نکاتی درباره بهداشت روانی در ایام امتحانات
ایام برگزاری امتحانات و حتی مدتی قبل از آن، شور و هیجان خاصی جوانان و نوجوان را فرا می‌گیرد. همین موضوع گاهی موجب تغییراتی در تغذیه، خواب و بهداشت آنها می‌شود. نگرانی‌های دانش‌آموزان در ایام امتحانات، گاهی با فشار خانواده‌ها بیشتر می‌شود، در حالی که باید با این مساله خیلی عاقلانه و منطقی برخورد کرد.
دانش‌آموز باید در طول سال، درس بخواند تا در ایام نزدیک به امتحان، مجبور نشود با بی‌خوابی و نگرانی و در شرایط روحی نامطلوب بیش از حد توان خود فعالیت کند. اگر توجه داشته باشیم که استعداد همه افراد یکسان نیست، دانش‌آموز را به علت آنکه نمره امتحانی‌اش از نمره دانش‌آموز دیگری کمتر شده، ملامت نخواهیم کرد بلکه بر عکس به خاطر وظیفه شناسی او برای درس خواندن و انجام تکالیفش احساس رضایت و امتنان خواهیم داشت. هر امتحان، در واقع آزمونی است که به صورت مسابقه برگزار می‌شود. بنابراین موفقیت در کنکور یا سایر امتحانات فقط به میزان فعالیت داوطلب ارتباط ندارد بلکه به فعالیت داوطلبان دیگر و استعدادهای آنها نیز ارتباط دارد. بنابراین به هیچ عنوان منطقی نیست که خانواده‌ها روی فرزندان خود فشار روحی بی‌جا وارد کنند و آنها را گرفتار نگرانی‌های مضاعف و آزاردهنده نمایند. به طور خلاصه وظیفه دانش‌آموز یا داوطلب کنکور، درس خواندن، تلاش کردن و جدیت است؛ اما اگر وظیفه خود را به خوبی انجام داده ولی نتیجه امتحان باب میل او نیست، نباید این موضوع وسیله‌ای برای سرزنش او قرار گیرد. از طرف دیگر این سوال برای آنها و خانواده‌هایشان مطرح می‌شود که مناسب‌ترین و بهترین شیوه برخورد با آنان چگونه است؟ در اینجا به صورت مختصر، اما کاربردی مطالبی را بیان می‌کنیم که هم برای خانواده‌ها و هم برای فرزندان آنها مفید خواهد بود.
فشارهای عصبی موجب بروز استرس شده و نتایج بسیار منفی از جمله آثار فیزیولوژیکی مانند حساسیت به بیماری‌های معمولی، بیماری‌های قلبی و زخم معده، آثار روانی مانند محرومیت و تهاجم، اضطراب، افسردگی، فرسودگی و پریشانی، آثار شناختی مانند تقلیل نیروی تمرکز، حافظه ضعیف و اغتشاش فکری و آثار رفتاری مانند انجام کار نامناسب و غیبت را موجب می‌شوند.
برای مقابله با استرس و اضطراب در ایام امتحان و آزمون باید نکاتی را مورد توجه قرار داد که شامل اقدامات کوتاه مدت و بلند مدت است.
اقدامات کوتاه‌مدت در مقابله با استرس
این اقدامات شامل برخورد مقطعی با مسایل و فشارهای ناشی از امتحانات به شرح زیر است.
برنامه‌ریزی تحصیلی: این مورد از مهم‌ترین عوامل تخفیف فشار عصبی است. چنانچه برنامه‌ریزی بلندمدت با دقت و به نحو سنجیده انجام شود، بدون تردید برنامه‌های میان مدت و کوتاه مدت در مسیر مطلوب حرکت خواهند کرد. برعکس اگر برنامه‌ریزی بلندمدت به طور صحیح انجام نشود کلیه برنامه‌های میان مدت و کوتاه مدت دچار اغتشاش شده و نتیجه مسلم آن بروز استرس شدید در دانشجو است.
مدیریت زمان: در این رابطه باید گفت که انسان به‌طور کلی دارای یک محدودیت زمانی 24 ساعته است که هر شخصی آن را به نحوی می‌گذارند. بدون تردید اگر برنامه‌ریزی زمانی درستی وجود داشته باشد و هر چیزی در جای خود انجام شود، اختلاط و تداخل مسایل در اداره یا امور زندگی و تحصیلی به وجود نخواهد آمد و از بروز هرج و مرج در کارها جلوگیری خواهد شد. با اجرای مدیریت زمان علاوه بر اینکه «برنامه‌های پرشتاب» از بین خواهند رفت، هرگونه کار و برنامه‌ای در آرامش کامل اجرا خواهد شد.
تغذیه صحیح و ورزش: آنچه که در فصل امتحانات برای طبقه در حال تحصیل بسیار مورد تاکید قرار دارد، تغذیه صحیح و ورزش کردن است. افرادی که ورزش می‌کنند در بالا بردن آستانه تحمل فشار عصبی خود موفق هستند و این کار باید طبق برنامه و به طور مرتب انجام شود تا بتوان با دفع سموم بدن به تعادل و آرامش رسید.
تمدد اعصاب و مراقبه: آموزش تمدد اعصاب یا آرمیدگی و یا آرام‌بخشی عضلانی و مراقبه و تمرکز، تکنیک‌های بسیار مفیدی برای جایگزین کردن هیجانات عصبی و تنشی و احساسات با وضعیت آرام و ملایم هستند که باید به وسیله متخصصان و با شیوه‌های اصولی و صحیح به کار گرفته شوند تا آثار خود را ظاهر سازند.
تغییر تدریجی عکس‌العمل‌های رفتاری شناختی به فشار عصبی: این روش بر این نکته تاکید دارد که وقتی نمی‌توانیم دنیای اطراف خود را عوض کنیم، لااقل می‌توانیم عکس‌العمل‌های خود را تغییر داده و آنها را اصلاح کنیم و توانایی خود را در برخورد با فشارعصبی افزایش دهیم. در فصل امتحانات، ایجاد جو ساکت و آرام اهمیت دارد و در عوض از شرکت در مهمانی‌ها و دیدن و شنیدن برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی- که از عوامل تخریب آرامش دانش‌آموز هستند- باید تا حد امکان پرهیز کرد. حالات رفتاری مناسب والدین موجب می‌شود که فرزندان در حال تحصیل آنها در فصل امتحانات از آسودگی فکری بیشتری برخوردار شوند.
اقدامات بلندمدت در مقابله با استرس
رعایت اقدامات کوتاه مدت اگر چه برای دانشجویان و دانش‌آموزان به ویژه هنگام فصل امتحانات ضروری و لازم است ولی کافی نیست زیرا تاثیر آن موقتی است و جنبه مسکن دارد، فردی که دچار حمله استرس شده برای نجات خود به هر توصیه‌ای عمل می‌کند. او داروهای گوناگون مصرف می‌کند، به ورزش و تفریح می‌پردازد، کتاب‌های متعدد در این زمینه مطالعه می‌کند، به کلاس‌های «یوگا» و «مدیتیشن و مراقبه» می‌رود. مفتون آگهی‌های پرزرق و برق این گونه کلاس‌ها که بیشتر از شرایطی عصبی فرد استفاده تجاری و در واقع سوءاستفاده انسانی می‌کنند، می‌شود و پس از مدت‌ها تلاش متوجه می‌شود که در نقطه شروع قرار دارد و ریشه استرس خشک نشده است و از مخمصه بیرون نیامده است. برای برخورد ریشه‌ای با معضل استرس راه‌های زیر توصیه شده است.
تقویت مبانی دینی: دورکیم می‌گوید: «انسان موجودی دین‌ورز است و انسان دین‌ورز قدمتی بیشتر از انسان هوش‌ورز دارد». تحقیقات ثابت کرده که ایمان راسخ و داشتن اعتقادات دینی در حفاظت فرد در مقابل تنش‌ها و وسوسه‌های شیطانی بیشترین تاثیر را دارد. امروزه پزشکان برای معالجه بیماران روان‌نژند و روان‌پریش، تلاش در جهت استحکام استوانه‌های دینی فرد را در مرحله اول اهمیت قرار می‌دهند و به کار بردن دارو را به عنوان روشی مکمل می‌دانند که به بیمار کمکی سطحی و موقتی می‌کند. اجرا کردن دستورات الهی و سنت‌های نبوی در دفع فشار عصبی اهمیتی به سزا دارد به طوری که فرد در برابر شدیدترین ضربات عصبی چون درخت تناوری استوار می‌ایستد. خدامحوری به جای خود محوری، تقویت ایمان و تلقین این موضوع که «... انسان خسران‌پذیر است مگر اینکه ایمان، عمل صالح و کشف سنت‌های الهی و در نهایت صبر چون او را از گزند بلیات و نوسانات روحی حفظ نماید...» (سوره والعصر).
معتدل بودن: به عقیده فردریک پرلز انسان معتدل، انسان این مکان و این زمان است. به عقیده او انسان با احساس ایمنی در لحظه هستی زندگی می‌کند و در می‌یابد که تنها واقعیت همین لحظه است و نیازی به نگریستن به پس و پیش ندارد. انسان معتدل زندانی رویدادها و اوهام نیست، بلکه نقاط ضعف و قدرتش را می‌شناسد و می‌پذیرد.
خروج از محدودیت: نفی همیشگی استرس امکان ندارد مگر اینکه فرد از محدودیت‌های خود بیرون آید. این محدودیت‌ها می‌توانند شامل بینش‌های محدود، خودخواهی‌ها، رقابت‌های مادی بی‌مورد و ستیز مداوم با خود و اطرفیان باشد. با خروج از محدودیت، فرد در مدار دیگری قرار می‌گیرد و عرفان و مسایل عرفانی را مورد توجه قرار می‌دهد. آمیختن باعرفان اسلامی و آنچه در دین اسلام آمده از جمله دستورات زندگی و شیوه‌های رفتاری موثرترین عوامل دفع‌کننده استرس هستند و انسان را روئین روان می‌سازند.
منبع:www.salamat.com
/ع
