نهان زیستی آخرین پیشوای شیعیان، پدیده ای است که در نوع خود هرگز سابقه نداشته و از این رو همواره مورد پرسش کاوش گران و حق جویان بوده است. اگر چه غیبت در بین برخی پیامبران گذشته به نوعی تحقق یافته، ولی بین این دو تفاوت بسیار است.
در پاسخ گویی به این سوءال همانند بسیاری از سوءالات دیگر که از فکر بشر پنهان است، تنها می توان از کلام کسانی بهره جست که با نگاه نافذ خود آن سوی پرده غیب را نیز می بینند.
غیبت، سرّی از اسرار الهی
پنهان زیستی آخرین ذخیره الهی به طور قطع از اسرار و رموزی است که طبق حکمت الهی تحقق یافته است.
در سخنانی چند از معصومین ـ علیهم السلام ـ به حقیقت سرّ بودن این امر تصریح شده است. رسول بزرگوار اسلام، سلسله جنبان حقیقت نبوت، این گونه می فرماید:
«یا جابر ان هذا الامر امر من امرالله و سرّ مطوی عن عبادالله فایاک و الشک فان الشک فی الله کفر؛1 ای جابر! همانا این امر، امری از خداوند و سرّی است از اسرار او که از بندگان پنهان است؛ پس بر حذر باش از این که در آن شک نمایی که شک در آن، شک در خداوند و کفر است».
ششمین مهر فروزان سپهر ولایت نیز به بیانی دیگر، حقیقت سرّ بودن غیبت امام مهدی ـ علیه السلام ـ را این گونه بیان می فرماید: «غیبت او که از امور الهی و سرّی از اسرار و غیبی از غیب های اوست، چون دانستیم که خداوند حکیم است، آن را تصدیق خواهیم کرد. تمامی کارهای او از روی حکمت است؛ اگر چه ما به تمامی اسرار کارهای خداوند پی نمی بریم».2
حفظ جان حضرتش از گزند کینه توزان
اگر چه حکمت نخست می تواند برای انسان های متعبد و زیرک کافی باشد، ولی گاهی افرادی با اصرار از دیگر علت های این امر پرسش می کردند و معصومین ـ علیهم السلام ـ نیز پاسخ هایی مناسب حال آنان می دادند که از جمله آنها مسئله حفظ جان حضرت مهدی ـ علیه السلام ـ به وسیله زندگی مخفیانه است.
اما بیم از کشته شدن نه بدان معناست که آن حضرت از شهادت و کشته شدن در راه خدا هراس داشته، بلکه بدان معناست که چون آخرین ذخیره الهی در زمین است و آن حاکمیت وعده داده شده در تمامی ادیان، تنها به دست او جامه تحقق می پوشد. امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: «اِنَّ لِلقائم غیبة قبل اَن یَقوم اَنه یَخاف، وَ اَما بیده الی بطنه یعنی القتل؛3 همانا برای قائم ـ علیه السلام ـ غیبتی است، قبل از آن که قیام نماید؛ به درستی که او در هراس است و بعد امام صادق ـ علیه السلام ـ با دست اشاره به شکم خود کرد، یعنی از کشته شدن در هراس است».
امتحان و آزمایش انسان ها
یکی دیگر از حکمت های غیبت آخرین امام ـ علیه السلام ـ امتحان و آزمایش هایی است که برای شیعیان پیش می آید. هفتمین پیشوای شیعیان امام کاظم ـ علیه السلام ـ در این باره می فرماید: «هنگامی که پنجمین فرزند از امام هفتم ـ علیه السلام ـ هفتم ناپدید شود، پس خدا را خدا را ( مواظب باشید) در دینتان. شما را از آن دور نسازند که صاحب این امر، ناگزیر از غیبتی خواهد بود تا کسی که بدین امر قائل است، از آن بازگردد. همانا آن آزمایش از جانب خداست که خداوند خلق خود را بدان وسیله می آزماید».4
امام صادق ـ علیه السلام ـ تبلور این حقیقت را در ضمن کلامی ارزشمند، این گونه بیان فرموده اند: «و این چنین است که قائم، غیبتش طولانی خواهد بود تا حقیقت حق روشن شود و ایمان از ناخالصی های آن مشخص گردد و در این میان، کسانی از پیروان ما که در وجودشان ناخالصی هست و بیم نفاق در مورد آنها هست، از راه باز می گردند».5
آمادگی مردم دنیا برای پذیرش حاکمیت او
آمادگی و پذیرش دعوت از طرف مردم، از اساسی ترین شرط های حکومت جهانی حضرت مهدی ـ علیه السلام ـ است؛ زیرا عدم قبول مردم، اگر چه ذره ای در مشروعیت امام تأثیر نمی گذارد، ولی باعث کناره گیری امام از حاکمیت می شود و این درباره برخی ائمه ـ علیهم السلام ـ تحقق یافته است و از آن جا که قیام و حکومت جهانی، امری حتمی و انکارناپذیر است، رسیدن جامعه به شرایطی که حضور و ظهور آن حضرت را با تمام وجود بپذیرند، لازم و ضروری است.
آزادگی و نبودن زیر یوغ ستم گران
در برخی روایات آمده است که آن حضرت با غیبت خود بر خلاف برخی ائمه گذشته ـ به خاطر شرایط ویژه ـ از بیعت با طاغوت های زمان آزاد باشد.
و این علی ـ علیه السلام ـ است که با نگاهی سراسر حسرت و اندوه، اعصار و قرون را در نوردیده، عصر روشن حکومت مهدی ـ علیه السلام ـ را این گونه به تصویر کشیده است: « همانا قائم از ما اهل بیت، در حالی ظهور خواهد کرد که بیعت کسی بر گردن او نیست و به همین علت، ولادت او مخفی و شخص او پنهان خواهد بود».6
همین معنا، در کلامی نورانی از خود آن حضرت نیز چنین آمده است: «و اما علت غیبت این است که... هیچ یک از پدران من نبوده اند، مگر این که بر گردن آنها بیعتی با سرکشان زمانشان بود و من قیام خواهم نمود؛ در حالی که بیعت احدی برگردنم نخواهد بود».7
به طور کلی، وجود امام، لطفی از طرف خداوند متعال است و تصرف او در امور، لطف دیگری است. خداوند با ایجاد امام، به لطف خود جامه عمل پوشید و فردی را که برای اداره جامعه لازم است، آفرید و حجت خود را بر مردم تمام کرد تا اگر شایسته بودند، از وجودش بهره ببرند و اما گسترش نفوذ امام، لطف دیگری است که به کوشش ما مربوط می شود. تقویت قدرت امام در مواردی، در توان ماست. بنابراین، ما مکلف به آن هستیم و قدرت نداشتن امام ( غیبت ایشان ) ـ حداقل در بخشی از آن ـ به عمل ما مربوط می شود؛ «وجوده لطف و تصرفه لطف وعَدَمُه منا».
