هر دم از این باغ بری می رسد

اشاره: در پی ارسال نخستین جلد دایرة المعارف برای شخصیت های علمی فرهیخته، بازتاب نظریات اینان را شاهد بودیم. آنچه تقدیم می شود، نظر حضرت آیت الله رضا استادی (دامت افاضاته) است.

قبل از هر سخن باید تدوین «موسوعة الفقه اسلامی طبقا لمذهب اهل البیت علیهم السلام» و نشر جلد اول آن را به محققان و مدیران مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی تبریک بگویم. کسانی که با اوضاع کنونی جهان آشنایی داشته باشند می دانند که یکی از بهترین راه ها و یا شاید طریق منحصر کردن معارف و اخلاق و فقه مکتب اهل بیت(ع) همین است که به عنوان دایرة المعارف و موسوعه عرضه شود تا در جهان اسلام و جهان غرب و مراکز فرهنگی دنیا راه باز کرده و مورد توجه اندیشمندان قرار گیرد. متاسفانه تاکنون حوزه های علمیه شیعه توفیق این کار را پیدا نکرده بودند و جدا جای این اثر ارجمند با این ویژگیهای جالب خالی بود که بحمد الله توسط مؤسسه دایرة المعارف این قدم سنگین برداشته شد. روشن است که این موسوعه هم مانند دایرة المعارف های دیگر می تواند در سالها و یادهه های آینده در دست تکمیل هم قرار گیرد.

با نگاهی اجمالی به جلد اول نشر یافته آن می توان این گونه داوری کرد که جهات لازم الرعایه در یک موسوعه و دایرة المعارف در آن به خوبی مورد توجه بوده و انصافا زحمت و تلاش قابل تقدیری انجام گرفته است.

از حیث ریشه یابی واژه های مدخل ها و نیز معنی مصطلح آنها بسیار خوب عمل شده و اینکه فقط به فرهنگنامه های اصیل و قدیمی وتحقیقی رجوع شده، شاهد دقت محققان و استحکام کار است.

از جهت بیان سیر تاریخی مسائل نیز دو ویژگی جلب نظر می کند:

1. جامع بودن در حد لزوم.

2. ادای مطلب بدون تفصیل ممل و آوردن عبارات غیر لازم.

از حیث کثرت فروع متفرع بر هر مدخل و ارجاع به مدخل های مناسب نیز کار بسیار گسترده ای انجام گرفته است. البته داوری کلی نسبت به این اثر بسیار گسترده و ارزنده و مقایسه آن با دایرة المعارف های دیگر و بیان نقاط قوت این مؤسسه در صورتی امکان پذیراست که بخش مهمی از آن (مثلا 5 جلد) منتشر شود و چند نفر از فقیهان خوش سلیقه و اهل قلم و فکر به عنوان یک کار جدی به نقدعلمی آن بپردازند (و الامور مرهونة باوقاتها).

در این جا لازم می دانم از عنایات مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای (دامت برکاته) به ترویج مکتب تشیع به سهم خودقدردانی کرده و نیز به حضرت آیت الله شاهرودی که منشا این همه خیر و برکت شده اند تبریک عرض کنم و بگویم اینکه پس از نشرمعجم ونیز الجواهر فی ثوبه الجدید، جلد اول موسوعه نشر یافت، مؤسسه شما مصداق این شعر شده است.

هر دم از این باغ بری می رسد

تازه تر از تازه تری می رسد

ارادتمند رضا استادی 27/5/81

نکاتی که به نظر رسید و فعلا زمینه مطالعه بیشتر نبود:

1- ص 117 امام وزان فعال بمعنی مفعول... اگر امام و ماموم استعمال فراوان داشته باشد نباید امام هم به معنی ماموم باشد.

ص 117 ان الامام هو... القاصد... هادی و مقصود و مقتدی به و مقدم مناسب است اما قاصد نباید ذکر شود. مناسب نیست.

در ص 118 گفته شده «امام خلیفة الله فی ارضه» است و آیه «یا داود» نقل شده با اینکه آیه دلالت بر خلیفة الله بودن امام ندارد.

در ص 121 برای دوازده امام باید به منتخب الاثر که سیصد روایت و جامع الاثر که حدود ششصد روایت در این زمینه دارد ارجاع می شد نه فقط اثبات الهداة.

در ص 126 شهادت امیر مؤمنان 23 رمضان دانسته شده که اشتباه است.

در ص 126 عمر امیر مؤمنان 63 سال دانسته شده با اینکه اگر سال تولد مورد اختلاف است در عمر هم به تبع آن باید چند قول نقل شود یا مانند موارد دیگر گفته شود: المشهور انه...

در ص 131 آمده «و معه (الحسین ع) نحو من سبعین شهیدا» عدد لازم نبود؛ زیرا در کتابهایی که در این زمینه نگاشته شده عددرا بیش از دویست نفر نوشته اند؛ مثلا کتاب فرسان الهیجاء.

در ص 137 آمده «و قد کتب من اجوبة مسائله هوفقط اربعماة مصنف». این مطلب اگر درجایی هم به همین عبارت آمده باشد دقیق نیست چون بسیاری از روایات اصول اربعماه مسبوق به سؤال نیست.

در ص 140 در مورد امام هادی علیه السلام شهادت تعبیر شده و درغیر امیر مؤمنان و امام حسین و امام کاظم علیهم السلام وفات تعبیرشده که جای سؤال و سخن دارد .

در ص 146 به بعد که بحث از حجیت احکام صادره از اهل بیت(ع) است به عصمت و حدیث ثقلین و حدیث سفینه استدلال شده که صحیح است اما در ص 149 به بعد اعلم بودن دلیل حجیت گرفته شده که صحیح نیست مثلا «انا دارالحکمة و علی بابها» یا «علی اکثرهم علما» بدون ضمیمه شدن عصمت می تواند دلیل حجیت باشد؟!

* * *

1. گاهی به کتاب های دست دوم و سوم استناد شده مانند ینابیع الموده.

2. کتابهای معرفی نشده، خواننده و مخاطب این کتاب معلوم نیست با تهذیب شیخ و... آشنا باشد. در پایان هر جلد کتابها و فقها بایدمعرفی شوند.

3. حتی برخی اصطلاحات باید در آخر کتاب تعریف شود مثلا موثقه .

4. به مسائل مستحدثه توجه نشده مثلا در ص 199 بحث خمس بی توجه به تشکیل حکومت اسلامی مطرح شده.

5. در موسوعات بهتر این است که تدوین کنندگان ناقل باشند و اگر قولی را صحیح می دانند و می خواهند آن را تایید کنند باز بهتراست به نقل از دیگران باشد نه اینکه خودشان طرف بحث قرار گیرند و رد و اثبات کنند. به ص 434 رجوع شود.

در هر صورت بررسی این قبیل کتاب های علمی، وقت و فرصت و اهلیت می خواهد که متاسفانه نیست.