نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار فی الرد علی التحفة الاثنی عشریة، السید علی الحسینی المیلانی، الطبعة الاولی، 1414، قم، 12 ج .
میرحامد حسین موسوی هندی (متوفی 1306 ق)، بزرگترین عالم شیعه در موضوع امامت است که ید بیضای او در عبقات الانوار، همه محققان را انگشت به دندان نموده است . مرحوم حاج شیخ عباس قمی می فرماید: «هر کس عبقات را مطالعه کند خواهد دانست که در فن کلام بویژه در مبحث امامت از صدر اسلام تاکنون احدی به آن منوال سخن نرانده و برآن نمط به تصنیف نپرداخته والحق شاهد و عیان است که این احاطه و اطلاع وسعه نظر و طول باع نیست جز به تایید و اعانت حضرت اله و توجه سلطان عصر حضرت ولی الله ارواحناه فداه (هدیة الاحباب ص 197). وقتی مولوی عبدالعزیز دهلوی حنفی (متوفی 1239 ق) کتاب التحفة الاثناعشریة فی الرد علی الامامیة را نوشت، تهمتهای زیادی به شیعه نسبت داد و افتراهای واهی خود را به عنوان علم و تحقیق مطرح کرد . وی در این کتاب وانمود کرده که ادله شیعه برای اثبات امامت منحصر به شش آیه از قرآن و دوازده حدیث است و به خیال خود از آنها جواب داده است . در حالی که شیعه صدها و بلکه هزاران دلیل براثبات امامت بلافصل امیرالمؤمنین علیه السلام و به همین مقدار دلیل بر نفی امامت دیگران دارد . در واقع اگر کسی با دیده انصاف بنگرد، دهلوی از دلالت هیچکدام از آن آیات و روایات نتوانسته است پاسخی دهد بلکه تنها خواسته است سرپوشی بر عقاید خودشان گذاشته و جلو شیعه شدن اهل سنت را در مناطق هندوستان بگیرد .
دلالت هر کدام از آیات: ولایت، تطهیر، مودة فی القربی، مباهله، هدایة، سابقون در کتابهایی نظیر احقاق الحق مطرح شده و نیازی به استدلال جدید ندارد . مرحوم میر حامد حسین با دقت و پشتکاری بی نظیر کتاب گرانسنگ عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار علیهم السلام را به عنوان پاسخی بر یاوه سراییهای دهلوی نوشت . وی تصمیم گرفت که دوازده کتاب در باره دوازده حدیث: غدیر، منزلت، ولایت، طیر، باب، تشبیه، مناصبه، نور، ثقلین، سفینه، خیبر، الحق بنویسد، و اشکالات دهلوی و تناقضات او را روشن نماید . و در طول عمر با برکت خود بحث از حدیث غدیر، منزلت، ولایت، تشبیه و نور را از نظر سند و دلالت به انجام رساند و بعضی از این احادیث را با سیصد سند و با انواع وجه دلالت بیان کرد .
پس از میر حامد حسین رضوان الله علیه فرزند خلف او سید ناصر حسین به مصداق الولد سر ابیه آن کتاب را ادامه داده و حدیث طیر و باب و ثقلین را از نظر سند و دلالت تکمیل کرد و پس از او فرزندش سید محمد سعید، حدیث مناصبت را از نظر سند و دلالت و حدیث خیبر را از نظر سند تکمیل کرده و هنوز حدیث الحق و خیبر تکمیل نشده است . چون تحفه دهلوی به زبان فارسی بوده است میرحامد حسین نیز عبقات را به زبان فارسی نوشت . عده ای از بزرگان همیشه آرزو می کردند که این کتاب تلخیص می شد و نیز به زبان عربی ترجمه می گردید . خوشبختانه حجة الاسلام آقای سید علی حسینی میلانی از سال 1385 ق شروع به تلخیص و ترجمه این کتاب به زبان عربی کرده و تاکنون دوازده جلد آن را به اسم
نفحات الازهار فی خلاصة عبقات الانوار چاپ کرده است . مرحوم شیخ عباس قمی نیز جلد مربوط به حدیث غدیر عبقات را به اسم فیض القدیر تلخیص کرده که اخیرا توسط مؤسسه در راه حق چاپ شده است اما مزیت بزرگ نفحات الازهار کامل بودن آن و نیز تعریب و اضافات سودمندی است که به آن ملحق شده است .
سه جلد اول این کتاب مربوط به حدیث ثقلین است و جلد چهارم، در باره حدیث سفینه و جلد پنجم پیرامون حدیث نور و جلد ششم تا نهم راجع به حدیث غدیر و سه جلد آخر آن مربوط به حدیث مدینة العلم است و هفت حدیث دیگر آن هنوز تلخیص و ترجمه نشده است که امید است مؤلف محترم هر چه زودتر این خدمت شایسته خود را تکمیل و روح مقدس میرحامد حسین را شاد فرماید . در جلد اول این کتاب مقدمه ای در 179 صفحه آورده شده که بسیار مفید و سودمند است . در این مقدمه کیفیت نگارش کتاب عبقات و نیز شیوه مترجم در ترجمه و تلخیص بیان شده است .
اصل الشیعه و اصولها، شیخ محمد حسین آل کاشف الغطاء (1373 ق)، تصحیح علاء آل جعفر، مؤسسه امام علی علیه السلام، چاپ اول، 1415، قم، 442 صفحه .
مؤلف اصل الشیعه و اصولها شیخ محمد فرزند حسین از نوادگان عالم گرانمایه استوانه حوزه های علمی عصر خویش شیخ جعفر مؤلف کشف الغطاء است که به کاشف الغطاء ملقب گشت . وی از قبیله سرشناس عراقی موسوم به قبیله بنی مالک است که نیایشان مالک بن حارث اشتر، سردار شایسته حضرت علی علیه السلام است .
قلم مؤلف تداعی گر شمشیر جدشان مالک اشتر در راه اسلام است (مقدمه، ص 56).
مؤلف خوش استعداد و با ذکاوت همزمان با طی مدارج علمی و نیل به درجه اجتهاد، علم کلام و فلسفه را در محضر اساتیدی چون مرحوم شیخ احمد شیرازی و میرزا محمد باقر اصطهباناتی و شیخ محمد رضا نجف آبادی آموخت .
به زودی نبوغ سرشار آن روحانی دردآشنا چنان بروز کرد که مرجع بزرگ وقت مرحوم سید محمد کاظم یزدی به او عنایت و ارادت خاصی پیدا کرد و پاسخ بسیاری از سؤالات علمی و استفتاهای فقهی را به عهده او نهاد و پس از رحلت مرحوم آیة الله سیدمحمدکاظم یزدی عهده دار مقام مرجعیت عامه عراق گردید (آیین ما، ص 30).
سبب تالیف: کاشف الغطاء پروانه پر سوخته حق و حقیقت و دل سوخته جهان اسلام و مسلمانان جهان بود . تعهد و غیرت دینی، مردان خدا را آرام نمی گذارد . او بخوبی می دید تا دیوار اوهام و اتهامات داخلی بین فرق اسلامی برداشته نشود و مسلمانان، همدیگر را درست نشناسند، وحدت و ترقی میسر نمی گردد . از این رو وقتی مشاهده کرد عده ای با تیر تهمت، تفرقه می افکنند و آب به آسیای دشمن می ریزند، به خود اجازه نداد روابط شیعه و سنی بیش از این روابط تیره گردد و از آب گل آلود اختلاف، ماهی مراد مغرضان در دسترسشان قرار گیرد .
هنگامی که دید برخی عالمان بزرگ الازهر با استهزای علمای نجف، شیعه را خارج از دین می دانند (آیین ما، ص 74) و به آن رنگ حزبی ایرانی یا گروهی که بنی امیه را سرنگون و بنی العباس را سرکار آوردند، می زنند و آنقدر در ترویج تهمت تبلیغ می شود که برخی از
تحصیل کردگان شیعه را هم به شک انداخته اند، صبر و سکوت را روا ندید و با همفکرانش مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانی و آیة الله سید حسن صدر گردآمدند و نیاز زمان را در دفاع از تشیع دیدند .
برای تبیین نقش شیعیان در علوم اسلامی، آیة الله سید حسن صدر تاسیس الشیعه الکرام لفنون الاسلام را و برای پاسخگویی به لغزشهای جرجی زیدان و پاسخ به سمپاشی های مجامع فرهنگی مصر مخصوصا نوشته های احمد امین مصری مرحوم شیخ محمد حسین کاشف الغطاء المراجعات الریحانیه و النقود و الردود و اصل الشیعه و اصولها و برای ارائه فهرستی از آثار علمای شیعه مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانی الذریعه الی تصانیف الشیعه را نوشتند که به حق بزرگترین دائرة المعارف کتابشناسی شیعی به شمار می رود .
حدود هزار سال پیش نیز رجالی بزرگ شیعه مرحوم نجاشی کتاب رجال خویش را به همین منظور تدوین کرد . (1)
اصل الشیعه و اصولها: این اثر برای معرفی شیعه به دیگران و روشنگری افکار و اذهان کسانی است که دستی از دور برآتش دارند . روش مؤلف در این کتاب فقط دفاع است و بس . او خود در مقدمه چاپ دوم می گوید: اولین شرط پیروزی اسلام بستن باب مجادلات مذهبی است به صورت صددرصد . پس اگر کسی خواست مذهبش را ترویج کند، نباید با نیش، دل دیگران را ریش کند و شرط مهمتر آنکه هر مسلمانی در دل خویش پیوند اخوت اسلامی را محکم گرداند و برای برادر، همان بخواهد که برای خود می خواهد (مقدمه، ص 126).
در این اثر با شرحی درباره پیدایش و گسترش شیعه ثابت می کند که شیعیان نخستین، صحابیان پیامبر صلی الله علیه وآله بوده اند . و سپس عوامل گسترش تشیع پس از آن حضرت را شرح می دهد و با اثبات اینکه شیعه ریشه در عصر پیامبر صلی الله علیه وآله دارد و نزدیکترین فرقه به قرآن و عترت است، بحثی کوتاه پیرامون بنی امیه و بنی مروان و جنایات آنان مطرح می کند و ثابت می کند شیعه یک مذهب اسلامی است نه جنبشی سیاسی یا ایرانی .
نگاهی به فهرست کتاب می نمایاند که مؤلف، موضوعاتی را تبیین و بررسی کرده که در آنها به شیعه تهمت زده می شد و چهره تشیع را دگرگون وانمود می کرد .
مسائلی از این دست مورد بحث قرار گرفته است: عقاید شیعه در اصول (توحید، نبوت، امامت)، امتیاز شیعه بر سایر فرق اسلامی، حضرت مهدی
و طول عمر و رمز غیبت آن حضرت، عقاید شیعه در وظایف اخلاقی و عبادی از قبیل نماز، روزه، زکات و سایر فروع دین، بخش معاملات و مسائل حقوقی همچون نکاح ، متعه، ارث، قضاء . و پس از مبحث صید و ذباحه و اطعمه واشربه، و باب حدود و قصاص، دو مبحث «بداء» و «تقیه » را که میدان تاخت و تاز به شیعه است، از دیدگاه تشیع بررسی کرده است . شروع نگارش کتاب در اوائل جمادی الاولی سال 1353 قمری است و بارها در حیات مؤلف منتشر شده چنانکه مقدمه مؤلف بر چاپ هفتم زینت بخش این اثر است .
این کتاب بارها در عراق، لبنان و . . . تجدید چاپ شده و به زبانهای انگلیسی، فارسی، اردو و . . . ترجمه شده است .
بهترین ترجمه فارسی این اثر به قلم آیة الله مکارم شیرازی به نام آئین ما سامان یافته که آخرین بار در سال 1370 ش مطبوعاتی هدف آن را منتشر کرده است .
محقق این اثر، علاء آل جعفر با مقدمه سودمند در 111 صفحه تلاش گسترده ای در پربار شدن این اثر به کار برده است و با سود جستن از 150 اثر، در مقدمه تحقیق به شرح حال مؤلف و بررسی مقدمه های مؤلف بر چاپ دوم و هفتم، پاسخ به احمد امین مصری و بیان اینکه شیعه بنیانگذار بسیاری از علوم اسلامی از قبیل علم نحو، تفسیر قرآن کریم، حدیث، علم کلام، علم سیره و آثار و علم تاریخ، است پرداخته و آنگاه با اشاره ای به شعرا، فرمانروایان و وزرای شیعه از موضوع رجعت و . . . بحث کرده و با بررسی مساله انقراض غلات و صحابی ساختگی مشهور، عبدالله بن سباء ، مقدمه را پایان داده است .
ارجاعات محقق به منابع دست اول و تهیه فهرستهای کارآمد، برغنای این اثر افزوده است .
الخطط السیاسیة لتوحید الامة الاسلامیة، استاد احمد حسین یعقوب اردنی، چاپ دوم، لندن، دارالفجر، 141 ق .
وحدت امت اسلامی آرزوی هر مسلمان واقعی و هدف مشترک همه مؤمنان است . گذشته از آنکه ایجاد وحدت وظیفه ای الهی است، برای حفظ مصالح مردم و ایستادگی در برابر مهاجمان فرهنگی و چپاولگران منابع و ذخایر مسلمین، چاره ای جز یکپارچگی نیست .
مؤلف در مقدمه اشاره می کند: «علی رغم اینکه یکپارچگی جهان اسلام و مسلمانان جهان، آرزوی فراگیر، فریضه ای الهی، هدفی مشترک و از نیازهای ضروری عصر حاضر و حیات معاصر است، متاسفانه مسلمانان در ابزار و وسایل و راه و روش مسالمت آمیز ایجاد اتحاد، اختلاف نظر دارند، احزاب دینی دهها راه را طی و تجربه کرده اند و هنوز اندر خم یک کوچه اند! و هنوز از ارائه طرح و برنامه جدید باز نایستاده اند . مؤلف - به تعبیر خویش - برای تسهیل کار منادیان وحدت، این کتاب را در سه بخش تدوین کرده است:
باب اول: پایه های مشروع برای وحدت امت اسلامی . در این باب، مقاطع اساسی و مجزای طرح و تدبیر الهی برای ایجاد اتحاد بیان شده و به دوازده فصل که هر فصلی عناوین گوناگونی دارد تقسیم می گردد . مؤلف در این باب دیدگاههای گوناگون در برابر نصوص دینی را بررسی کرده تا هر نقطه مبهم و کوری، روشن شود . با مطالعه این باب، خواننده برطرح خداپسندانه توحید امت - آنطور که هست - آگاه می شود، (مقدمه، ص 4).
در این باب این عناوین بررسی شده است: ماهیت و ارزش وحدت، پایه های
وحدت، مرجعیت و رهبری سیاسی اسلامی، گردونه مشروع در نظام الهی، و به تناسب برخی از آرای مشهور اهل سنت نظیر جمع آوری قرآن پس از پیامبر صلی الله علیه وآله و جایگاه ارزشی بیان پیامبر اکرم نزد اهل بیت و شیعیان، از قضیه منع تابت حدیث نبوی، پرچمداری مکتب عمل به نص از طرف اهل بیت علیهم السلام و پرچمداری تز عمل به رای از طرف زورمداران، حمایت اهل بیت علیهم السلام از تدوین حدیث، انتقال علم پیامبر صلی الله علیه وآله به اهل بیت علیهم السلام و نقد برخی از نظریات ابن خلدون و دو تن از علمای معاصر اردن و . . . پیرامون پدیده اختلاف بحث می کند .
باب دوم: در این باب رمز فروپاشی جهان اسلام در درگیری و جنگ سرد میان اسلام اصیل و آنچه به نام اسلام در بسیاری از کشورها رخ داده و می دهد معرفی شده و روشن گردیده که علت
شکستها، پوسیدگی درونی دولتهایی است که به نام دین حکومت کرده و می کنند نه توطئه دشمنان، چرا که توطئه دشمنان در عصر پیامبر صلی الله علیه وآله کمتر از دوران اخیر نبوده است .
باب سوم: در باب سوم نشان می دهد که نظام حقیقی اسلام از حاکمیت بر کنار مانده است و فرق بسیاری است بین حاکمان و نظام مشروع اسلامی، گرچه براثر آمیزش 1200 ساله این دو، تفکیک بین آنها دشوار می نماید . مؤلف در این باب کوشیده است کارهای حاکمان را از کیان اسلامی تفکیک کند . مؤلف معتقد است: بهترین محور برای هماهنگی جهان اسلام بازگشت به همان نظام مشروع خدایی است که در این گردونه، اساس، بر قداست رسول اکرم، خاندان پیامبر، قرآن کریم و سنت واقعی پیامبر صلی الله علیه وآله است .
مؤلف سرچشمه گرفتاریها را در تبدیل مهره های منظومه الهی و جایگزین شدن زورمداران به جای خاندان کرام پیامبر می داند .
در این باب، روند قدرتمندی و قداست نمایی حاکمان بخوبی تبیین شده است . نویسنده ضمن مطالب، به مآخذ فراوانی از شیعه و سنی ارجاع داده، ولی متاسفانه کتاب از پانوشت و فهرست مصادر و سایر فهرستها، بجز فهرست مطالب خالی است .
از آنجا که مؤلف، این اثر را پس از نگارش دو کتاب سودمند در زمینه رهبری جهان اسلام پس از پیامبر صلی الله علیه وآله و نقل و نقد دیدگاهها، به نامهای نظریة عدالة الصحابة و المرجعیة السیاسیة فی الاسلام (2) و النظام السیاسی فی الاسلام (3) و نشر مقالات متعدد، تالیف کرده است (4) از پختگی و فراگیری قابل توجهی برخوردار است .
نثر این اثر شیرین، شیوا و رساست و بهره مندی و اقتباس از تعبیرات قرآنی (5) بر فصاحت و گویایی آن افزوده است . ولی به نظر می رسد لحن عبارات کمی تند و گزنده است با آنکه نویسنده خود بهتر می داند که نوای نرمش و نوازش و آهنگ ملاطفت با اتحاد و همآهنگی، هماهنگتر است .
مؤلف برخی مطالب (6) را به جهت اعتماد بر بزرگان، پذیرفته است اما خالی از خدشه نیست مثل اینکه اطلاق لفظ «کتاب » بر قرآن را یکی از ادله جمع کرده است با آنکه «الکتاب » در 45 مورد و «کتاب » در بیش از 20 مورد در قرآن بر قرآن اطلاق شده و بسیاری از آنها سوره های مکی هستند و آن روز قرآن مؤلف و منتظم نشده بود .
