جام جم، 24/6/83
مقاله حاضر در ابتدا به مبانی استدلال نگارنده مبنی بر لزوم تولید دانش های بومی و اسلامی در حوزه علوم انسانی و فرهنگی می پردازد و سپس ضرورت تأسیس رشته فقه اسلامی را مطرح می نماید. پدیده های عالم به سه گروه پدیده های مکانیکی (فیزیکی شیمیایی)، پدیده های ارگانیکی (فیزیکی شیمیایی و حیاتی) و پدیده های سوپرارگانیک تقسیم می شوند. در گروه سوم علاوه بر عوامل دو گروه قبل عامل جدیدی به نام معنا وارد می شود. در دو مورد اول اختلاف نظر کمتر است؛ اما در مورد سوم به دلیل وجود عامل معنا، اختلاف نظر زیادی پیش می آید. رشته فقه سیاسی هم یکی از آن مقولاتی است که اختلاف نظر بسیاری در مباحث آن وجود دارد. نظام سیاسی متأثر از فرهنگ سیاسی است. فرهنگ سیاسی به عنوان مجموعه ای از دانش ها، ارزش ها، احساسات و باورها، تعیین کننده تلقی هیئت حاکمه و مردم، از سیاست و رفتارهای سیاسی است. فرهنگ اسلامی و ملی به عنوان محتوای باطنی اصیل و بومی ما ایرانیان و فرهنگ های غربی به عنوان عنصر وارداتی، از مهم ترین فرهنگ های مؤثر بر وضعیت ایران معاصر بوده اند. میزان تأثیر و تأیین کنندگی هر یک از فرهنگ های مذکور، به حضور آن در عرصه های مختلف تصمیم گیری نظام حکومتی و اجتماعی بستگی داشته است. بنابراین در این راستا باید به بحث در مورد وظایف و تکالیف انسان مسلمان در عرصه های مختلف پرداخت و رشته های جدید تأسیس کرد تا نیازهای مردم ایران برای تحقق آرمان هایشان شناخته شود. در این جهت می توان انواع فقه سیاسی را مورد بحث قرار داد: فقه سیاسی به معنای عام؛ یعنی نگرشی که لازم است بر سراسر فقه حاکم باشد. در این دیدگاه، تلاش ها صرف شعار جدایی دین از سیاست می شود. مورد دوم، فقه سیاسی به معنای خاص است که مراد از آن، بخشی از مسائل فقهی است که به طور خاص به موضوعات سیاسی و حکومتی می پردازد. در اینجا فقه سیاسی در کنار رشته های دیگر فقهی مورد مطالعه قرار می گیرد. در کل، می توان با کمک فقه و برخی احکام دیگر به استخراج احکام اموری پرداخت که واضع شریعت بیان نکرده است.
از ویژگی های مهم زندگی، تغییر و تحول است؛ درحالی که نصوص و قواعد دینی ثابت است. بنابراین از وظایف مهم فقه و فقیه سیاسی هماهنگ کردن نصوص ثابت و واقعیت های متغیر زندگی است. بر همین اساس، طبیعی است که اندیشه سیاسی فقها در بستر زمان متحول شود؛ همان گونه که آیت اللّه نایینی و امام خمینی قدس سره جزء احیاگران فقه سیاسی در ایران و جهان اسلام و معاصر به شمار می آیند. اساسا پویندگی و تنظیم درست مسائل سیاسی، مطابق شرایط زمان و مکان، تابع بالندگی و وضعیت فقه سیاسی است. تأسیس این رشته نیز در مقاطع مختلف، تأمین کننده بخشی از این نیاز خواهد بود.