«در کمال تعجب می گفت هر کسی موقع مولودی خواندن بیشتر دست بزند، آقا امام زمان (ع) بیشتر به او نظر می کند! ولی من از همان اول که رفتم اصلا دست نمی زدم. دیگران هم که دست می زدند، می گفتند هدف ما از دست زدن این است که امام زمان (عج) را خوشحال کنیم!! من می گفتم برای خوشحالی آقا هر کاری می کنم؛ ولی تحت هیچ شرایطی در مراسمی که متعلق به ایشان است، دست نمی زنم. جالب است که این «خانم جلسه ای» در حین مولودی خواندن چون ایستاده بود و تمام اعضای بدنش را تکان می داد، حرکاتش بیشتر به رقص شبیه بود. بعد که دست زدن و دف زدن تمام شد همان خانم گفت برای آنهایی که می خواهند حاجت بگیرند این دف را می چرخانیم، هر کسی به هر نیتی که می خواهد حاجت بگیرد، هر چقدر می تواند پول به داخل دَف بیندازد تا حاجت گیرد!!! دَف که به جلوی من رسید گفتم: یعنی اگر پول ندهم، آقا به من نظر نمی کند؟ گفت: «نه عزیزم، ولی اگه پول هم بِدی، آقا بیشتر نظر می کنه!» پول کافی پیش خودم داشتم ولی ترجیح می دادم با این پول به یک انسان مستحق کمک کنم. جالب است که تعدادی از شرکت کنندگان در جلسه اعتراض کردند که چرا وقتی همه خوشحال هستند، تو می خواهی خوشحالی دیگران را از بین ببری!؟ یک دو هزار تومان که چیزی نیست!! من هم بلند شدم و از مراسم بیرون آمدم.»
این داستان تنها یکی از صدها داستانی است که می توان در مورد رواج خرافات و بدعت هایی که توسط افرادی که این روزها تحت عنوان «خانم جلسه ای» از آنها یاد می شود، اشاره کرد. گستردگی رواج این خرافات به حدی بوده است که با واکنش شدید تعدادی از مراجع تقلید و بسیاری از علمای دین مواجه شده است. از جمله می توان به اظهارات چندی پیش آیت الله مکارم شیرازی اشاره کرد که در ابتدای درس تفسیر قرآن در حرم حضرت معصومه(س) تاکید کردند: «در گوشه و کنار کشور، مجالس و محافلی که معلوم نیست بر چه مبنایی استوار است، برگزار می شود و در آن آداب ابداعی عبادت از سوی افراد ناآگاه ترویج می شود که اصلاً درست نیست.» ایشان افزودند: « از جمله مراسمی که نشانه درستی ندارد، ختم سوره انعام است؛ این سوره جایگاه عظیمی در قرآن دارد، ولی این که در لابلای آن، اذکار و اورادی را بیاورند، اصلاً درست نیست.»
با توجه به ضرورت پرداختن به این موضوع، سعی کرده ایم در این گزارش در قالب مصاحبه با چند نفر از کارشناسان مسایل مذهبی، به کندوکاوی هر چند مختصر در مورد حضور گسترده «خانم جلسه ای ها» در جلسات مذهبی بانوان و رواج خرافات توسط بسیاری از آنها در این محافل بپردازیم.
خرافات را فقط می توان محدود کرد
می گویند خرافه همواره وجود داشته، خواهد داشت و هرگز نمی توان آنرا نابود کرد؛ تنها می توان محدودش کرد. در همین حال خرافات چیزی نیست که متعلق به یک فرهنگ یا منطقه خاص در جهان باشد. برای مثال اروپای قرون وسطی غرق در عقایدی بود که امروزه از آن به عنوان «عقاید خرافی» یاد می شود؛ دنیای آن زمان پر بود از جادوگران، دیوها و پری ها. پزشکی آنان با جادو آمیخته بود و معجزه برای آنان یک پدیده روزمره بود. در همین حال رد پای خرافات را در فرهنگ ما ایرانی ها نیز می توان مشاهده کرد که اعتقاد به نحسی عدد 13 یکی از آنهاست. حتی «باروخ اسپینوزا»، فیلسوف مشهور هلندی با اشاره به اینکه مردم به سختی دست از افکار خرافی برمی دارند و سرسختانه به آنها چسبیده اند، می نویسد: «اگر آدمیان قواعد مشخصی برای اداره امور زندگی خود در اختیار داشتند و یا بخت همیشه با آنها یار بود، هرگز به خرافات روی نمی آوردند، اما چون اغلب به مشکلاتی برمی خورند که قواعد موجود پاسخگوی آنها نیست، بین ترس و امید سرگردان شده و سخت زود باور می شوند.»
با توجه به مسایلی که بدان اشاره شد می توان این پرسش را مطرح کرد که چرا چند سالی است که در برخی از هیأت های مذهبی مان با نوعی شیوع و رواج مطالب خرافه و غیرمستند به صورت گسترده تر از گذشته مواجه هستیم؟ آیا آن طور که اسپینوزا گفته، برخورد با مشکلات و پاسخگو نبودن قواعد موجود باعث بیان و رواج برخی خرافات در برخی از هیات های مذهبی ـ به ویژه در هیات های بانوان ـ می شود؟ آیا ممکن است دین مبین اسلام و قرآن، کتاب آسمانی ما، برای قواعد پیچیده دنیای امروزی پاسخی نداشته باشد؟ در پاسخ به این پرسش بی هیچ تردیدی باید گفت «خیر»؛ ولی در عین حال که به غیرممکن بودن چنین چیزی اعتقاد راسخ داریم، باید تحقیق کرد که چرا بیان خرافات در خصوص ارتباط با ائمه و فعالیت های عارفان کاذب به آسانی در سطح جامعه رواج پیدا می کند؟
سوء استفاده از احساسات پاک مذهبی مردم
حجت الاسلام «علیرضا رجالی تهرانی»، محقق و نویسنده مذهبی در پاسخ به این پرسش می گوید: «علت اینکه ما گهگاه شاهد بیان برخی خرافات در هیات های مذهبی متعلق به آقایان و بانوان هستیم این نیست که قواعد ما پاسخگوی مسایل نیستند، بلکه به نظر من مشکل این است که این قواعد توسط اشخاصی بیان می شوند که اصلا صلاحیت پاسخگویی و ورود به این مسایل را ندارند.»
نویسنده کتاب «یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان(عج)» با اشاره به این که چنین مشکلی در هیأت های بانوان در مقایسه با هیأت های آقایان رواج بیشتری دارد، می افزاید: «این روزها شاهد این هستیم که اشخاصی به بهانه این که انسان های آگاهی هستند، مدعی ارتباط با ائمه و امام زمان (ع) هستند و از صداقت و صفای بانوان سوء استفاده کرده و خودشان را به عنوان فردی که ارتباطات قوی معنوی و روحانی دارد، جا می زنند.»
حجت الاسلام رجالی تهرانی، با اشاره به این که باید قبول کرد که بیان چنین خرافاتی و ترویج آنها در جامعه گویای این است که مسئولان و سازمان های فرهنگی و مذهبی در بخش فرهنگ سازی آن طور که باید و شاید کار نکرده اند، تصریح می کند:«وقتی شاهد رواج خرافات در مسایل مذهبی هستیم، بیش از این که بحث ناتوانی قواعد یا نیت های شوم در کار باشد، بیشتر شاهد کم کاری سازمان های مرتبط با این مسایل هستیم؛ بنابراین مادامی که فرهنگ سازی درست نشود، این آسیب ها نیز وجود خواهد داشت.»
نویسنده کتاب «مجلس گناه، فراموشخانه ایمان» در پاسخ به این پرسش که برای مقابله با رواج مطالب خرافی در هیأت های بانوان که به سبب نوع عملکرد و ماهیت شان امکان نظات کمتری بر آنها وجود دارد، چه می توان کرد، می گوید: «با توجه به اینکه خیلی از خانم ها می توانند احکام و مسایل مربوط به خودشان را در هیأت ها و تشکل های دینی مخصوص به خودشان راحت تر سوال کنند، در اصل این که وجود هیأت و تشکل های دینی زنانه برای بانوان لازم است، هیچ شکی نیست. ولی در همین حال با توجه به آسیب هایی که این تشکل های خودجوش را تهدید می کند، باید به مسایل آنها نیز توجه نمود. برای مثال لازم است که برای هدایت هیأت های مخصوص بانوان از افرادی که دارای تخصص هستند و می توانند مسایل اجتماعی، خانوادگی، فقهی و احکام را به درستی بیان کنند، استفاده کرد تا مانع از آن شویم که اداره هیأت های بانوان به دست افراد غیرمتخصص صورت پذیرد.»
ضرورت پررنگ شدن نقش حوزه های علمیه خواهران
در واقع نویسنده مجموعه کتاب های «آشنایی با زندگی 14 معصوم (ع)» معتقد است که اگر همزمان با فرهنگ سازی سازمان های فرهنگی و دینی، حوزه های علمیه خواهران نیز اقدام به ترتیب بانوان متخصص برای حضور فراگیرتر در هیأت های بانوان کنند، می توان آسیب ها را در این زمینه به حداقل رساند.
وی در این خصوص می گوید: «البته در کنار تلاش سازمان های فرهنگی و مذهبی و حوزه های علمیه خواهران، صدا و سیما نیز باید با یک برنامه ریزی مناسب، بانوان مؤمن ایرانی را تشویق به استفاده از خواهران فارغ التحصیل شده از حوزه های علمیه خواهران کند و آنها را به این جهت سوق دهد که برای برگزاری مراسم مذهبی خود به حوزه های علمیه مراجعه کرده و از آنها تقاضای معرفی اشخاص قابل اطمینان و آگاه را نمایند.»
البته حجت السلام رجالی تهرانی، تحقق چنین هدفی را منوط به همکاری صدا و سیما می داند و تصریح می کند: «نقش سازمان صدا و سیما و تبلیغات منظم آن خیلی مهم است. در واقع سازمانی که می تواند با تبلیغات منظم خود برای سازمان ها و شرکت های خصوصی شهرت، اعتبار و موفقیت تولید کند، اگر بخواهد می تواند در زمینه آسیب شناسی هیأت های زنانه و فرهنگ نیز موفق باشد. قطعا اگر صدا و سیما در این حوزه کار کند و به این موضوع اهمیت بدهد و این مساله تبدیل به دغدغه آن شود، می تواند خیلی موفق عمل کرده و به کاهش آسیب ها در این زمینه کمک شایانی کند.»
وقتی که عرصه برای زنان غیرمتخصص باز است
تحقیقات نشان می دهند که انواع رفتارهای خرافی مذهبی و غیرمذهبی معمولا در طبقات پایین اجتماع، افراد دارای سطح هوشی و تحصیلی پایین و آنهایی که در محیط خانوادگی خود دارای والدین مستبد و خشنی هستند، شایع تر است. ولی یک موضوع همچنان در این میان متناقض است. در گذشته هیأت های بانوان به علت کمبود حوزه های علمیه خواهران و بالطبع کمبود مبلغان بانو هر چند وابستگی بیشتری به روحانیون آقا داشتند، ولی در همین حال بیان مطالب غیرمستند و خرافی در آنها بسیار کم بوده است. ولی در حالی که امروزه در جامعه، بانوان زیادی از حوزه ها فارغ التحصیل شده اند و در همین حال میزان تحصیلات دانشگاهی زنان نیز در مقایسه با گذشته به شدت افزایش پیدا کرده، چرا شاهد یک نمودار تصاعدی در بیان خرافات در هیأت های بانوان هستیم؟
«زهرا امینایی»، مدیر آموزش یکی از بزرگترین هیأت های آموزش قرآن در جنوب غرب تهران، در پاسخ به این پرسش می گوید: «به نظر من یکی از دلایل رشد بیان خرافات در هیأت های زنانه، تفاوت عملکرد زنان حوزوی و حاج خانم جلسه ای ها در نحوه برگزاری و جذب مخاطب است و متأسفانه شاهد این هستیم که مخاطبان علاقه مندی بیشتری به شرکت در جلسات خانم جلسه ای ها نشان می دهند.»
عضو بسیج پایگاه مقاومت مسجد شهید زکریا زنده دل، با اشاره به این که حضور خانم جلسه ای هایِ نابلد آفتی برای ماهیت عملکرد هیأت های بانوان است، به ترفندهایی که بعضی از آنها برای جذب مخاطبان استفاده می کنند، اشاره کرده و می افزاید: «هر چند که در میان زنان خانم جلسه ای افراد صالح و شایسته ای نیز وجود دارند که بنابر اعتقادات قلبی خود فعالیت می کنند ولی متأسفانه این روزها شاهد افزایش ریا و چشم و هم چشمی در فعالیت دسته ای از این افراد هستیم که برای جذب مخاطبان جدید به سوی خود در مقابله با سایر رقبای خود از هر حیله و ترفندی استفاده می کنند. برای مثال یک خانم جلسه ای صدایش را با بلندگو زیبا می کند و دیگری همراه با دف زدن می خواند. به نظر من با چنین روش هایی و استفاده از ادوات موسیقی طبیعی است که زنان جوان بیشتر جذب چنین هیأت هایی می شوند تا شرکت در مراسمی که یک خانم حوزوی در آن خیلی معمولی ولی در عین حال بسیار پرمحتوا مداحی می کند.»
خانم امینایی با ابراز نگرانی از این که بیشتر حاج خانم جلسه ای هایی که در حال حاضر در هیأت های زنانه فعالیت می کنند، مطالعات جانبی نیز نداشته و حتی سواد تعدادی از آنها زیر پنجم ابتدایی است، تصریح می کند: «تعدادی از این حاج خانم جلسه ای ها که در مجالس زنانه شرکت می کنند، آن قدر مداحی و روضه خوانی کرده اند که صدای آنها از زنانه به مردانه تبدیل شده و در مواردی خیلی دلخراش شده است. از همه بدتر این که نیات این افراد از فعالیت در این زمینه بیشتر مادی بوده و متأسفانه شاهد هستیم که تعدادی از آنها برای افزایش درآمد خود اقدام به بیان مسایلی می کنند که وقتی در خصوص صحت آنها به علما و روحانیون مراجعه می کنیم، آنها فقط ابراز تعجب می کنند.»
وی با ارایه مثالی در این خصوص می گوید: «در ولادت با سعادت امام زمان (عج) در سال جاری به یک مراسم مولودی دعوت شدم که در آن یک خانم جلسه ای به همراه 2 خانم دَف زن نیز دعوت شده بودند. این خانم در کمال تعجب می گفت هر کسی موقع مولودی خواندن بیشتر دست بزند، آقا امام زمان (عج) بیشتر به او نظر می کند! ولی من از همان اول که رفتم اصلا دست نمی زدم. دیگران هم که دست می زدند می گفتند هدف ما از دست زدن این است که امام زمان را خوشحال کنیم!! من می گفتم برای خوشحالی آقا هر کاری می کنم ولی تحت هیچ شرایطی در مراسمی که متعلق به ایشان است دست نمی زنم. جالب است که این خانم جلسه ای در حین مولودی خواندن چون ایستاده بود و تمام اعضای بدنش را تکان می داد، حرکاتش بیشتر به رقص شبیه بود. بعد که دست زدن و دف زدن تمام شد همان خانم گفت برای آنهایی که می خواهند حاجت بگیرند این دف را می چرخانیم، هر کسی به هر نیتی که می خواهد حاجت بگیرد هر چقدر می تواند پول به داخل دف بیندازد، حاجت می گیرد!!! دف که به جلوی من رسید، گفتم: یعنی اگر پول ندهم آقا به من نظر نمی کند؟ گفت: نه عزیزم، ولی اگه پول هم بِدی، آقا بیشتر نظر می کنه! پول کافی پیش خودم داشتم ولی ترجیح می دادم با این پول به یک انسان مستحق کمک کنم. جالب است که تعدادی از شرکت کنندگان در جلسه اعتراض کردند که چرا وقتی همه خوشحال هستند، تو می خواهی خوشحالی دیگران را از بین ببری!؟ یکی دو هزار تومان که چیزی نیست!! من هم بلند شدم و از مراسم بیرون آمدم.»
بنابر اظهارات خانم امینایی تلاش برای افزایش درآمد تنها مشکل این دسته از افراد نیست؛ بلکه آنها حتی به توصیه هایی که به دیگران می کنند نیز اصلا عمل نمی کنند. او در این خصوص می گوید: «بارها شده که مشاهده کرده ایم یک خانم جلسه ای در هیأت به خانم یا دختر جوانی می گوید حجابت را رعایت کن ولی وقتی در خیابان با دختر خودش قدم می زند می بینی که دخترش هیچ کدام از آن معیارها را رعایت نکرده است! پرسش من این است که وقتی کسی به حرفی که خودش می زند اعتقادی ندارد، چطور می توان انتظار داشت که زنان و دختران جوان با مشاهده چنین صحنه هایی به نصیحت های او عمل کنند؟»
مبلغانی که هدف آنها، کسب درآمد بیشتر است
خانم «لیلا سحری» یکی دیگر از افرادی که از نحوه عملکرد این گروه از خانم جلسه ای ها ناراضی است، در این خصوص می گوید: «با افزایش مشکلات اقتصادی گویا خانم جلسه ای ها نیز تحت تاثیر قرار گرفته و گهگاه دچار کم فروشی یا کم کاری شده اند.»
خانم سحری در همین خصوص با اشاره به این که وقتی کار مذهبی با هدف کسب درآمد انجام شود، نه تنها بحث کم و زیاد پیش می آید، بلکه دیگر نیات خالص و صواب نیز از بین می رود. می گوید: «قبلا روحانیون در این جلسات شرکت می کردند و روضه می خواندند؛ ولی چند سالی است که تقریبا حضور روحانیون در هیأت های زنانه کاملا از بین رفته است. به نظر من، یکی از دلایل کمرنگ شدن نقش روحانیون در هیأت های زنانه که منجر به بروز چنین اوضاعی شده همین خانم جلسه ای ها هستند. این خانم ها با این که کیفیت کارشان از روحانیونی که درس حوزه خوانده بودند، احکام می گفتند، سخنرانی می کردند و فضایل امامان را بیان می کردند، کمتر است، ولی در عمل دو برابر آنها پول دریافت می کنند. این در حالی است که خانم جلسه ای ها از همان اول که می آیند نه احکام می گویند و نه مردم را هدایت می کنند؛ فقط شروع می کنند از روی کتاب دعا خواندن و روضه خواندن و بعد سریع پول شان را می گیرند و می روند. پولی که بیشتر اوقات علاوه بر هزینه ای که صاحب مجلس باید پرداخت کند با پولی که از روضه هایی که برای سایر زنان حاضر در هیأت خوانده می شود، به بیش از 20 الی 30 هزار تومان در عرض کمتر از یک ساعت ـ برای افراد عادی و نه مشهور و معروف ـ می رسد!»
بنابر اظهارات خانم سحری، در کنار تمام این مسایل آنچه جالب است این است که این افراد چون یک بلندگو دارند، دیگر خودشان را در حد زنان حوزه رفته می بینند؛ ولی به اندازه آنها برای کار مایه نمی گذارند و وقتی 20 الی 30 دقیقه شان تمام می شود، می گویند وقتی که برای شما اختصاص داده بودیم تمام شده و باید به سرعت به جای دیگری برویم! آن هم در حالی که انتظار دارند علاوه بر دستمزدشان، هزینه آژانس را نیز برای آنها جداگانه حساب کنیم!
آن طور که خانم سحری اشاره می کند یک تصور اشتباه که در بین زنان به اشتباه شکل گرفته، این است که فکر می کنند که اگر از زنان حوزه رفته برای شرکت در مجالس شان دعوت کنند، باید پول بیشتری پرداخت کنند؛ ولی واقعیت این است که هزینه خانم جلسه ای ها بیشتر است. این در حالی است که زنانی که حوزه رفته باشند برای جذب مخاطب هر کاری نکرده و هر حرفی نمی زنند؛ ولی خانم جلسه ای ها دست شان بازتر است! به باور خانم سحری، با چنین اوصافی باید نتیجه گرفت که این افراد نه تنها عامل صواب و خودسازی نیستند، بلکه بیشتر به عامل گمراهی و ترویج خرافه تبدیل شده اند و به همین علت لازم است که ارگان های فرهنگی و مذهبی برای جلوگیری از ادامه چنین روندی به سرعت وارد میدان شوند.
برخورد باید و نبایدی در حوزه دین نتیجه عکس دارد
حجت الاسلام و المسلمین «عباس عزیزی» را بیشتر با داستان ها و حکایت های معروفش می شناسیم که با محوریت اهل بیت(ع) از منابع دست یک روایی، تهیه و روانه بازار کرده است؛ کتاب هایی که شاید حجم زیادی نداشته باشند ولی سرشار از حکایت های ناشنیده ای هستند که با حسن سلیقه و انتخاب در جایی گرد آمده اند. حجت الاسلام و المسلمین عزیزی ضمن تذکر به این که برای مقابله با چالش ها و آفت های ناشی از اتخاذ روش های نامناسب، نباید بی برنامه وارد میدان شد، می گوید: «درست است که در نتیجه فعالیت های غیراصولی برخی از خانم جلسه ای ها گهگاه روایت و مطالب غیرمستندی نیز بیان شده و موجب انحرافاتی شده است، ولی ما نباید به خاطر اشتباه چند نفر عملکرد تمام زنانی را که در این زمینه فعالیت می کنند، زیر سوال ببریم و خواستار متوقف شدن فعالیت تمام آنها شویم.»
استاد حوزه علمیه قم و مولف 150 کتاب در زمینه های مختلف مذهبی، اجتماعی، تربیتی و اخلاقی در ادامه اظهارات خود با اشاره به این که موارد زیادی نیز وجود داشته و دارد که همین خانم جلسه ای ها در کارشان موفق هم بوده اند، می افزاید: «اصلا این طور نیست که همه خانم جلسه ای ها مشکل داشته باشند. من معتقدم که به جای برگزاری کارگاه های آسیب زدایی از هیأت های زنانه و عناوینی از این قبیل، ما باید در مناسبت های مختلف مانند اعیاد مذهبی جلسات تشویقی برگزار کرده و خانم جلسه ای های موفق را که توانسته اند بدون مطالعه در حوزه های علمیه خواهران و یادگیریِ علمی شیوه های تبلیغ، گروهی را تحت تأثیر قرار داده و هدایت کرده اند، تشویق کنیم.»
به باور استاد عزیزی، هر چند مقابله با چالش های بوجود آمده با استفاده از این شیوه، ممکن است زمان بیشتری بگیرد، ولی نتایج حاصل از آن، از اطمینان بیشتری برخوردار است. وی با اشاره به این که برخوردهای عجولانه و باید و نبایدی در حوزه دین نتیجه عکس دارد، تصریح می کند: «به نظر من، ما برای حل اساسی این معضل باید از این قالب وارد شده و کم کم به حل آفت های ناشی از این جلسات بپردازیم. درست است که بعضی از این افراد مسایل نادرستی را هم مطرح می کنند، ولی روحانیون و مسئولان ارگان های فرهنگی و مذهبی هستند که باید به آنها جهت داده و هدایت شان کنند تا خانم هایی که احساس ضعف دارند، خودشان انگیزه پیدا کرده و تلاش کنند که به راه درست وارد شوند.» به اعتقاد این مدرس حوزه علمیه قم، هرگونه اقدامی در خلاف این مسیر تنها باعث می شود که اذهان مردم نسبت به این افراد خراب شده و حتی ممکن است انگیزه آنها برای فعالیت های مذهبی از بین برود.
وی با اشاره به این که مسئولان به جای برخوردهای باید و نبایدی در حوزه دین باید در تلاش برای حل ریشه ای مشکلات و ایجاد بستر مناسب برای فرهنگ سازی دینی باشند، تصریح می کند: «ما باید در هنگام مواجهه با هر مشکلی در حوزه دین و فرهنگ قبل از این که بخواهیم سریع واکنش نشان بدهیم، باید با مطرح کردن سؤالاتی برای خودمان سعی کنیم عواملی را که باعث ایجاد شرایط یا بروز مشکل خاصی شده اند، شناسایی کنیم. برای مثال، وقتی می بینیم که زنان جامعه ما از هیأت هایی که در منازل برگزار می شود بیشتر استقبال می کنند؛ ولی اگر همین جلسات در مساجد برگزار شود به آن اندازه مخاطب ندارد، باید از خودمان سوال کنیم، چرا؟»
بنابر اظهارات استاد عزیزی، وقتی در مواجهه با مشکلات اقدام به طرح سوال می کنیم، نشانه ها به تدریج آشکار شده سرچشمه مشکلات پیدا می شود و مشخص می شود که آیا مساجد و روحانیون ضعیف عمل کرده اند یا اینکه عوامل دیگری دخیل بوده است.
همه کم کاری کرده اند
اظهارات استاد حوزه علمیه قم در خصوص تلاش برای حل ریشه ای آفت ها و مشکلات فرهنگی کشور در حالی صورت می گیرد که به اعتقاد وی، یکی از عوامل کمرنگ شدن نقش روحانیت در هدایت هیأت های مذهبی عدم حضور روحانیون مطلع و قدرتمند در این عرصه بوده است. حجت الاسلام و المسلمین عزیزی با اشاره به این که روحانیون باسواد و مطلع به دلایل مختلفی در مجالس زنانه شرکت نمی کنند و این بیشتر روحانیون سالخورده و نسل قدیم هستند که در این جلسات شرکت می کنند، می افزاید: «به نظر من این ایراد ماست؛ نبود روحانیون آگاه است که به افراد غیرمطلع اجازه فعالیت می دهد و در نهایت راه را برای بروز خرافه و شایعه هموار می سازد. این در حالی است که اگر روحانیون مطلع هدایت این جلسات را به دست گیرند خیلی از مسایل غلط در همان مجالس فیلتر شده و هرگز دهان به دهان به بیرون هیأت ها منتقل نمی شود. هر چند صدا و سیما و سایر سازمان های مسئول نیز در این زمینه عملکرد خیلی ضعیفی داشته اند، ولی آیا ما وارد این عرصه شده ایم و هدایت جریان را به عهده گرفته ایم که از دیگران انتظار داشته باشیم فعالیت های ما را پوشش بدهند؟»
خانم جلسه ای ها کیستند؟
«خانم جلسه ای ها کیستند؟ آیا آنها یک شبه رشد کرده و باعث کمرنگ شدن نقش روحانیت در هیأت های مخصوص بانوان شده اند؟ آیا وجود آنها یک آفت برای سیستم مذهبی ماست یا این که وجود آنها می تواند عاملی برای رشد و بهره گیری هر چه بیشتر از ظرفیت های موجود در هیأت های زنانه شود؟ من معتقدم به جای این که وقت مان را بر سر جدا کردن این اشخاص از خانم های حوزه رفته یا گرفتن جایگاه آنها و بازگرداندن دوباره اوضاع به سابق یعنی زمانی که روحانیون مرد عامل هدایت هیأت های زنانه بودند صرف کنیم، می توانیم با در کنار هم گذاشتن آنها، سه ضلع یک مثلث را تشکیل داده و برای پر کردن بخشی از خلاء های موجود در سیستم فرهنگی و اجتماعی مان از آنها استفاده کنیم.»
این جملات بخشی از اظهارات «ابراهیم علیپور»، کارشناس مسایل اجتماعی است. او در همین خصوص با اشاره به این که ایجاد چالش های فعلی از سوی برخی از خانم جلسه ای ها برای وی یک فرآیند کاملا طبیعی و قابل پیش بینی بوده است، می گوید: «بهتر است قبل از این که بخواهیم برای مقابله فکر کنیم به این بیندیشیم که شرایط فعلی چگونه ایجاد شده است. من هر چند طرفدار فعالیت خانم جلسه ای ها طبق یک روال اصولی و حساب شده هستم، ولی منکر این هم نیستم که علت ایجاد شرایط فعلی و چالش هایی که جامعه ما از این حوزه متوجه آن شده، نتیجه بی توجهی به نیازهای زنان و عدم تلاش مناسب برای تامین احتیاجات فکری و معنوی آنهاست.»
عضو هیأت أمنا و از بنیانگذاران هیأت انصارالحسین(ع) در ادامه اظهارات خود می افزاید: «مسأله خیلی ساده است؛ با توجه به این که جمعیت بانوان در کشور ما بیشتر از مردان است، طبیعتا گرایش زنان به عرصه های مختلف به ویژه مسایل مذهبی نیز بیشتر بوده است. در حال حاضر اگر بخواهیم شمارشی کنیم من مطمئن هستم که تعداد هیأت های بانوان در کل کشور از تعداد هیأت های آقایان بیشتر است. ما باید چنین گرایش معنوی ِ به سوی مذهب را در زنان جامعه مان ارج بنهیم؛ ولی در همین حال از آنجایی که این گرایش خودجوش و بدون هیچ نظارتی به حرکت خود ادامه داده، طبیعی است که در نتیجه عدم نظارت بر آنها برخی مشکلات نیز پیش بیاید.»
بنابر اظهارات علیپور، آنچه در شرایط فعلی باید انجام داد این است که از این به بعد سعی گردد تا نه تنها هیأت های بانوان بلکه هیأت های آقایان را در مسیر درست هدایت کرد تا امکان انحراف در مسیر فعالیت چنین تشکل های مذهبی ای پیش نیابد.
علیپور در این خصوص می گوید:«وقتی تقاضا زیاد باشد، باید عرضه هم مناسب باشد. در چنین شرایطی اگر قالب و محتوایی تعریف نشده باشد، نه تنها هیأت بانوان بلکه هیئات آقایان نیز ممکن است منحرف شده و کارکرد آن از مقابله با تحریف و خرافه به انعکاس آن تبدیل شود. پس اگر چنین اصلی را قبول داشته باشیم، باید بدون این که بخواهیم به دنبال مقصری برای متهم کردن و انداختن مشکلات به گردن او بگردیم، سعی کنیم تا با به کارگیری همه امکانات موجود در کشور، بهره وری هیأت هایمان را افزایش دهیم.»
ضرورت ساماندهی جلسات مذهبی بانوان
در مجموع به نظر می رسد با توجه به وجود تقاضای زیاد برای خانم جلسه ای ها در جامعه، حذف آنها ـ آن هم به صورت سریع و ناگهانی ـ بدون درنظر گرفتن جایگزینی مناسب که بتواند نقش آنها را بهتر و علمی تر ایفا کند، می تواند اثرات نامناسبی در جامعه داشته باشد. از مجموع سخنان افرادی که در این گزارش به اظهارات آنها اشاره شد و سخنان تعدادی از مراجع و بسیاری از علما، ضرورت ساماندهی هیأت های مذهبی بانوان و جلوگیری از بیان و رواج خرافات در این محافل، امری است که در ضرورت آن تردیدی وجود ندارد.
برخی نقاط کشور زودتر از سایر مناطق به ضرورت آسیب زدایی از جلسات مذهبی بانوان پی برده اند و در این زمینه فعالیت خود را آغاز کرده اند. به عنوان نمونه، کارشناس امور بانوان اداره کل تبلیغات اسلامی استان زنجان در نیمه مهرماه گذشته از آسیب شناسی هیأت های مذهبی بانوان این استان خبر داد.
به گفته کبری ایمانی، برگزاری کارگاه های آموزشی، زمینه مناسبی در راستای تطبیق تشکل های بانوان با الگوهای ارایه شده فرهنگی به وجود آورده و به منظور ایجاد رقابت های سالم در بین گروه های فرهنگی و دینی بانوان بسترسازی هایی نیز صورت گرفته است.
وی افزود:« برگزاری کارگاه های آموزشی ویژه مسئولان تشکل ها و مبلغان و خریداری کتاب های مناسب مذهبی و تحویل آنها به هیأت های مذهبی از جمله فعالیت هایی بوده که تاکنون انجام شده است.»
در کنار حوزه های علمیه بانوان که در تأمین نیروی لازم برای جایگزینی افراد شایسته ای به جای «خانم جلسه ای ها» نقش مهمی بر عهده دارند، سازمان های فرهنگی به ویژه صدا و سیما و مطبوعات نقش بی بدیلی در آگاه ساختن مردم به ویژه بانوان برعهده دارند.
