در سال پیامبر اعظم(ص) چه کاری بهتر از شناخت آن بزرگوار و چه تلاشی مقدستر از نشر اندیشهی نبوی(ص) و چه اقدامی شایستهتر از اقتدا به سیره و سخن رسول خدا(ص) است؟!
پیمودن کدام راه، آسانتر از اندیشیدن در سخن و سیرهی پیشوای رحمت و عدالت و منادی آزادی و آگاهی است؟!
یکی از سخنان آن بزرگوار که مجموعهای از رهنمودهای ارزشمند و حیات بخش حضرتش را در بردارد و در متون روایی معتبر شیعه آمده، حدیثی است که محدّث اقدم و فقیه بیدار، شیخ جلیل، ابوجعفر محمدبن علیبن حسینبن بابویه شیخ صدوق1 متوفای 381 ﻫ . ق در کتاب شریف من لا یحضره الفقیه آورده است. صدوق بابی در کتاب یاد شده گشوده است و نام آن را باب ذکر جملِ من مناهی النبیّ(ص) نهاده است.
منابع حدیث
ابن بابویه در این باب فقط همین یک حدیث را نقل کرده و سند آن را چنین نوشته است:
روی عن شعیببن واقد، عن الحسینبن زید، عن الصادق، جعفربن محمّد عن ابیه، عن آبائه، عن امیرالمؤمنین7 علیبن ابیطالب: قال: نَهی رسول الله(ص)....
شیخ صدوق، این حدیث شریف را در کتاب شریف امالی از صفحه 253 تا صفحه 260 ذکر کرده و علامه مجلسی1 در جلد 73 بحارالانوار، چاپ بیروت ص 328 این حدیث را از امالی با عنوان باب جوامع مناهی النبی9 و متفرّقاته نقل کرده است.
این حدیث از گوهرهای گرانبها و جامعی است که طولانی بودن آن از سوی سه تن از راویان محمدبن زکریای غلابی، شعیببن واقد مزنی و حسینبن زید مورد پرسش قرار گرفته که آیا پیامبر گرامی9 همهی این مطالب را در یک جلسه و برای مخاطبان واحد بیان فرموده است، امام صادق(ع) در پاسخ نخستین راوی فرموده است این حدیث از کتابی که پیامبر خدا(ص) املا فرموده و علیبن ابیطالب7 آن را به خط خویش نوشته گردآوری شده است.
بنابراین حدیث شریف هم نبوی(ص) است و هم علوی7 و هم صادق آل محمد (ص) آن را بازگو فرموده است. سیری در محتوای حدیث نشان میدهد این سخنان از چشمهی نور جوشیده و بر زبان پیشوایان معصوم: جاری شده است. جامعیّت، عمق، روانی و همنواختی و همآهنگی آن با معارف قرآن و دیگر احادیث نبوی، خود سندی محکم بر اصالت و اتقان محتوای حدیث شریف است.
جامعیّت
این حدیث شریف بیش از دویست و سی رهنمود اخلاقی، عقیدتی، بهداشتی، درمانی، فقهی، اقتصادی و عبادی را در بر دارد. و شایسته است از دیدگاههای مختلف علمی مورد توجه قرار گیرد و کارشناسان دانشهای گوناگون از دیدگاه خویش این معارف بلند و آسمانی و دستور العملهای مثبت و منفی را مورد توجه قرار دهند و ارتباط پیامبر گرامی9 با جهان غیب و وحی آسمانی را از همین حدیث دریابند.
فضای حدیث
برای کشف فضای بعثت و شناخت اخلاق و رفتار مردم عصر نبوی(ص) این حدیث شریف یکی از مهمترین اسناد تاریخی است، زیرا از رهنمودهای نبوی(ص) میتوان، نیازها، عادتها، اندیشهها و اخلاق و رفتار مردم آن روزگار را به خوبی شناخت و به عظمت خورشید درخشان رسالت و نقش پیامبر(ص) در پی ریزی اخلاق، تمدن و خطّ سعادت دنیا و آخرت بشریّت پی برد.
ابعاد و گستره
رهنمودهای این حدیث شریف در مورد تمام ابعاد و قلمرو گستردهی رفتار و گفتار انسانها است و بسیاری از بایده و نبایدهای زندگی را شامل میشود.
نبایدهای بهداشتی، درمانی، زیست محیطی، اخلاقی، فقهی، معاشرتی، تفریحی، اقتصادی، عقیدتی، عبادی و سیاسی فراوانی در این حدیث آمده که نشان میدهد پیامبر اعظم(ص) و دیگر پیام آوران الهی فقط به رابطه انسان و خدا توجّه نداشته و برای تمام ابعاد زندگی انسانها، برنامه و رهنمود داشتهاند.
و به سلامت، قداست، آگاهی، آزادی، نظافت، زیبایی، و حقوق و وظایف اجتماعی و تعالی انسانها میاندیشیدهاند.
توجه به حقوق اقلیتها، حقوق حیوانات، حقوق اجتماعی، حقوق محرومان، حقوق بانوان، حقوق خویشاوندان و پاسداری از شخصیت و کرامت انسان در این حدیث شریف موج میزند و اصولاً این حدیث شریف را میتوان به عنوان منشور بزرگ حقوقی و پرورشی در جوامع امروزین و در سراسر تاریخ در دیدرس نسلهای امروز و فردا قرار داد.
ده رهنمود
این حدیث شریف جای شرح و تبیین فراوان دارد، در بخش نخست به یادآوری ده رهنمود ذکر شده در آغاز سخن آن بزرگوار میپردازیم و از اینکه کوچکترین نکات تربیتی، اخلاقی را بزرگترین شخصیت جهان مطرح میکند شگفت زده نخواهیم شد. زیرا سخن گفتن براساس نیاز مخاطب مهم است نه گفتن و نوشتن در سطح دانش خویش. و پیامبران خدا به زبان مردم و در سطح درک مردم و برای هدایت آنان سخن میگویند، نه برای نمایش دانایی و توانایی خویش.
1. رسول خدا(ص) از خوردن در حال جنابت نهی فرموده و این کار را مایهی فقر و تنگدستی دانسته است.
2. رسول خدا(ص) از کوتاه کردن ناخنها با دندان نهی فرموده است.
3. رسول خدا(ص) مسواک زدن در حمّام را منع کرده است.
4. پیامبر گرامی9 انداختن اخلاط سر و سینه در مساجد را نهی فرموده است.
5 . پیامبر خدا(ص) خوردن نیم خوردهی موش را منع نموده است.
6 . پیامبر خدا(ص) فرموده است: مساجد را راه عبور قرار ندهید، مگر در آن دو رکعت نماز بخوانید.
7. آن بزرگوار از اینکه کسی زیر درخت میوهدار، ادار کند، منع فرموده است.
8 . آن حضرت ادرار کردن در وسط راه نهی کرده است.
9. پیامبر اعظم(ص) از اینکه انسان با دست چپ غذا بخورد، منع فرموده است.
10. پیامبر خدا(ص) غذا خوردن در حال تکیه بی اشیای گوناگون را ناروا دانسته است.
و اینک متن بخش اوّل حدیث:
باب ذکر جمل من مناهی النبی
أبو جعفر محمّدبن الحسینبن موسیبن بابویه القمّی، الفقیه، نزیل الرّی مصنّف هذا الکتاب ـ رضی الله عنه و أرضاه ـ :
روی عن شعیببن واقد، عن الحسینبن زید، عن الصادق جعفربن محمّد، عن أبیه، عن آبائه، عن أمیرالمؤمنین علیّبن أبی طالب: قال: نهی رسول الله(ص) عن الأکل علی الجنابة و قال: إنّه یورث الفقر، و نهی عن تقلیم الأظفار بالأسنان، و عن السواک فی الحمّام، والتنخّع فی المساجد، و نهی عن أکل سؤر الفأرة، وقال: لاتجعلوا المساجد طرقاً حتّی تصلّوا فیها رکعتین، و نهی أن یبول أحد تحت شجرة مثمرة أو علی قارعة الطریق،([1]) و نهی أن یأکل الإنسان بشماله، و أن یأکل وهو متّکیء ...([2])
