10 - نقش زن در خانه
تلاش و فعالیت زن در منزل، نقش به سزایی در رشد و تکامل خانواده از نظر تربیتی، فرهنگی، اخلاقی و اقتصادی دارد. متأسفانه در گذشته تلاش زنان به اثر تحقیر و نگاه طفیلی، ارزش و قیمتی نداشت. رسول خدا - صلی الله علیه وآله - با توجه به نقش عمده و حیاتی زن در سعادت خانواده، به تلاش زن، چنان ارزش و قیمت داد که در ردیف ارزش و قیمت پیکار مجاهدان فی سبیل الله قرار گرفت؛ آن حضرت فرمود:
«مهنة احداکنّ فی بیتها تدرک جهاد المجاهدین ان شاء اللّه.»
«فعالیت هریک از شما زنان در خانه خویش، ان شاء الله پاداش جهاد مجاهدان را دارد.»
چنین نگاهی به ارزشمندی فعالیت زنان، حکایت از جایگاه والای زنان در نزد خداوند سبحان و رسول برگزیده او دارد.
11 - تلاش مردان برای خانواده، همپای جهاد در راه خداست.
پیامبر اکرم - صلی الله علیه وآله - خانواده را، که زن رکن مهم آن است، چنان ارزشمند می داند که از تلاش مرد برای حفاظت و خدمت به خانواده به عنوان جهاد در راه خدا یاد کرده است:
«الکاد علی عیاله کالمجاهد فی سبیل الله.»
«کوشش مرد در راه تأمین نیازمندی های خانواده، همانند پیکار مجاهد در راه خداوند است.»
کار و فعالیت مردان برای تأمین رفاه و رفع نیازمندی خانه با چنین نگاهی که همسرش رکن اصلی آن را تشکیل می دهد، حکایت از جایگاه و ارزشمندی زن در آموزه های پیامبر گرامی ـ صلی الله علیه و آله - دارد.
12 - رفتار نیکو و عادلانه با زنان
در زمان جاهلیت زنان بیشترین ستم را از ناحیه همسرانشان در خانواده تحمل می کرده اند، تا جایی که در برخی قبیله ها، با دید تحقیرآمیز به زنان نگاه می شد؛ عدالت و رفتار خوب با زنان چندان مفهوم نداشت، و مردان با زنان به عنوان «دارایی و اموال منقول و غیر منقول» نگاه می کردند، و به خود حق می دادند که هرگونه می خواهند با آنها رفتار کنند.
در شریعت نبوی، با این افکار غلط و اندیشه های باطل مبارزه شد، و از رفتار عادلانه در امر زناشویی و نظام خانواده سخن رفته است.
در گذشته به دختران یتیم و زنان تهی دست و بی کس، پس از ازدواج با آنها ظلم می شد، تمام دارایی آنها در اختیار همسرانشان قرار می گرفت، و مردان به خود اجازه می دادند که هرگونه که می خواهند در دارایی آنها تصرف کنند. در نظام دینی و شریعت نبوی، با چنین رفتارها و سنت های باطل مبارزه شد و پیامبر - صلی الله علیه و آله - با تلاوت آیاتی درباره رعایت عدالت درباره زنان، جایگاه واقعی آنان را نمایاند و این آیه نورانی برای زنان آن روز همچون نسیم روح بخشی بود که به زندگی آنان طراوت غیر قابل باوری داد:
«وان خفتم الا تقسطوا فی الیتامی فانکحوا ما طاب لکم من النساء مثنی و ثلاث و رباع فان خفتم الا تعدلوا فواحدة او ما ملکت ایمانکم ذلک ادنی الا تعولوا»
« اگر می ترسید از این که [به هنگام ازدواج با دختران یتیم]درباره آنها عدالت را رعایت نکنید [از ازدواج با آنان صرف نظر کنید و] با دیگر زنان پاک ازدواج کنید، دو یا سه یا چهار همسر، و اگر می ترسید عدالت را [درباره همسران متعدد] رعایت نکنید تنها به یک همسر قناعت کنید و یا از کنیزهایی که مالک آنها هستید، استفاده کنید. این کار به ظلم نکردن (عدالت) نزدیک تر است.»
همان طور که در شأن نزول این آیه آمده است، پیش از اسلام رسم بر این بود که بسیاری از مردم حجاز، دختران یتیم را برای سرپرستی، به خانه خود می بردند، و بعد با آنان ازدواج کرده و صاحب اموال آنها می شدند و هنگامی که اندکی از آنها ناراحت می شدند، آنان را رها می کردند و حتی مانند همسر معمولی هم با آنان رفتار نمی کردند.
در این باره آیه بالا نازل شد و به سرپرستان یتیمان دستور داد، در صورتی می توانند با دختران یتیم ازدواج کنند که عدالت را به طور کامل درباره آنها رعایت کنند، و در غیر این صورت از آنها چشم پوشی کرده و همسران خود را از زنان دیگر انتخاب کنند. همچنین در این آیه درباره حفظ اموال آنها دستور داده شده که اگر نسبت به حقوق زناشویی و دارایی دختران یتیم، نمی توانید عدالت را رعایت کنید، به سراغ زنان دیگر بروید.
نیز در احادیثی که درباره این آیه نقل شده، به رفتار عادلانه با سایر همسران دستور داده شده است. در حالی که پیش از اسلام رفتار نیکو و عادلانه ای نسبت به زنان وجود نداشت. از این نگاه، زنان توانستند در مکتب نبوی، جایگاه خوبی نسبت به رفتار عادلانه و انسانی، هم نسبت به خود و هم نسبت به دارایی و اموال خود، به دست آورند.
پیامبر اکرم - صلی الله علیه وآله - زنان را دارای حقوقی دانسته و به مردان دستور داده است که این حقوق را رعایت کنند. حضرت در بخشی از خطبه طولانی شان در «حجة الوداع» فرمود:
«... انّ لکم من نسائکم حقاً ولنسائکم علیکم حقاً...»
«... شما بر زنانتان حقی دارید و زنان شما بر شما حقی دارند...»
در شریعت نبوی، دستور صریح آمده است که با زنان به نیکی رفتار کنید؛ آنجا که خداوند سبحان فرموده است:
«وعاشروهن بالمعروف» «با زنان به خوبی رفتار کنید.»
چنین حق معقول و انسانی ای که مکتب رسول خدا - صلی الله علیه و آله - با بیان گویا وکوتاه در نظر گرفته بی نظیر است. رسول خدا - صلی الله علیه و آله - بهترین مردان را کسی دانسته که با همسرانش رفتار نیکو داشته باشد، و کسی را محبوب ترین فرد در نزد خداوند معرفی کرده است که نیکوترین رفتار را با خانواده اش داشته باشد: «... وأحب العباد الی الله تعالی أحسنهم صنعاً اِلی أُسرَتِهِ.»
رسول خدا - صلی الله علیه و آله - معیار خوبی مرد را، خوش رفتاری با همسر قرار داده است، و رفتار خودش را نسبت به همسرانش، از همه بهتر معرفی کرده و فرموده است:
«ألا خیرکم خیرکم لنسائه، و أنا خیرکم لنسائی.»
نیز آن حضرت فرموده است:
«بهترین شما کسی است که خوب ترین رفتار را با خانواده اش داشته باشد، و من نسبت به شما بهترین رفتار را با خانواده ام دارم. زنان را جز انسانهای با کرامت، گرامی نمی دارند، و کسی جز فرومایگان با آنان بدرفتاری نمی کند.»
از کلام رسول خدا - صلی الله علیه وآله - می توان نتیجه ای منطقی گرفت و آن این که رسول خدا - صلی الله علیه وآله - از همه انسان ها بهتر است؛ زیرا رفتار آن حضرت از همه انسان ها، نیک تر و پسندیده تر بوده است. پس می بینیم که در سیره و آموزه های پیامبر، خوش رفتاری با زنان معیار و ملاک خوبی مردان قرار گرفته است، پس مسلم است که بدترین مرد کسی است که با همسرش بدرفتار باشد.
رسول خدا - صلی الله علیه و آله - نیک رفتاری با زنان را سفارش و توصیه خداوند سبحان خوانده و فرموده است:
«انّ الله تعالی یوصیکم بالنساء خیراً فانهنّ امّهاتکم و بناتکم و خالاتکم»
«خداوند سبحان شمارا به نیک رفتاری با زنان سفارش می کند؛ زیرا آنان مادران، دختران یا خاله های شما هستند.»
رسول خدا - صلی الله علیه وآله - از بدرفتاری با خانواده به شدت نهی و نکوهش کرده و آن کس را که نسبت به خانواده اش ستم روا می دارد و حقوق آنها را ضایع می کند، ملعون خوانده و فرموده است:
«مَلعونٌ مَلعونٌ مَنْ ضَیَّعَ مَنْ یَعُولُ.»
«ملعون است، ملعون است کسی که حق خانواده اش را ضایع کند.»
13 - زن بهترین یار و پشتیبان
رسول خدا - صلی الله علیه وآله - زنان را بهترین یاور و پشتیبان برای مردان دانسته و رفتار نیک را نسبت به آنان سفارش کرده و فرموده است:
«استوصوا بالنساء خیراً فانهنَّ عوانٌ عندکم».
«با زنان رفتار شایسته ای در پیش گیرید؛ زیرا آنان یار و پشتیبان شما هستند.»
در این نگاه، زن یاور مرد خوانده شده است؛ و بد رفتاری انسانها بایاور خویش شایسته و پسندیده نیست.
14 - پاس داشتن حرمت زنان
پاس داشتن حرمت و عفت زنان، در مکتب رسول خدا - صلی الله علیه و آله - امر حیاتی به شمار رفته و پیامبر فرموده است:
«وعفوا عن نساء الناس تعف نساؤکم.»
«نسبت به زنان مردم عفت ورزید، تا زنانتان عفیف و پاکدامن بمانند.»
15 - زن مایه خیر و برکت
بر خلاف سنت های خرافی گذشته که زنان را مایه شرارت و نکبت می دانستند، رسول خدا - صلی الله علیه و آله - زن را مایه توانگری و برکت خوانده و فرموده است:
«تزوّجوا النساء فانهنّ یأتین بالمال.»
«ازدواج کنید؛ زیرا زنان [به همراه خود] دارایی می آورند.»
16 - دوست داشتنی بودن زن
زن در پاره ای از فرهنگ ها، موجود منفور به حساب می آمد، ولی رسول الله - صلی الله علیه و آله - زن را چنان دوست داشتنی خوانده که از میان آنچه که در دنیا وجود دارد چیزی به پای محبوبیت زن نمی رسد؛ چه آن که تنها بوی خوش توانسته است در کنار محبوبیت او قرار گیرد. آن حضرت فرموده است:
«حبّب الی من دنیاکم النساء و الطیب و جعلت قرّة عینی فی الصلاة.»
«از دنیای شما دو چیز را دوست می دارم؛ یکی زنان، ودیگری بوی خوش، و روشنایی چشمم در نماز قرار داده شده است.»
از نظر عاطفی ، کرامت و شخصیت بخشی رابطه نزدیک با عنصر محبت دارد. در کلام رسول خدا ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ روی عنصر محبت زنان چنان تکیه شده است که مقدار و اندازه ایمان به خداوند سبحان را محبت زنان قرار داده و فرموده است :
«کلما ازداد الایمان عبداً ازداد حُبّاً للنساء.»
«هر زمانی که به ایمان بنده افزوده شود، محبت او نسبت به همسرانش نیز افزایش می یابد.»
همچنین حضرت فرموده: محبت به زنان یکی از عطیه های الهی به اهل بیت است.
بنابراین محبت، احترام و تکریم شخصیت زنان، جزء سیره و رفتار رسول خدا ـ صلّی اللّه علیه وآله ـ بوده است، و با الگو قرار دادن رفتار و آموزه های آن حضرت، کرامت و شخصیت زنان حفظ می شود.
بهترین و بدترین زنان
خداوند سبحان زن و مرد را موجود مختار آفریده، و پیامبرانش را برای هدایت و ارشاد هردو، فرستاده است. زن و مرد می توانند راه هدایت و سعادت یا راه شقاوت و گمراهی رابرگزینند. لذا همان طور که مردان می توانندبهترین و بدترین باشند؛ زنان نیز چنین هستند. از این رو زنان با همه جایگاه ارزشمندی که در آموزه های شریعت نبوی دارند، می توانند با برگزیدن راه رشد و سعادت بهترین باشند، و نیز می توانند با انتخاب راه شقاوت، بدترین باشند.
رسول گرامی - صلی الله علیه وآله - بهترین و بدترین زنان را معرفی کرده است که به عنوان نمونه، به چند مورد از سخنان آن حضرت اشاره می شود:
الف - بهترین زنان
جابر یکی از اصحاب نامدار رسول خدا - صلی الله علیه و آله - می گوید: در مجلس رسول خدا - صلی الله علیه و آله - درباره فضیلت و برتری زنان صحبت می کردیم، رسول خدا - صلی الله علیه و آله - فرمود:« آیا می خواهید که از بهترین زنان به شما خبر دهم؟» همه گفتند: « بله یا رسول الله!» حضرت فرمود:
«بهترین زنان، زنی زایا و مهربان است، در خانواده اش با حجاب، عفیف و عزیز، و در برابر شوهرش تسلیم، نرم و خوشخو باشد؛ با آرایش و زینت و نمایش در برابر همسرش ظاهر شود، و زینتش را از غیر شوهرش می پوشاند؛ به سخنان همسرش گوش دهد و فرمان برد، و هنگامی که با او خلوت کند، هر چه شوهرش از او بخواهد، دریغ نکند.»
حضرت علی - علیه السلام - از رسول خدا - صلی الله علیه وآله - روایت کرده که آن حضرت فرمود:
«بهترین زنان، زن زایای مهربان است که هرگاه به او نگاه افکنی شادابت کند، و در غیابت، حافظ و نگهبانت باشد.»
بنابراین، زنان نیکو از دیدگاه رسول خدا - صلی الله علیه وآله - و امیر مؤمنان ـ علیه السلام ـ زنانی با این ویژگیها هستند: 1ـ زایا؛ 2ـ مهربان؛ 3ـ پوشیده و با حجاب؛ 4ـ پاکدامن؛ 5ـ عزیز و سرافراز در خانواده و خویشانش؛ 6ـ تسلیم و نرم خو در برابر شوهر؛ 7ـ آراسته و با زینت در مقابل شوهر؛ 8ـ زینتش را از غیر شوهرش بپوشاند؛ 9ـ فرمانبر گفتار شوهر؛ 10ـ پذیرای آنچه را که شوهر در خلوت از او خواستار است؛ 11ـ نگاه به سیمای او مسرت آور باشد؛ 12ـ در غیاب همسر حافظ و نگهبان او باشد.
ب - بدترین زنان
خوب ترین زنان در کلام رسول خدا زنانی هستند با ویژگیها و اوصاف دوازده گانه ای که ذکر شد، و بی گمان بدترین زنان، زنانی هستند که فاقد آن ویژگیها باشد.
1- رسول خدا - صلی الله علیه و آله - در جمعی از اصحابش چنین فرمود:
«بدترین زنان شما، زنی است که در میان کسانش رام، نرم و مطیع است، ولی در برابر شوهرش، مغرور و گردن فراز، [بدترین زنان، زن] نازا و کینه توز است که در غیاب شوهرش از هیچ گونه رفتار زشتی که باعث جلوه گری شود پروایی ندارد، ولی در برابر شوهرش همانند مرکب سرکشی است که حاضر به هیچ گونه بهره دهی نیست، و زنی که هیچ گونه عذری را از همسرش نمی پذیرد، و از هیچ لغزش او نمی گذرد.»
پس به تعبیر رسول خدا - صلی الله علیه و آله - بدترین زنان: 1ـ زن نازا؛ 2ـ کینه توز؛ 3ـ سرکش در برابر شوهر؛ 4ـ خودآرا و جلوه گر در برابر غیر همسر است.
متأسفانه امروز زنانی با خصلت های ناپسند، نسل انسانیت را تهدید می کنند و باعث آلودگی جامعه و از بین رفتن کیان مقدس خانواده می شوند؛ و بر عکس زنانی با ویژگی های نیک و پسندیده، باعث رشد و کمال انسانیت و نظام مقدس خانواده اند.
نتیجه
بنابر آنچه گذشت به خوبی معلوم شد که زنان در مکتب حیات بخش حضرت محمد - صلی الله علیه و آله - در تمام عرصه های زندگی، از نگاه فکری، فلسفی، حقوقی، فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی در جایگاه طبیعی و ارزش های اصلی و فطری خویش قرار گرفته اند؛ چنان که در عصر جاهلی زنان، موجود پست، و در ردیف حیوانات قرار گرفته و در حد اموال و اشیاء سقوط کرده بودند.
در عصر شکوفایی خرد و دانش نیز زنانی هستند که بر اثر افراط بیش از حد، کرامت، منزلت و جایگاه طبیعی و انسانی خویش را از دست داده و در سراشیبی سقوط و نابودی قرار گرفته اند و نظام مقدس خانواده را برباد داده اند. تا جایی که در پاره ای از کشورها زن به عنوان ابزار تجارت در خدمت نظام سرمایه داری قرار گرفته، و وسیله خوش گذرانی مردان، و کالای درآمدزای شرکت هاست.
زن در پوشش آزادی و تساوی با مرد مجبور شده است کارهای سخت و جان کاه را در کارخانه ها و مزرعه ها تحمل کند، و با رنج و عذاب، هزینه خود را تأمین نموده، یا به تن فروشی تن دهد؛ و این چنین زنان، هنگامی که پیر و فرسوده شوند، می بینند نه توان کار دارند، و نه کسی سراغشان می آید، و نه بستگان و فامیل دارند تا از آنان دلجویی کنند. این گونه زنان با از دست دادن نیروی جوانی، متوجه می شوند که همچون کالای از رده خارج و حتی ارزش کالا بودن خود را نیز از دست داده اند.
از مطالعه اسف بار زندگی زنان در گذشته و امروز به خوبی در می یابیم که تنها راه نجات زنان، بازگشت به سوی خورشید شریعت تابناک حضرت محمد - صلی الله علیه وآله - است که می تواند آنان را از گرداب خواری و زندگی مرگ بار نجات دهد و به جایگاه طبیعی و انسانی شان رهنمون سازد، و زنان امروز، تنها در سایه آموزه های شریعت محمدی - صلی الله علیه و آله - می توانند جایگاه اصلی شان را به دست آورند.