نظریه عدالت از دیدگاه فارابی، امام خمینی و شهید صدر
نویسنده: محمد حسین جمشیدی
ناشر: پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی
نوبت چاپ: اول، 1380
گسترة عدالت با تمامی ابعادش یکی از آرزوهای دیرینة بشر است، آمالی که در صورت تحقق، رشد، توسعه، تعالی، رفاه و امنیت را به ارمغان خواهد آورد. اما با وجود خاستگاه فطری عدالت و با توجه به تلاشهای فکری و عملی، بشر هنوز در سوگ این آرمان الهی نشسته است و برای احقاق آن لحظه شماری می کند.
مؤلف با وقوف به خطیر بودن این موضوع به ویژه در حوزه اندیشه سیاسی و با توجه به تشتت فکری بشر، در پی کشف آن از بعد فلسفی منطقی برآمده است تا بتواند چالشهای موجود را از حیث نظری ریشه یابی نماید.
ایشان در آغاز تصویری اجمالی از تئوریهای رایج عدالت در اندیشة سیاسی غرب از یونان باستان تا عصر حاضر ارائه می دهد که با ریشه یابی مفهومی هر یک از اینها، عدم جامعیت این نظریه ها را خاطر نشان می سازد.
سپس در پی ریشه یابی مفهوم عدالت در اسلام؛ به دو رویکرد متخالف در جهان اسلام پرداخته و به بررسی اثرات سوء آنها در جوامع اسلامی می پردازد:
نظریه (اهل حدیث) و اشاعره؛
نظریه اهل معتزله.
اشاعره با قائل شدن به حسن و قبح شرعی و انسداد هر گونه اختیار و آزادی، به تأیید رفتار ستمگران برآمدند. زیرا بر مبنای فکری آنها، فعل جائران، فعل خداست و معیار فعلشان نیز عدل الهی است. در مقابل اهل معتزله با پذیرش حسن و قبح عقلی و تأیید استقلال و حجیت عقل، راه برای تمییز عدل از ظلم را باز کردند؛ اما آنها نیز با گرفتار شدن در بحثهای نظری و فقدان ارائه دیدگاه منسجم درباب عدل در زمینه اجتماعی و سیاسی دچار شکست شدند.
علاوه بر این دو رویکرد که به آن اشاره شد، رهیافت متکامل تری در مورد عدالت در میان متفکرین شیعی مطرح گردید که به دلیل عدم شرایط مناسب اجتماعی سیاسی به منصه ظهور نرسید. در بستر تفکر شیعی، عدالت یک امر وجودی است که شامل تمامی سلسله مراتب وجود اعم از: خداوند، طبیعت، عالم تشریع(دین)، انسان و جامعه می شود که در حوزة جامعه، احقاق عدالت سیاسی اجتماعی منوط به دو شرط اساسی است:
الف) قانون الهی؛ ب) حاکمیت الهی.
قوانین الهی حاکم بر جامعه اسلامی از قبیل: اصول آزادی اندیشه و برائت، نفی احتکار و ربا و…، که از جانب فقهاء جامع الشرایط و با باز بودن باب اجتهاد (فقه پویا) تدوین می یابد، به گونه ای است که عدالت را در جامعه محقق می سازد.
رهبری جامعه اسلامی نیز، شرط اساسی دیگر در تحقق عدالت اجتماعی سیاسی است که در زمان ائمه اطهار(ع) بر عهده خود ایشان و در زمان غیبت بر عهده ولی فقیه می باشد.
این نظریه به طور مبسوط در میان علمای شیعی مطرح گردیده است، بدین جهت مؤلف در میان این نظریه پردازان، کمال این نظریه را به جهت اشراف بر فقه، کلام، فلسفه و سیاست در عالمانی چون «فارابی»، «امام خمینی» و «شهید صدر»(رضوان الله علیهم) می بیند، لذا در سه بخش پایانی کتاب به تفصیل، نظریات این سه متفکر بزرگ شیعی را به دلیل اشتراک آنان در اصل مسأله، از منظر فلسفه سیاسی تبیین می نماید.
بررسی پیامدهای بازیهای ویدیویی و رایانه ای
نویسنده: دکتر مرتضی منطقی
نشر: فرهنگ و دانش
نوبت چاپ: اول، 1380
ساخت بازیهای ویدیویی رایانه ای که در فعالیتهای اوقات فراغت انقلابی عظیم ایجاد کرده، با تأخیر 15-10 ساله وارد جامعه ایران شده است و نکته قابل تأمل آنکه کودکان، نوجوانان و اولیای آنان دید مثبتی نسبت به این بازیها دارند و حتی والدین استفاده از این بازیها را توسط فرزندانشان مثبت تر از تماشای تلویزیون می دانند، این در حالی است که تحقیقات محدودی در مورد ابعاد منفی و مخرب این بازیها بر روی استفاده کنندگان انجام شده است.
طراحان بازیهای ویدیویی رایانه ای با بهره گیری از تبلیغات معاصر و عناصر برهنگی و خشونت، برهنگی و ماجراهای عاشقانه، برهنگی و ماجراجویی های علمی، برهنگی و قمار درصدد جذابیت تولیدات خود هستند و با تهی کردن و عاری کردن شخصیت زن از عواطف درونی او و ایجاد موجودی خشن، بی رحم و بی عاطفه، مردسالاری نوینی را مطرح می کنند.
نویسنده در این کتاب ضمن بیان دیدگاه علمی و نقادانه، روانشناسی حاکم بر بازی و اثرات زیستی، روانی و اجتماعی این بازیها را تبیین می کند.
انتظار بشر از دین
نویسنده: آیت الله جوادی آملی (دام ظله العالی)
ناشر: انتشارات اسراء
نوبت چاپ: اسفند 1380
امروزه، بشر در بعد معرفتی دچار تحیر علمی، عدم ثبات در آراء و عقاید است و در بعد روانی، دچار تردید علمی، افسردگی و اضطراب و از جهت اخلاقی نیز گرفتار انحرافات خصلتی و به لحاظ خانوادگی، با معضل فروپاشی کانون خانواده مواجه است و از نظر اجتماعی و سیاسی، گرفتار مسائلی چون هرج و مرج بین المللی، تورم و … است که مجموع این علل سبب تنش های منطقه ای و بین المللی شده است.
این بحران عمیق فکری و معنوی که ناشی از نسبیت گرایی عام و سست شدن پایه های مابعدالطبیعه است؛ ریشه در مکاتبی دارد که برای اسطوره زدایی و رهایی بشر از خرافات، پایه های عالم معنا را قطع کردند و تمام امور مابعدالطبیعه را به سخره گرفتند. جو حاکم بر این مکاتب، اومانیسم است که با جایگزین کردن انسان به جای خدا، مقام الهی را به انسان واگذار کرده است، غافل از اینکه پوشاندن ردای الوهیت، نه تنها موجب ارتقای انسان نمی گردد بلکه نابودی او را نیز در پی خواهد داشت.
این حقیقت زمانی برای بشر آشکار شد که پس از چند قرن تلاش وافر، فقط پیشرفت مادی نصیب او گردید، بدون اینکه این پیشرفت آرامش و سعادت را به ارمغان آورده باشد. در اینجا بود که نیاز دوباره به دین مطرح گردید، البته نه دین خرافی مانند «توتم گروی» و نه ادیان بشری مانند «بودیسم» و نه ادیان الهی تحریف شده، بلکه مراد، دینی است که از وحی الهی سرچشمه گرفته و از خرافه و تحریف مصون مانده است و به دلیل برخورداری از ویژگیهای مخصوص به خود، توانایی هماهنگی با پدیده های نو و زندگی این جهانی را دارد که همان دین اسلام می باشد.
کتاب به همین منظور در سه بخش کلی تنظیم شده است؛ در بخش اول مبادی تصوری مسأله انتظار بشر از دین به نحو کلی مورد تبیین قرار می گیرد؛ سپس در بخش دوم به تبیین انتظار بشر از دین از راه بررسی فواید دین و انسان شناسی می پردازد و در ادامه به این سؤال پاسخ می دهد که آیا در حل این مسأله، بایدبه منابع درون دینی تمسک شود، یا رجوع به منابع برون دینی نیز ضرورت دارد و در حالت دوم، از منابع برون دینی کدام یک از عقل، تجربه، شهود و تاریخ می باشد. در بخش سوم نمونه هایی از پاسخ اسلام به انتظارات بشر در زمینة امنیت، وحدت و اقتدار ملی؛ ارزش کار و کرامت کارگر در اسلام؛ صلح جهانی و محیط زیست در اسلام و نیز بحث دین و توسعه مورد بررسی قرار می گیرد.
آیا دین برای سلامتی شما سودمند است؟
نویسنده: هارولد جی. کونیگ
مترجم: بتول نجفی
ناشر: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
نوبت چاپ: چاپ اول 1380
از قرنها پیش این سؤال مورد مناقشه بوده است که «آیا دین برای سلامتی انسانها سودمند است؟ » روحانیون در بارة آسایش و آرامشی که دین برای افراد متدین به ارمغان می آورد، به گونه ای شیوا تبلیغ می کنند. اما بعضی از متخصصان بهداشت، استدلال می کنند که: نه تنها ایمان به سلامتی ربطی ندارد، بلکه برای سلامتی مضّر است.
دکتر «هارولد جی.کونیگ» متخصص روانشناسی از دانشگاه «دوک آمریکا»، با تکیه بر پژوهشها و تجربیات متمادی اش در علم روانپزشکی و نیز بهره گیری از مطالعات پژوهشی در دانشگاه و یافته های محققان دیگر در نواحی مختلف آمریکا، به یک نتیجه کاملاً علمی و عینی در زمینه رابطه مثبت دین در سلامت جسم و روان دست یافته است. وی می گوید من نیز به عنوان یک پزشک خانواده و سپس به عنوان یک روانپزشک، با این سؤال درگیر شدم و طی بیست سال گذشته به صحبت بسیاری از بیماران که دربارة سلامتی، رنجها و ایمانشان صحبت می کردند، گوش دادم. می خواستم بدانم که دین چه نقشی را در سلامت آنان ایفا می کند. البته این نکته قابل ذکر است که پژوهشهای این مؤلف منحصر به دین یهود و مسیحیت در کشور آمریکا می باشد. ایشان پیامد تحقیقی خویش را جهشی گستاخانه در جامعه علمی قلمداد کرده است. او حاصل یافته های خود را در کتابی با هشت فصل منتشر نموده است.
مؤلف در فصل اول کتاب، به موضوع «اعتقادات دینی کسانیکه سبب فائق آمدن بر مشکلات می شود» می پردازد؛
فصل دوم، با بررسی تحولات اجتماعی در قرون اخیر و پیامدهای آن از قبیل: سالمند شدن جمعیت آمریکا، تغییرات در سلامت جسم، روان و . . .، لزوم ایجاد این پدیده را در حل چنین بحرانی متذکر می گردد؛
در فصل سوم، نظرات روانپزشکانی همچون «زیگموند فروید»، «آلبرت آلیس»، که قائل به اثرات منفی و روان رنجوری دین هستند، مطرح می شود؛
در فصل چهارم، از طریق پژوهشهای نموداری، این حقیقت روشن می گردد، که امروزه در آمریکا عقاید و اعمال دینی به خصوص در اشخاص سالمند و با تجربه تر، بر خلاف نظرات مشهور، نه تنها کم نشده است، بلکه مؤثر نیز بوده است.
فصل پنجم، در چند مرحله به نقد نظریات روان رنجوری دین می پردازد و ثابت می کند که اولاً این نظریات به دور از متد علمی و صرفاً بر حسب گزارشهای موردی، تجارب بالینی و اکثر اوقات از عقاید شخصی استنباط شده است. ثانیاً روان رنجوری دین برخلاف حقایق علمی است. به عنوان مثال، در پژوهشی که برای درمان بیماری افسردگی انجام دادند، این مطلب روشن گردید که روش مبتنی بر اسلوب دینی بسیار کارسازتر و مؤثرتر از روش درمان شناختی سکولار است. ثالثاً، مؤلف با توجه به تحقیقات انجام شده ادعا می کند که، دین، هنگام چالشها به عنوان یک منبع تسلی بخش به حساب می آید و افراد متدین در مقایسه با افراد غیر متدین دارای آسایش، رضایت و عزت نفس بیشتر بوده و از افسردگی کمتری برخوردار هستند.
فصل ششم، نتایجی در رابطه با دین وسلامت بدن مطرح گردیده و بعد از بیان اثرات مستقیم و غیر مستقیم آن بر سلامت بدن، یافته های تحقیقی را در باب ارتباط بین رفتارهای دینی با فشار خون بالا، بیماریهای قلبی و سکته مغزی بیان می کند و اثبات می نماید که ایمان قوی و اشتغال فعالانه در جامعة دینی موجب جلوگیری و یا کاهش این سه حالت جسمانی و دو حالت روانی اضطراب و افسردگی می شود.
رسائل حجابیه (ج 1 و 2)
تهیه و تنظیم: رسول جعفریان
ناشر: دلیل ما
نوبت چاپ: پاییز 1380
از سالها پیش مسأله حجاب در چارچوب دفاع از حقوق زن، در کشورهای اروپایی و به دنبال آن در کشورهای اسلامی، مطرح شده است. بحث از کشف حجاب در ایران تحت عناوینی همچون نهضت بانوان و نسوان، نهضت آزادی زنان، دفاع از حقوق زن و . . . در قالب ارائه نگرشی نو از زن و در دایرة تعریف امروزین از حقوق بشر و جایگاه فلسفی بشر در نظام فکری جدید غرب صورت گرفته است. کشف حجاب در ایران در عصر استبداد مدرن رضاخان با تأثیرپذیری از غرب و تقلید کورکورانه از رخدادهای ترکیه، با زور سر نیزه، قلدری، امنیه و شهربانی آغاز گردید. بحثهای دینی و فکری دربارة حجاب که پیش از زمان رضاخان مطرح و در زمان او به اجبار تعطیل شده بود، پس از شهریور (1320ش) بار دیگر فعال شد و طی سالهای (1325 تا 1320ش) و پس از آن چندین کتاب در این زمینه تألیف گردید. در این دوره، علما در برخورد با بدعت کشف حجاب آثار فراوانی را تألیف کردند که بیشتر آنها به چاپ رسیده است.
جلد اول رسالة موجود، حاوی سی و سه عنوان موضوع در رابطه با حجاب اعم از رساله، کتابچه و کتاب است که عمدتاً طی شصت سال (1290ش تا 1347ش) به چاپ رسیده است. برای هر رساله مقدمه ای در شرح حال نویسنده و اجمالی از دیدگاههای وی فراهم آمده، به علاوه، رساله ها با ترتیب تاریخ نگارش تنظیم یافته است.
افزون بر موارد فوق، یک مقدمه دربارة سابقه بدعت کشف حجاب و شش پیوست ضمیمه این کتاب است.
روانشناسی اجتماعی / روانشناسی همرنگی با جماعت
نویسنده: حمید لطفی
نشر: مؤلف
نوبت چاپ: 1381
مسئله همرنگی با جماعت که از جمله مباحث مهم روانشناسی اجتماعی می باشد، یکی از پدیده های نفوذ اجتماعی و همنوا شدن با افراد در گروههای اجتماعی است. اگر چه «همرنگی با جماعت» فرآیندی است که موجب سهولت زندگی اجتماعی می شود، ولی همواره استقلال فکری، ذهنی و عملی فرد را تهدید می کند. به جهت اهمیت این موضوع، نگارنده همه سطوح و لایه های موضوع همرنگی و مفهوم عام آن یعنی «نفوذ پذیری» را در چارچوب پنج سوال اساسی در این کتاب بررسی کرده است:
پدیده های مختلف نفوذ پذیری و استقلال کدامند؟
چرا و چگونه ایجاد می شوند؟
چگونه می توان آنها را سنجید؟
ارزش آنها در چیست؟
چه کاربردی در حیات فردی و اجتماعی دارند؟
پاسخ به این سؤالات در پنج بخش توصیف، تبیین، سنجش، ارزشیابی، کاربرد و در نوزده فصل و با نگرشی بومی سازماندهی شده است. عمده ترین مباحث این کتاب عبارتند از:
طرح «نظریه تبیین روش شناختی دوگانة رفتار اجتماعی» و «نظریة طبیعی معنایی نسبی»، ارائه سنخ بندی جدیدی از عشق، تقسیم بندیهای نوینی از همرنگی (به نامهای هیجان مدار، مسأله مدار، مثبت، منفی، اکثری، اقلی، موقعیتی، شخصیتی، علت مدار، دلیل مدار)، طرح اقسام جدیدی از همرنگی با عناوین همرنگی بی همتا، جذب منفعلانة اطلاعات، همرنگی های اطلاعاتی به اعتبار تخصص و اعتماد، همرنگی اطلاعاتی اسطوره ای و همرنگی حیاتی؛ طرح سنخ های ضد همرنگ، مستقل، ارزش گرا و عاشق؛ ردیابی نفوذ پذیری در فعالیتهای علمی و در میان محققان، پژوهشهایی دربارة تأثیر عوامل محیطی و شخصیتی مؤثر بر نفوذ پذیری، ساخت و معرفی یک آزمون برای سنجش همرنگی و یک مقیاس نگرش سنج، ارزشیابی نفوذپذیری (همرنگی، اطاعت، تقلید و …) از دیدگاههای مختلف و با نگرشی بومی، طرح نظریه «رجوعی نزولی – همگانی» به عنوان دیدگاه تئوریک مؤلف در مراجعه به متون بومی اسلامی، شأن اکثریت و اقلیت و راهکارهای مواجهه با آنها و کاربردهای بحث نفوذ پذیری در عرصه مسائل تربیتی، اجتماعی و سیاسی که برای اولین بار در ادبیات روان شناسی مطرح شده اند.