سایر آثار منتشر شده در زمینه اندیشه تقریب

العلویون بین الغلو و الفلسفة و التصوف و التشیع

علی عزیز ابراهیم، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1415 ق 1995 م، 436 صفحه، وزیری.

اختلاف در فهم نصوص دینی، اختلاف در اجتهاد را در پی داشت که امری طبیعی است و در جای خود باعث رشد و بالندگی فقه و فهم متون دینی می شود؛ ولی گروهی این اختلاف ها را با مصالح سیاسی و اقتصادی خود آمیخته و به آن دامن زده و در مقابل نیز گاهی دفاع با تعصب همراه شده و جدال و جنگ و خونریزی به دنبال داشته تا جایی که یک امت به چندین فرقه و دسته و مذهب و مسلک تقسیم شده است.

یکی از این فرقه ها، علویون سوریه و لبنان هستند که با انواع مخالفت ها و مشکلات حتی با تکفیر روبه رو شده اند. آن چه سبب شد آنان به این مرحله برسند چند چیز است:

أ. مهاجرت آنان به سرزمین های کوهستانی و دور از دسترس طی چند مرحله که در متن کتاب به صورت مبسوط بیان شده است.

ب. عدم اطلاع دیگر فرق و مذاهب از عقاید آنان نیز سبب شد تا نسبت های ناروایی به آنان داده شود.

ج. شایع شدن بدعت ها و خرافات میان آنان، بهره مند نبودن از عالمان و انقطاع سیصد ساله آنان از قافله دانش، بیش از پیش به این مشکلات دامن زد.

نویسنده نهایت تلاش خویش را به کار برده است تا با توجه به مستندهای تاریخی و علمی بیان کند که علویون، شیعه دوازده امامی اند و عقیده علوی توحید محض و پاک و منزه دانستن خالق از هرگونه مشابهتی به مخلوق است.

مؤلف در بخش اول کتاب که با عنوان عشائر العلویین است، به معرفی عشیرة الخیاطین، عشیرة الحدادین، عشیرة المتاوره، عشیرة الکلبیه، الحیدریون و الغساسنه پرداخته و وجه تسمیه و انشعاب های آن ها و محل سکونتشان را بیان کرده است.

بخش دیگر به مهاجرت علویون به کوهستان ها می پردازد که طی چند مرحله صورت گرفته است. تحقیق تاریخی مؤلف و بررسی دقیق کتاب تاریخ ابی الفداء شش مرحله از کوچ علویون به کوهستان را بیان می کند که تا قرن دهم هجری یعنی زمان سلطان سلیم عثمانی ادامه داشته است.

معرفی علویون، اصل و نسب آنان و خاستگاه ایشان، محتوای بخش دیگر کتاب است.

بخش های بعدی که قسمت اعظم کتاب را تشکیل می دهد، به اعتقادات علویون و شیعه دوازده امامی بودن آنان پرداخته است و نام 36 تن از عالمان فعلی علویون را ذکر می کند که در سوریه و لبنان سکونت دارند. همچنین مؤلف دیدگاه علویون را درباره امام معصوم، تناسخ، جبر و اختیار و تفویض، علم الباطن، غلو، تصوف و... بیان کرده است. بخش های پایانی کتاب به معرفی چند دانشمند قدیم و معاصر علوی همانند المکزون السنجاری، منتجب الدین العانی، علامه شیخ سلیمان الأحمد و علامه شیخ احمد محمد حیدر پرداخته و نمونه ای از آثار آنان را به نظم و نثر آورده است.

این یادآوری لازم است که مرحوم شمس الدین رحمه الله رئیس مجلس الأعلی شیعیان لبنان مقدمه ای بر این کتاب نوشته که در فهم محتوای کتاب یاری می رساند.

افتراءات المستشرقین علی الأسلام و الردّ علیها

یحیی مراد، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول 1425 ق / 2004 م.، 624 صفحه، وزیری.

نویسنده در مقدمه، ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان را معجزه ای غیرقابل باور می داند که در اندک زمانی توانست به قلب امپراتوری های زمان خود یعنی روم و ایران و جنوب افریقا و مرز چین برسد و حتی در همان آغاز توانست باعث شکست امپراتوری ایران شده، ضربه های سختی بر امپراتوری روم وارد آورد. چگونگی گسترش این پدیده از آن زمان تا امروز، اروپایی و امریکایی و روسی و ژاپنی... را به فکر واداشته و زمینه ظهور پدیده ای به نام استشراق شده است.

وی سپس مستشرقین را به دو دسته تقسیم می کند و بیشتر آنان را کسانی می داند که عاملان دشمنان اسلام هستند و با مقاصد سوء خود پیشقراولان استعمارگران و صهیونیستند و گروه دیگر که اندک هستند برای تحقیق و دریافت حقیقت به این عمل اقدام می کنند.

کتاب دارای دو قسمت است: در قسمت اول، نویسنده به فلسفه و مفهوم استشراق، اهداف آن و ارتباط مستشرقان با استعمار و تبلیغات مسیحی و یهودی و توجه آنان به میراث اسلامی می پردازد و در قسمت دوم که بخش اعظم کتاب را تشکیل می دهد، موضع و دیدگاه مستشرقان را درباره قرآن کریم، سنت و سیره پیامبر صلی الله علیه و آله ، نبوت پیامبر اسلام، فقه و تاریخ اسلامی، نظام های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اسلام بیان می کند و در پایان، به تمدن اسلامی در اندلس (اسپانیا) می پردازد.

این کتاب در نوع خود قابل توجه و شایان مطالعه و بررسی است.

راز عصر طلایی: کاوشی در تاریخ علم مسلمانان

ناصر نادری، تهران، انتشارات کیهان، چاپ اول، 1378 ش، 120صفحه، رقعی.

آنچه ما مسلمانان، در مایه دانش، آزمون، فرهنگ و اخلاق به جامعه بشر ارائه داده ایم، هسته اصلی همه چیزهایی است که امروز بشر دارد. از علوم تجربی گرفته تا اخلاق، از فقه و حقوق گرفته تا فلسفه، از ادبیات تا مکانیک، از شناخت بیماری ها و کشف داروهای تازه تا نظام های سیاسی، از آداب معاشرت فردی و صنفی تا سنت دانشگاهی، از تربیت و نگاهداری و دامداری تا استخراج آب های زیرزمینی و اصول آبیاری، از آداب کشورداری تا کشاورزی و... .

کتاب حاضر نوعی نگرش تاریخی است بر فعالیت های علمی دانشمندان اسلامی در علوم مختلف که با موضوعاتی چون دنیای جدید، موج جدید، مسلمانان و علم ریاضیات، مسلمانان و علم نجوم، مسلمانان و علوم پزشکی، مسلمانان و علم جغرافیا، مسلمانان و علم فیزیک و مسلمانان و علم شیمی تدوین شده است.

برخی از آثار و ابداعات دانشمندان اسلامی که در این کتاب بررسی شده عبارتند از ابداعات ریاضی ابوریحان بیرونی، تکامل علم جبر به وسیله عمر خیام، تقویم سیارات از بنوموسی، رصد خورشید به وسیله ثابت بن قره، چشم پزشکی ابن هیثم، داروسازی ابن بیطار، فرهنگ کشورها از یاقوت، ساعت آبی جزری و کشف الکل از زکریای رازی.

جغرافیای تاریخی کشورهای اسلامی (2 جلد)

حسین قرچانلو، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، چاپ اول، 1380ش، 418+585 صفحه، وزیری.

با ظهور و گسترش اسلام بسیاری از علوم نیز بین مسلمانان رشد قابل توجهی یافت که جغرافیا از جمله آن ها است. اصطلاح جغرافیا در زبان عربی به «صورة الارض» و «قطع الأرض» ترجمه شده و نگارش کتاب های بسیاری با عناوین «کتاب البلدان» و «المسالک و الممالک» و «علم الطرق» و... را در پی داشته است.

عوامل فراوانی در توجه و گسترش جغرافیا نقش مؤثر داشته اند که بعضی از آن ها عبارتند از:

1. تصرف سرزمین های گسترده و ممالک جدید به وسیله مسلمانان و توسعه قدرت سیاسی آنان؛

2. فرض و واجب بودن طلب دانش بر مسلمانان؛

3. انجام فرایض عبادی همچون حج که مهم ترین انگیزه جهانگردی مسلمانان است؛

4. توجه به آثار پیشینیان و گذشتگان و پند گرفتن از آن با توجه به آیات قرآن؛

5. بازرگانی و کسب معاش و آشنایی با موقعیت شهرها و وصف عجایب و شگفتی ها.

پس از انقلاب اسلامی، ستاد انقلاب فرهنگی موضوع «جغرافیای تاریخی» را به صورت یکی از دروس گرایش تاریخ تمدن رشته الاهیات به تصویب رساند و کتاب حاضر متن درسی آن است که در دو بخش تهیه و تدوین شده.

بخش اول، شامل کلیاتی درباره مفاهیم مرتبط با جغرافیای تاریخی می شود که در هشت فصل به شرح ذیل است:

1. تعریف جغرافیا؛

2. پیدایش مکاتب جغرافیایی در اسلام؛

3. پیدایش جغرافیای ریاضی نزد مسلمانان؛

4. آغاز سیر و سفر و پیدایش کتب جغرافیای عمومی و سفرنامه؛

5. آغاز دریانوردی مسلمانان به منظور اکتشافات و توسعه تجارت و بازرگانی؛

6. توجه به شگفتی ها و عجایب سرزمین ها؛

7. مکتب نقشه نگاری اسلامی، مکتب شریف ادریسی؛

8. کیانشناختی، تدوین کتاب های جغرافیای ناحیه ای و محلی.

بخش دوم کتاب با عنوان جغرافیای تاریخی شهرها قسمت اعظم کتاب را شامل می شود که در ده فصل تدوین شده است و به تاریخ شهرهای کشورهای اسلامی می پردازد. فصل های اول و دوم به بررسی شهرهای جزیرة العرب، عمان و یمن و بحرین اختصاص دارد و عناوین فصل های بعدی چنین است: فصل سوم عراق؛ فصل چهارم، آسیای صغیر و شهرهای مرزی جزیرة العرب و شام؛ فصل پنجم شامات؛ فصل ششم مصر؛ فصل هفتم ماورای مصر؛ فصل هشتم مغرب (افریقای شمالی)؛ فصل نهم، جزایر دریای مدیترانه و فصل دهم اندلس.

تانزانیا سرزمین همیشه سبز

امیر بهرام عرب احمدی، تهران، انتشارات بین المللی الهدی، اول، 1384ش، 604 صفحه، وزیری.

کتاب حاضر به گونه ای علمی و بر پایه مشاهدات عینی و تحقیقات میدانی، کشور تانزانیا را از زوایای گوناگون بررسی کرده و تلاشی برای شناسایی چهره واقعی این کشور به صورت نمونه ای از یک کشور اصیل افریقایی به مردم ایران است. در این کتاب، حضور گسترده مسلمانان و مسیحیان، تنوع قبایل و آداب و رسوم جالب این قبایل، ادیان بومی و تشریفات و مناسک این ادیان و مذاهب، زبان و ادبیات سواحیلی، جلوه های گوناگون فرهنگی، اجتماعی و تاریخی و جاذبه های طبیعی کشور تانزانیا به تصویر کشیده، و هر یک در جای خود و به گونه ای کاوش گرایانه بحث و بررسی شده است. یکی از مهم ترین موضوعات مندرج در این کتاب، متشرکات دیرینه تاریخی و فرهنگی ایران با تانزانیا و سایر کشورهای شرق افریقا است.

کتاب پیشین که در نوع خود یکی از کتاب های جامع و فراگیردر مورد کشوری افریقایی است از 24 بخش و تعداد 153 فصل تشکیل شده؛ از این روی برای محققانی که به مطالعه و فرهنگ و آداب و رسوم کشورهای گوناگون و شناسایی و معرفی وضعیت سیاسی و فرهنگی اجتماعی علاقه مند هستند، بسیار سودمند است. برخی از مهم ترین عناوین و موضوعات مطرح شده عبارتند از:

جغرافیای طبیعی انسانی و سیاسی، تاریخ تانزانیا، قبایل تانزانیا، سرزمین و مردم ماسایی، آداب و رسوم قبایل تانزانیا، نقش ماسک و مجسمه در فرهنگ قبایل تانزانیا، اسلام در تانزانیا، مسیحیت در تانزانیا، روابط مسلمانان و مسیحیان، مذاهب بومی در تانزانیا، نقش زنان در جامعه تانزاینا، زبان و ادبیات سواحیلی، رسانه های گروهی و وسایل ارتباط جمعی، مشکلات و معضلات اجتماعی، آموزش و پرورش، آموزش عالی، جاذبه های گردشگری، آثار باستانی و ابنیه تاریخی تانزانیا، تاریخ حضور ایران در تانزانیا و سایر کشورهای شرق افریقا، تاریخ زنگبار، سلاطین عمانی زنگبار، تجارت برده و برده داری در زنگبار، آداب و رسوم مردم زنگبار و نقش علمای معاصر زنگبار در گسترش اسلام.

در صفحات پایانی کتاب، به ترتیب، فهرست منابع و مآخذ کتب، گزارشات، مجلات، مقالات فارسی؛ منابع و مآخذ کتب، مقالات و گزارشات انگلیسی، ضمیمه «نقش جولیوس نایرده در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تانزانیا»، فهرست اعلام فارسی، فهرست اعلام انگلیسی و تصاویر چاپ شده است.