یعنی موجب هلاکت و از بین رفتن است; یکی ترک نصح ائمة المسلمین است.

این ها را برای این گفتیم که نشان دهیم مسائل سیاسی جزء برنامه های دینی ماست و چه شایسته تر از این که حوزه این کار را به عهده بگیرد. حوزه نگوید من فقط در مسائل فقاهت کار می کنم; درست است، حوزه در فقاهت کار می کند، اما مگر سیاست جزء مسائل فقاهت نیست؟ پس این بارقه حسنی را که به دست افراد روشن ضمیری که این مؤسسه نتیجه آن است به وجود آمده، باید خیلی مغتنم بشماریم. هم باید اساتید حوزه اهتمام کنند، هم اساتید دانشگاه. چون بالاخره ملت ما همه مسلمان هستند و این مسئله پذیرفته نشده که دین و سیاست چیزی غیر قابل تفکیک اند. این را هم دانشمندان دانشگاهی و علمای حوزه به طور قطع می دانند. پس باید دست به دست هم بدهند و چنین نهادهایی را بارورتر کنند. ولی یک مقدارش بستگی دارد به خود دانشجویان که در این مؤسسه شرکت دارند; یعنی این ها فکر نکنند که این دانشگاه یک دانشگاه معمولی است. به عقیده من این یک دانشگاه ویژه است، ویژگی خاصی دارد، یعنی می خواهد مسئله انسجام دین و سیاست را تبلور دهد. پس این بستگی به کوششی دارد که شماها انجام می دهید. در کلاس ها، در درس ها و مخصوصا در پایان نامه ها، باید سعی کنید آبروی اسلام و آبروی حوزه حفظ شود. چون حوزه نهادی است که می خواهد دین را به دنیا نشان دهد، خوب بخشی از دین، سیاست است. چه بهتر که از همین جا ارائه شود. دانشگاهی که صرفا برای سیاست وضع شده، نمی تواند این رسالتی را که این دانشگاه به عهده گرفته، انجام دهد. پس بکوشید که این خصیصه اسلامی را با کوشش خود هر چه درخشنده تر، شکوفاتر و پربارتر انجام دهید، تا انشاءالله آمادگی برای ظهور حضرت حجت حاصل بشود و ما خود را آماده آن روز کنیم.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

دفاعیه طلبه - دانشجویان

الف) کارشناسی ارشد

1) نجف لک زایی

در ادامه جلسه آقای نجف لک زایی پایان نامه خود را تحت عنوان «اندیشه سیاسی محقق سبزواری » که با راهنمایی دکتر حسین بشیریه و مشاوره آیت الله محمدهادی معرفت تنظیم کرده بود، مطرح و به دفاع از آن پرداخت. وی در بررسی علت انتخاب موضوع پایان نامه گفت: مراجعه به تاریخ گذشته در واقع بازگشت به گنجینه های گرانبهای فرهنگی و فکری ماست که با کمک آن ها می توان آینده را با موفقیت بیشتری سیر نمود. ایشان در پاسخ به سؤال اصلی «اندیشه سیاسی محقق سبزواری چیست؟» گفت: این اندیشه در پی پاسخگویی به ضرورت ها، معضلات و نیازهایی بوده است. و این فرضیه را ارائه داد; سبزواری به رغم استفاده از اندیشه های مسلط سیاسی اجتماعی پیشین، اندیشه سیاسی ویژه ای را شکل داده که در این پژوهش «اندیشه اصلاحی » نام گرفته است.

همچنین این اندیشه برخاسته از نابسامانی های عصر وی و تفکر لزوم اصلاح نظام سیاسی و تنظیمات دولتی بوده است، این فرضیه با این پیش فرضها شکل گرفته است که اندیشه سیاسی پیوسته پاسخی به مشکلات عصر اندیشه پرداز است.

سازمان دهی پایان نامه شامل طرح کلی تحقیق، محقق سبزواری و زمانه وی، جایگاه روضة الانوار عباسی در طبقه بندی های اندیشه سیاسی اسلام، مبانی اندیشه سیاسی محقق سبزواری، جایگاه دولت در اندیشه سیاسی سبزواری، رابطه فرد و دولت در اندیشه سیاسی سبزواری، اسباب زوال و بقای دولت، اندیشه اصلاحی در عصر صفوی و نتیجه می باشد. همچنین در پیوست پایان نامه گزیده روضة الانوار عباسی و بخشی از مقدمه رساله خلافیه آورده شده است. این پایان نامه با امتیاز عالی مورد تایید هیات داوران قرار گرفت.

2) محمد پزشکی

در ادامه جلسه آقای محمد پزشکی پایان نامه خود را تحت عنوان «شیوه حکومت دینی در نظریه های معاصر ایران » که با راهنمایی دکتر حسین بشیریه و مشاوره آیت الله محمدهادی معرفت تنظیم کرده بود، مطرح و به دفاع از آن پرداخت. وی به فضای فکری ای که موجب شده است تا این موضوع را انتخاب نماید اشاره و سیر اندیشه حکومت دینی از زمان مشروطه تا به امروز را بیان نمود.

ایشان در پاسخ به سؤال اصلی «نظریه عمومی حکومت در رهیافت دین - مردم سالاری چیست؟» این فرضیه را ارائه داد: رهیافت دین مردم سالار نظریه خاصی از حکومت ارائه نکرده است، بلکه عناصر ده گانه نظریه های حکومت (معنای حکومت، ماهیت حکومت، ابعاد حکومت، ابزار حکومت، پیش فرض های حکومت، ارزش هایی که در حکومت هستند، شرایطی که یک حکومت در آن به وجود می آید، چگونگی توجیه حکومت، مکانیسم حمایت حکومت و شکل حکومت) را مورد ارزیابی قرار می دهد و آن ها را یا نمی پذیرد و یا با اصلاحاتی می پذیرد.

آقای پزشکی برای اثبات فرضیه خود به بررسی اندیشه سیاسی هفت نفر از اندیشمندان دینی دوره مشروطه و انقلاب اسلامی پرداخته و چهار مدل مشروطه دینی، نخبه گرایی دینی، قانونی در رهیافت دینی - مردم سالاری و قانونی امام (ره) در رهیافت دین سالاری را مورد چالش قرار داده و در نهایت، مدل مشارکت دینی را به عنوان پنجمین مدل حکومت دینی ارائه می دهد.

سازمان دهی پایان نامه شامل طرح کلی پژوهش، سرشت حکومت دینی، خاستگاه حکومت دینی، روش حکومت دینی، شیوه حکومت دینی و نتیجه گیری موضوعی می باشد. این پایان نامه با امتیاز خیلی خوب مورد تایید هیات داوران قرار گرفت.

ب) کارشناسی

این مؤسسه به منظور نیل به اهداف و آرمان های خود با اخذ مجوز از شورای عالی برنامه ریزی وزارت فرهنگ و آموزش عالی، پایان نامه را برای دانشجویان مقطع کارشناسی نیز لازم و اجباری نموده است که تاکنون شش نفر از این طلبه - دانشجویان موفق به دفاع از پایان نامه خود شده اند. در ادامه، گزارش جلسات دفاعیه طلبه - دانشجویان دوره کارشناسی نیز که قبلا انجام شده است، ارائه می گردد.

1) حسن نوربخش

آقای حسن نوربخش پایان نامه خود را با عنوان «مشارکت سیاسی در نظام سیاسی اسلام » که با راهنمایی حجت الاسلام و المسلمین داود فیرحی و مشاوره دکتر سیدرحیم ابوالحسنی تنظیم کرده بود، مطرح و به دفاع از آن پرداخت. وی در پاسخ اصلی «الگوی مشارکت سیاسی درنظام سیاسی اسلام چیست؟» این نتیجه را می گیرد: نظام سیاسی اسلام با ساختار ولایت فقیهی مشارکت سیاسی ویژه ای را می طلبد که با مبانی انسانی و اسلامی سازگاری و توافق بیشتری دارد. مشارکت سیاسی در نظام سیاسی اسلام عبارت است از فعالیت عموم مردم به منظور تاثیرگذاری و نفوذ در تصمیمات سیاسی که همراه با انگیزه های دینی و مذهبی بوده و منبعث از عناصر مشارکتی همچون امر به معروف و نهی از منکر، شورا، نصیحت ائمه مسلمین و بیعت، که در تعالیم اسلامی و نظام سیاسی اسلام پیش بینی شده است.

سازمان دهی پایان نامه شامل طرح تحقیق، کلیات، اشکال مشارکت سیاسی، تحلیل عناصر مشارکت سیاسی در نظام سیاسی اسلام، رابطه فرد و دولت در نظام سیاسی اسلام و نتیجه تحقیق می باشد. این پایان نامه با امتیاز خوب مورد تایید هیات داوران قرار گرفت.

2) مهدی عباسی

آقای مهدی عباسی پایان نامه خود را با عنوان «مصالح ملی و اصول سیاست خارجی دولت اسلامی » با راهنمایی آقای محمد ستوده آرانی و حجت الاسلام و المسلمین محمد جواد ارسطا، مطرح و به دفاع از آن پرداخت. وی در پاسخ به سؤال اصلی «اصل کلی حاکم بر روابط برون مرزی دولت اسلامی چیست؟» این فرضیه را ارائه داد: «اصل کلی حاکم بر روابط برون مرزی و سیاست خارجی دولت اسلامی مصالح ملی آن است » و نتیجه گرفت که مکتب اسلام دینی است بر اساس مصالح، و عقل نیز نهایتا باید با استفاده از یافته های خود و ملاحظه شرایط، در چارچوب شرع به تشخیص مصالح اقدام نماید. سازمان دهی پایان نامه شامل مقدمه، مفاهیم، اصول سیاست خارجی، مصالح ملی و نتیجه گیری می باشد. این پایان نامه با امتیاز عالی مورد تایید هیات داوران قرار گرفت.

3) غلامرضا ضابطپور

آقای غلامرضا ضابطپور پایان نامه خود را با عنوان «نقش روحانیت در دوران صفویه » که با راهنمایی دکتر سیدرحیم ابوالحسنی و مشاوره حجت الاسلام و المسلمین داود فیرحی تنظیم کرده بود، مطرح و به دفاع از آن پرداخت. وی در پاسخ به سؤال اصلی «رابطه روحانیت با دستگاه سلطنت در دوره صفویه چگونه بوده است؟» این فرضیه را ارائه داد: «بین روحانیت و دستگاه سلطنت رابطه متقابل بوده است و روحانیت درصدد کنترل دستگاه سلطنت جهت رعایت حدود مذهبی و اصول سیاسی اسلامی بوده است.» و نتیجه گرفت که دستگاه سلطنت برای پیشبرد اهداف سیاسی خود، به علما نیاز جدی پیدا کردو از طرف دیگر علما نیز برای تبلیغ و اشاعه مذهب تشیع وارد دستگاه سلطنت شدند.

سازمان دهی پایان نامه شامل مقدمه، سابقه، قدرت و مذهب صفویه، ساختار و سیاست صفویه، رابطه روحانیت و سلطنت در دوره صفویه، شیوه ها و مکانیزم نظارت و کنترل و نتیجه گیری می باشد.

این پایان نامه با امتیاز عالی مورد تایید هیات داوران قرار گرفت.

4) محمود علی پور

آقای محمود علی پور پایان نامه خود را با عنوان «نقش روحانیت در دوره قاجار» که با راهنمایی دکتر سیدرحیم ابوالحسنی و مشاوره آقای سیدحسین فلاح زاده تنظیم کرده بود، مطرح و به دفاع از آن پرداخت. وی در پاسخ به سؤال اصلی «آیا روحانیت موجب مطلقه شدن قدرت قاجار شده است؟» این نتیجه را گرفت که «در عصر قاجار هر چند دولت با کسب مشروعیت و مطرح شدن مسائلی چون «ظل الله بودن شاه » و «واجب الاطاعه بودن شاه » از جانب برخی علما، به قدرت مطلقه دست یازیده بود، اما علما نیز با ارائه تئوری اذن، قدرت مطلقه دولت را محدود می نمودند و با ایفای نقش در مواردی چون جنگ ایران و روس، ماجرای گریبایدوف و جنبش تنباکو، به عنوان گروه ذی نفوذ عمل می کردند.»

سازمان دهی پایان نامه شامل دیباچه، سلسله قاجاریه، ساختار اجتماعی و سیاسی دوره قاجار، حکومت و پادشاهی از دیدگاه روحانیت عصر قاجار، ارتباط روحانیت با دستگاه سلطنت و نتیجه گیری می باشد.

این پایان نامه با امتیاز عالی مورد تایید هیات داوران قرار گرفت.

5) عباس حیدری بهنوئیه

آقای عباس حیدری بهنوئیه پایان نامه خود را با عنوان «نظام سیاسی از دیدگاه فارابی » که باراهنمایی حجت الاسلام والمسلمین داود فیرحی و مشاوره آقای علیرضا صدرا تنظیم کرده بود، مطرح و به دفاع از آن پرداخت. وی در پاسخ به سؤال اصلی «ساختار نظام سیاسی فارابی با نظام سیاسی افلاطون شباهت بیشتری دارد یا با نظام سیاسی شیعه؟» این فرضیه را ارائه داد: «نظام سیاسی فارابی ساختار و کارکردی همانند نظام سیاسی شیعه دارد» و نتیجه گرفت که هدف اساسی فارابی از سیستم سیاسی خاص (مدینه فاضله)، تحصیل سعادت دنیوی واخروی انسان است و مخازن این سیستم همان منابع دینی و اسلامی است.

سازمان دهی پایان نامه شامل طرح کلی، مدل تحلیل سیستمی، ساختار نظام سیاسی از دیدگاه فارابی، کارکرد نظام سیاسی از دیدگاه فارابی و نتیجه گیری می باشد.

این پایان نامه با امتیاز عالی مورد تایید هیات داوران قرار گرفت.

6) محمد مهدی امامی

آقای محمد مهدی امامی پایان نامه خود را با عنوان «قدرت سیاسی در نهج البلاغه » که با راهنمایی حجت الاسلام والمسلمین داود فیرحی و مشاوره حجت الاسلام والمسلمین محمدجواد ارسطا تنظیم کرده بود، مطرح و به دفاع از آن پرداخت. وی در پاسخ به سؤال اصلی «آیا ساختار قدرت سیاسی در نهج البلاغه ساختار الهی - مردمی و یا مردمی و یا الهی می باشد؟» این فرضیه را ارائه داد: «قدرتی مورد قبول حضرت علی (ع) است که ساختار الهی - مردمی داشته باشد.»

سازمان دهی پایان نامه شامل طرح تحقیق، چارچوب نظری در باره قدرت سیاسی، مردم، حکومت، سرزمین، حاکمیت و نتیجه گیری می باشد.

این پایان نامه با امتیاز خوب مورد تایید هیات داوران قرار گرفت.