ویروس زیکا و المپیک ریو؛ آیا باید نگران بود؟ [ویژه المپیک ریو ۲۰۱۶]

خبرها درباره ویروس زیکا آنقدر زیاد است که دیگر همه درباره شیوع آن در نیمکره غربی می‌دانند. اما همه نمی‌دانند ویروس زیکا دقیقاً چیست و چقدر خطرناک است. مسابقات المپیک روز جمعه به طور رسمی در پایتخت برزیل آغاز خواهد شد اما بسیاری از کارشناسان بهداشت عمومی از مسئولین خواسته اند این مهمترین رویداد ورزشی جهان را کنسل کنند! با بنیتا همراه باشید و درباره ویروسی که به جان المپیک افتاده، بیشتر بخوانید.

از سال 1986 که اولین دوره بازی‌های تابستانی المپیک برگزار شد – البته بدون در نظر گرفتن دوران یونان باستان – برگزاری مسابقات تنها سه بار کنسل شده است. هر سه بار هم دلیل جنگ‌های جهانی اول و دوم بوده است. آیا ویروس زیکا آنقدر خطرناک هست که بتواند رویای هزاران نفر از ورزشکاران سرتاسر جهان را خراب کند؟ 

Life Hack

ویروس زیکا از کجا آمده؟

داستان ویروس زیکا در سال 1947 و از کشور اوگاندا آغاز شد. احتمالاً این ویروس سالیان دراز در افریقا و آسیا شایع بوده اما به دلایل مختلف – از فقدان رسانه‌های کافی گرفته تا سیستم ایمنی قوی – تا سال 2013 چندان مورد توجه قرار نگرفت. در این سال یک فرد مبتلا به این ویروس به کشور برزیل سفر کرد و آنجا پشه نیشش زد!

آئدس اجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس دو گونه پشه هستند که در قسمت‌های مختلف زمین زندگی می‌کنند. این موجودات جان سخت، توانایی زندگی در محیط‌های مختلف را دارند و قادر به حمل عامل بیماری‌های بسیار متنوعی هستند. این دو پشه علاوه بر ویروس زیکا به عنوان ناقل عامل عفونی بیماری‌هایی مثل تب زرد و مالاریا هم شناخته می‌شوند. همین ویژگی‌ها این دو پشه را تبدیل به یکی از کشنده‌ترین موجودات روی زمین کرده است.

ویروس زیکا در برخی از مایعات بدن انسان حرکت می‎‌کند. این ویروس وارد خون انسان و منی می‌شود. به همین خاطر گزیدگی بوسیله پشه ناقل بیماری و ارتباط جنسی تنها راه‌های ابتلا به این عفونت هستند. انتقال جنسی این ویروس دست‌کم در ده کشور از جمله برزیل و ایالات متحده ثابت شده است. برخی آزمایشات نشان می‌دهد ویروس زیکا برای مدت‌ها در آلت تناسلی مردان باقی می‌ماند. این یعنی احتمال انتقال ویروس بعد از بهبودی اولیه و از بین رفتن علائم اصلی وجود دارد. با این حال پشه ها هنوز عامل اصلی انتقال این بیماری هستند.

برخلاف سایر بیماری‌های مسری رایج – مثل طاعون، فلج اطفال، آبله، آنفولانزای خوکی و ... – خطر اصلی زیکا علائم مرگبار نیست. بسیاری از افراد مبتلا به این ویروس یا علائم خاصی ندارند یا فقط علائم مزمن را تجربه می‌کنند. به جز چند مورد نادر خونریزی داخلی، بدترین علائم این بیماری دردهای مفصلی، تب، خارش پوست و سردرد هستند که حداکثر هفت روز تداوم دارند. با این وجود تحقیقات متعدد ارتباط بین شیوع زیکا و سندروم گیلن‌باره که باعث ضعف ماهیچه ای و حتی مرگ می‌شود، را ثابت کرده است. 

ویروس زیکا برای برخی از افراد بسیار خطرناک‌تر است. واکنش زنان باردار به این ویروس تفاوتی با سایرین ندارد اما همین ویروس می‌تواند باعث بروز نقص‌های وحشتناک در جنین بشود. بیشتر کودکانی که از مادران مبتلا به ویروس به دنیا آمده‌اند، از میکروسفالی شدید رنج می‌برند که به معنی کوچک بودن سر و آسیب‌های مغزی جدی است. دانشمندان معتقدند روند تاثیرگذاری ویروس روی جنین بعد از تولد هم ادامه دارد و باعث از بین رفتن کامل جمجمه و مغز در حین رشد اجزای صورت و پوست جمجمه می‌شود.

اگرچه زیکا برای بیشتر افراد خطر چندانی ندارد اما یک اپیدمی تاخیری بسیار وحشتناک است. آثار این بیماری روی بزرگسالان خیلی جدی نیست اما نسل‌های بعدی را با ناتوانی‌ها و نقص‌های مادرزادی جدی مواجه می‌کند. میکروسفالی و آسیب‌های مغزی ناشی از آن هیچ راه درمانی ندارند و فقط با فیزیوتراپی می‌توان فشار روی کودکان مبتلا به این بیماری را کم کرد. بدتر اینکه پزشکان و دانشمندان هنوز موفق نشده‌اند مسیر تاثیرگذاری ویروس زیکا را بطور کامل مشخص کنند. این یعنی هر روز ممکن است یک نشانه یا بیماری دیگر که ناشی از ویروس زیکاست، کشف بشود!

مقامات سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده‌اند کودکان و بزرگسالان مبتلا به این ویروس در معرض خطر اختلالات عصبی بلندمدت هستند. با این حال اطلاعات موجود آنقدر کافی نیست که بتوان با قطعیت درباره این ویروس صحبت کرد.

آینده جهان و ویروس زیکا

یک چیز درباره ویروس زیکا برای همه روشن است: این ویروس به شدت در برزیل گسترش می‌یابد. علیرغم تلاش‌های صورت گرفته برای کنترل پشه‌ها در برزیل، میزان گسترش بیماری‌های منتقله از حشرات نسبت به سال گذشته 600 برابر شده است! بدتر اینکه ریودوژانیرو مرکز این گسترش است و بیشتریم میزان مبتلایان را داشته است؛ بازی‌های المپیک تابستانی هم قرار است در این شهر برگزار بشود.

در هر المپیک، بیش از پانصد هزار توریست به شهر محل برگزاری مسابقات می‌روند و میلیون‌ها دلار صرف هزینه‌های اقامت، غذا، جاذبه‌های توریستی و ... می‌کنند. با این وصف دست کم هزاران نفر با ویروس زیکا این کشور را ترک خواهند کرد. به این ترتیب عفونت در کشورهای این توریست‌ها هم منتشر می‌شود و نقاط بیشتری از جهان را با این ویروس بی‌رحم درگیر می‌کند. اگر دانشمندان زمان کافی برای تهیه واکسن، داروهای ضدویروسی و حشره‌کش های مناسب نداشته باشند، شانس جلوگیری از جهانی شدن این معضل خیلی کمتر می‌شود.

در بیانیه های کمیته بین‌المللی المپیک آمده که هدف این رویداد ورزشی به ارمغان آوردن مسئولیت‌های اجتماعی و احترام به اصول اخلاقی اساسی و بنیادین است. بازی‌های المپیک روز جمعه شروع می‌شوند و به نظر نمی‌رسد خود مسئولان برگزاری خیلی به این شعارها اهمیت بدهند. بهتر است امیدوار باشیم که برگزاری بازی‌های المپیک زیر سایه ویروس زیکا کمترین اثر را روی ورزشکاران، توریست‌ها، مردم برزیل و سایر کشورهای جهان داشته باشد.