خوزستان؛ رنگین کمان آیین‌ها [مراسم سوگواری در ایل بختیاری/ قسمت پایانی]

بختیاری‌ها مراسم سوگواری را بسیار جدی برگذار می‌کنند و مراسم سوگواری بختیاری‌ها همواره با سوز و گداز خاصی برگزار می‌شود. بختیاری‌ها با یکدیگر بسیار صمیمی هستند و در هنگام از دست دادن عزیزان‌ خود بسیار متاثر می‌شوند و این نشان دهنده همبستگی بختیاری‌ها است. این همبستگی در تمام مراسم‌ سوگواری بختیاری‌ها قابل مشاهده است.

هنگامی که یکی از مردمان ایل بختیاری فوت می‌کند تمام ایل یکپارچه غرق در غم و ماتم می‌شوند و ممکن نیست که حتی برای یک لحظه صاحب عزا را تنها بگذارند. چوقا که نوعی لباس محلی بختیاری‌ها است را از تن خارج و به جای آن لباس مشکی بر تن می‌کنند و کاملا سیاه پوش می‌شوند. پس از غسل دادن متوفی سید و یا همان امامزاده را با خبر می‌کنند تا نماز میت را برگزار کند و پس از آن میت را به خاک می‌سپارند و بعد از پر کردن گور با خاک، مردها به کنار می‌روند و زن‌های ایل به دور گور حلقه می‌زنند. زن‌ها با نوای سوزناک مرثیه‌‌خوان که بختیاری‌ها به آن «گاگریو» می‌گویند گریه سر می‌دهند و در این هنگام تشمال‌ها آهنگ غم‌انگیزی که به آن «چپی» می‌گویند می‌نوازند. بعد از آن به خانواده‌ی صاحب عزا خیرات می‌دهند تا با این کار مقداری از سنگینی مخارج مراسم را از دوش صاحب عزا بردارند. این کار ممکن است حتی تا یک سال نیز به طول بینجامد زیرا ممکن است بسیاری از بستگان در مسافت‌های دورتر باشند.

Credit: Heivedy

بختیاری‌ها در هنگام فوت یکی از سرشناسان ایل بختیاری مراسم خاصی برگزار می‌کنند. به این شکل که بر زین و برگ اسب‌ها پارچه‌های سیاه می‌گذارند و پارچه رنگی را نیز بر پیشانی اسب می‌آویزند و یک نفر اسب را در محوطه‌ی امامزاده می‌گرداند. همچنین چوقا و تفنگ متوفی را بر روی اسب می‌بندند. هنگامی که جوان و یا پهلوانی فوت کند بر مزار او شیر سنگی می‌گذارند.

برگزاری مراسم عزاداری در میان تمام ایل بختیاری یکسان است اما تنها افرادی که از وضع مالی بهتری برخوردار هستند می‌توانند مراسم عزاداری را باشکوه‌تر برگزار کنند. قابل ذکر است که قرار دادن شیر سنگی بر مزار پهلوانان امروزه نیز انجام می‌شود اما این کار تنها در روستاها انجام می‌شود زیرا قوانین قرار دادن سنگ مزار در شهرها متفاوت است.

بختیاری‌ها در هنگام فوت یکی از بستگان‌ خود تمام اعضای فامیل را مطلع می‌کنند اما اگر صاحب عزا از فوت عزیزش بی‌اطلاع باشد بستگان به در منزل متوفی می‌روند و زنان با خراشیدن چهره، موضوع را به صاحب عزا می‌فهمانند و با صدای بلند گریه می‌کنند.

Credit: Instaview

در ایل بختیاری به علاوه بستگان، همسایگان نیز برای برگزاری هر چه بهتر مراسم کمک می‌کنند. هنوز هم به همان شکل سنتی غذای مراسم عزاداری را تهیه می‌کنند چون مردها مشغول تهیه‌ی هیزم و ذبح گوسفند و بعد از آن مشغول پختن غذا می‌شوند. بختیاری‌ها تا قبل از به اتمام رسیدن روز چهلم متوفی در کنار خانواده صاحب عزا می‌مانند و از آنان دلجویی می‌کنند و حتی در هنگام سالگرد متوفی باز تمام آشنایان و نزدیکان به منزل متوفی برای دلجویی و تسلی خاطر می‌روند.

بختیاری‌ها به هنگام مرگ یکی از عزیزان‌ تا حدود یک سال رخت عزا را از تن خارج نمی‌کنند و پس از آن بزرگ ایل به نزد خانواده‌ی متوفی می‌رود و از آن‌ها درخواست می‌کند که رخت عزا را از تن خارج کنند و زندگی را از سر بگیرند. اما زنان در هنگام مرگ برادر و یا شوهر خود تا آخر عمر رخت عزا را از تن خارج نمی‌کنند. این موضوع را بزرگان ایل بختیاری نیز می‌دانند و برای از تن خارج کردن رخت عزای صاحب عزا اصرار نمی‌کنند.

بختیاری‌ها تا قبل از فرارسیدن سالگرد متوفی سنگ مزار را بر روی قبر قرار نمی‌دهند. این کار به این دلیل است که دیگران بدانند که تا یک سال هر روز به یاد متوفی بوده‌اند و نتوانسته‌اند جای خالی متوفی را پر کنند.

Credit: Fars

در هنگام شهید شدن جوانان ایل بختیاری، زنان ایل گیسوان خود را آشفته می‌کنند و در سوگواری‌های بزرگ گیسوان‌ خود را می‌بُرند. بُریدن گیسوان به نشانه‌ی اندوه شدید است. زنان ایل بختیاری گیسوان‌شان را با چاقو و یا قیچی می‌برند و زنان گیسوان بریده خود را در راه و در حین مشایعت متوفی بر روی زمین می‌اندازند و موها را لگدمال می‌کنند و یا این که گیسوان بریده شده‌ را در کنار گور می‌اندازند و به همراه خاک بر سرشان می‌ریزند تا شدت اندوه و غصه خود را به دیگران نشان دهند. بریدن گیسوان ریشه تاریخی دارد. در سوگنامه گیل گمش سومری آمده است که در آن زمان به هنگام فوت عزیزان زنان گیسوان خود را می‌بریدند و بر مزار می‌گذاشتند. 

در کنار مراسم عزاداری، ایل بختیاری همواره ارادت خاصی به اهل بیت (ع) داشته‌اند و همیشه نام اهل بیت (ع) در زندگی بی‌آلایش آنان جاری است تا آن جایی که مردان و زنان در ماه محرم هیچ گونه اصلاح و آرایشی که نشانه شادی است را انجام نمی‌دهند.

منبع: بنیتا