آشنایی با اصطلاحات حقوقی

خواننده گرامی! اطلاع از مباحث تخصصی هر علم نخست نیاز به آشنایی با اصطلاحات رایج و متداول آن علم دارد. بالطبع فردی می توانددر یک علم صاحب نظر باشد که این آگاهی را کسب کرده باشد و با تتبع و منطق بهتری بتواند با مسایل موجود در آن مبحث برخورد نماید; لذا مشکوة النور از این پس برای آشنایی شما عزیزان با اصطلاحات حقوقی در هر شماره تعدادی از این اصطلاحات را درج خواهد کرد.

منابع حقوق بین الملل

Sources of International law

آن دسته از فرایندها و موادی است که می توان ریشه قوانین حاکم بر جامعه بین المللی را بدان بازگرداند. منابع حقوق بین الملل در برگیرنده کنوانسیونها و معاهدات بین المللی، عرف بین المللی و اصول کلی حقوقی مورد پذیرش ملل متحد می باشد. گرچه تصمیمات قضایی و آثار مؤلفان، به تنهایی منابع حقوق بین الملل نیست، ولی ماده 38 اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری، در احصای منابعی که دیوان در فیصله اختلافات ارجاعی بدان به کار خواهد گرفت، این دو را به عنوان ابزار فرعی تعیین قواعد حقوقی گنجانیده است .

1-عرف: Custom

رویه ها و رسومی است که در دوره ای طولانی از زمان مراعات گشته و دولتها آن را به عنوان قانون تلقی کرده اند. در شکل گیری حقوق بین المللی عرفی دو عنصر رفتاری و روانی ضرورت دارد. عنصر رفتاری، عملی یکپارچه و مستمر (ترک فعل مستمر) از ناحیه دولتها، به نشانه رفتار مشکوة النور 8 حقوق اسلامی رسمی حکومتها، می طلبد. عنصر روانی متضمن اعتقادی راسخ است که چنین رفتاری را در هر مورد از حقوق بین الملل ضروری دانسته اند و یا آن را مجاز و مباح می شمرند. در ماده 38 اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری عرف را به عنوان یکی از منابع اصلی حقوق بین الملل آورده است.

aspects of a court proceeding . refers to the rules governing all Internatinal custom or practice

2- اصول کلی حقوق: General principles of law

اصول حقوقی مشترک در میان کلیه ملل متمدن است. ماده 38 اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری، اصول کلی حقوقی مورد پذیرش ملل متمدن را به عنوان منبع حقوقی ای که دیوان باید به کارگیرد، ذکر می کند; گرچه اصطلاح "ملل متمدن" فی نفسه مبهم است. فرض بر این است که چنین مفهومی بر نظام حقوقی توسعه یافته نباشد و از این رو شامل کلیه جوامع، منهای بدوی ترین آنان، می باشد.

هیچ گونه اتفاق نظری در مورد معنی اصول کلی حقوقی بین المللی وجود ندارد. برخی از صاحب نظران در تفسیر آن می گویند: " اصول بنیادین خاصی از حقوق داخلی می باشد که مشترک در همه نظامهای ملی و قابل اجرا در روابط بین المللی است." ⁽¹⁾ از دیدگاهی دیگر اصول کلی حقوق فقط به معنی اصول کلی حقوق بین الملل در مقابل اصول خاص و جزئی این حقوق می باشد. محاکم بین المللی، اصول کلی را در هر دو معنی به کار گرفته اند و دلیلی وجود ندارد که این اصول از دو نظام حقوقی و بین الملل گرفته شود.

3- تصمیمات قضایی: Judicial Decisions

تصمیمات دادگاهها و محاکم بین المللی و نیز دادگاههای ملی است. در ماده 38 اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری، تصمیمات قضایی به عنوان ابزار فرعی تعیین قواعد حقوقی محسوب گشته است.

4- صاحب نظران: Publicists

ماده 38 اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری چنین بیان می دارد: "تعلیمات برجسته ترین صاحب نظران ملل مختلف، به عنوان ابزار فرعی برای تعیین قواعد حقوقی "تالیفات متخصصان حقوق هم مانند تصمیمات قضایی گرچه معمولا در نتایج قضایا اثر تعیین کننده ندارد، می تواند در مواردی که منابع دیگر ساکت است، مؤثر بوده و شواهدی بر وجود معیار خاص حقوقی ارائه دهد.

5- معاهدات: Treaties

توافقهای مکتوب میان دو یا چند دولت که موجد قواعد حقوق بین الملل است. معاهدات مهمترین منبع حقوق بین الملل می باشد. اگر معاهده بین دو طرف باشد، معاهده ای دو جانبه بوده و فقط بر امضاکنندگان آن الزام آور خواهد بود و نمونه ای از حقوق بین الملل خاص می باشد.

اگر توافق میان تعداد زیادی از دولتها باشد، معاهده ای چند جانبه "معاهده قانونساز" است و ممکن است قاعده ای از حقوق بین الملل عام را به وجود آورد. ماده 38 اساسنامه دیوان دادگستری درکنوانسیونهای بین المللی - اعم از عام و خاص - قواعد صریحا پذیرفته شده از سوی دول شرکت کننده را قابل اجرا می شناسد. اصطلاحات دیگری نیز در این خصوص برای توافق بین المللی وجود دارد; از جمله میثاق، پروتکل، منشور، کنوانسیون، اساسنامه و پیمان که همه برای امضا کنندگان بطور مساوی الزام آور است.

دیوان داوری بین المللی(آی سی جی)، International court of Justic(ICJ)

رکن اصلی قضایی سازمان ملل متحد دیوان داوری بین المللی، جانشین دیوان دائمی داوری بین المللی(پی سی آی جی) گردید که از 1922 تا 1946 انجام وظیفه کرد. تمام اعضای سازمان ملل خود به خود مشمول و عضو "اساسنامه آی سی جی" هستند. مجمع عمومی بنا به توصیه شورای امنیت شرایطی ایجاد می کند که دولتهای غیر عضو نظیر سوئیس هم بتوانند طرف اساسنامه قرار گیرند. این دیوان صلاحیت رسیدگی به هر دعوایی را که به وسیله طرفهای دعوا به او ارجاع شود، دارد; در صورتی که طرفهای دعوا صلاحیت یا حق قضاوت دیوان را در مورد اختلاف بخصوصی که پیش آمده بپذیرند یا پیشاپیش صلاحیت اجباری او را بر مبنای شرط اختیاری پذیرفته باشند. همچنین ممکن است که "آی سی جی" در تصمیم گیری درباره مسایل حقوقی مورد اختلافی که از طرف دولتها، ارکان اصلی سازمان ملل و اکثر مؤسسات تخصصی سازمان ملل به او ارجاع می شود، از این وسایل استفاده کند: 1) قراردادها 2) عرف بین المللی 3) اصول عمومی علم حقوق 4) تصمیمات و احکام قضایی با رضایت طرفین نظرات و تعالیم حقوقدانان ممتاز بین المللی .

گاهی نیز ممکن است که این دیوان با رضایت طرفین دعوا بر مبنای کدخدامنشی یا رعایت عدالت و انصاف تصمیم گیری کند که در این صورت تصمیماتش قطعی است و قابل استیناف نیست. شورای امنیت و مجمع عمومی با رای گیری جداگانه پانزده عضو دیوان را برای یک دوره نه ساله انتخاب می کنند. و هر ساله سه سال یک بار برای انتخاب پنج قاضی رای گیری می شود. قضات بایستی براساس شایستگی های فردی اشان انتخاب شوند و نماینده انواع تمدنهای اصلی و سیستم های حقوقی عمده جهان باشند.

منابع :

1- کتاب فرهنگ روابط بین الملل، ترجمه و تحقیق حسن پستا

2- کتاب فرهنگ حقوق بین الملل

3- Law dictionary book

پی نوشت:

1) بطور مثال این اصل که کسی نمی تواند قاضی دعوای مربوط به خود باشد از جمله اصول کلی مشترک در همه نظامهای ملی است.