ترس (۳)

در شماره پیشین، به اولین نوع از ترس مثبت که ترس از خداوند بود، همراه با آثار دنیوی و اخروی آن پرداختیم . اینک به دومین نوع ترس مثبت می پردازیم .

نوع دوم: ترس از گناهان

یکی از انواع ترس مثبت، ترس از گناهان و ترس از عقوبت و کیفر اعمال است . این ترس، سیره ابنیاء و ائمه ( علیهم السلام) و بزرگان دین بوده است و ترس از گناهان همواره منشا اعمال صالح و نیک در انسان ها بشمار می رود . امام صادق ( علیه السلام) می فرمایند: شخص با ایمان گرفتار دو گونه ترس است: یک ترس مربوط به گناهی است که کرده و نمی داند که خدا با او چه می کند؟ آیا او را عفو می کند؟ یا او را عذاب می نماید؟ ترس دوم مربوط به عمری است که در پیش دارد که چه مهلکه هایی را ممکن است کسب کند؟ ممکن است در آینده مرتکب گناه و کفر شود، پس او صبح نمی کند، مگر این که ترسیده است (همیشه در حال ترس است) و او را به جز ترس از خدا و عذابش اصلاح نمی کند . (1)

زمینه گناه

برای انسان زمینه های گناه فراوان است، از جمله آثار ترس از گناهان این است که انسان عامل گناه را بشناسد و با آن مبارزه کند . مهمترین عامل، شیطان است که قسم یاد کرده است که انسان را از راه راست باز دارد . قرآن می فرماید: شیطان گفت: «خدایا! قسم به عزت و جلال تو که تمامی مردمان را گمراه می سازم; مگر بندگان خالصت را .» شیطان راه های گمراه کننده فراوانی پیش پای انسان می گذارد تا به هر صورت ممکن، او را بوسیله ارتکاب به گناه از خداوند دور سازد و برای هر کس به اندازه ایمانی که دارد، دام مخصوص نهاده است .

فرار از شیطان

برای این که شیطان نتواند بر انسان مسلط شود و کارهای خیر او را باطل کند و او را به طرف گناه سوق دهد، خداوند دستورالعمل هایی را به انسان گوشزد فرموده است:

1 - ایمان و توکل به خدا: خداوند در سوره نحل، آیه 99، می فرماید: «محققا شیطان را هرگز بر کسی که به خدا ایمان آورده و بر او توکل و اعتماد کرده، تسلط نخواهد بود .»

2 - پناه بردن به خدا: در آیه 98 سوره نحل آمده است: «هرگاه خواستی قرآن را تلاوت نمایی، اول از شر وسوسه های شیطان رجیم به خدا پناه ببر .»

3 - گفتن ذکر خدا: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «گفتن لااله الاالله شیطان را از انسان دور می کند .»(2)

4 - دعا کردن: امام سجاد ( علیه السلام) در ضمن دعا چنین تعلیم فرمودند: «خداوندا ! بر محمد (صلی الله علیه و آله) و عترت پاکش ( علیهم السلام) درود فرست و شدت و سختی های حوادث عالم را بر ما آسان ساز و از شر و آسیب دام های شیطان و قهر و اقتدار شیطان محفوظ دار .» (3)

5 - مراقبت از وسوسه های شیطان: علی ( علیه السلام) فرمودند: خداوند بزرگ به موسی ( علیه السلام) امر فرمود: «ای موسی! توصیه چهارگانه مرابه ذهن خود بسپار; از آن جمله تا حیات داری شیطان را مرده حساب نکن تا از شرش خودت را در امان بدانی . » (4)

6 - عجله در کار خیر: امام باقر ( علیه السلام) فرمود: «کسی که قصد انجام کار خیری دارد، در بجا آوردن آن عمل، تعجیل نماید . چون در هر عمل خیری که با تاخیر انجام بگیرد، شیطان در آن مداخله می کند .» (5)

7 - تلاوت قرآن: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: هیچ امری بر شیطان سخت تر از تلاوت قرآن نیست . بودن قرآن در خانه موجب دفع شیطان است .» (6)

8 - حفاظت بر نمازهای پنجگانه: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «شیطان مادامی که مؤمن نمازهای پنجگانه اش را محافظت می نماید، از او خائف است . پس هر گاه این امر را مراعات نمود، بر او جرات پیدا می کند و او را در خطرات می اندازد .» (7)

9 - روزه، صدقه، عمل صالح و آمرزش از خدا: از پیامبر (صلی الله علیه و آله) سؤال شد، چه عملی شیطان را از ما دور می سازد؟ فرمودند: «روزه صورت او [شیطان] را سیاه می گرداند و صدقه او را می شکند و دوستی در راه خدا و بر انجام اعمال صالح کوشا بودن، ریشه اش را قطع می نماید و از خدا طلب آمرزش نمودن، رگ حیاتش را قطع می کند .» (8)

10 - نیت خالص، تسبیح خدا، صبر، رضا، توکل و خیرخواهی: امام صادق ( علیه السلام) فرمودند: «یکی از سخنان ابلیس است که می گوید: همه افراد در قبضه قدرت من می باشند، به جز پنج گروه که من تسلطی بر آنان ندارم: 1 - شخصی که به خدا با نیت درست تمسک جوید و در تمام امور به او تکیه نماید . 2 - کسی که در شب و روز بیش از دیگران خدا را تسبیح نماید . 3 - کسی که برای برادر مؤمن خود آنچه که برای خود دوست دارد، دوست داشته باشد . 4 - کسی که در مصیبتی که به او می رسد، جزع و فزع ننماید . 5 - و کسی که راضی به تقدیر الهی باشد که برایش مقرر شده است و برای به دست آوردن روزی تلاش بی اندازه نماید .» (9)

انسانی که از ارتکاب گناه می ترسد، باید با تمسک به این توصیه ها از شیطان دور بشود .

توبه

یکی از آثار ترس از گناه، توبه است . توبه، به معنای بازگشت به سمت خداوند و به دست آوردن رضای اوست; در گناهی که از انسان، بصورت عمدا یا سهوا انجام پذیرفته است . همه انسان ها موظف هستند که اگر گناهی انجام دادند، آن را فراموش نکنند و با توبه، خود را اصلاح نموده و قرب الهی را به دست آورند . و خداوند انسان را در آیات زیادی به توبه ترغیب نموده است . در سوره توبه، آیه 222 آمده است: «خدا توبه کاران و پاکیزه شوندگان را دوست دارد .» شرایط توبه

شرایط توبه فراوان است . در اینجا به اختصار به آن ها اشاراتی می شود:

1 - از گناه پشیمان شود: پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله) فرمود: «مؤمن هرگاه گناهی را مرتکب گردد، دلگیر و پشیمان می شود .» (10)

2 - قبل از مرگ باشد: توبه باید قبل از رسیدن وقت مرگ و اجل انسان باشد . خداوند در سوره نساء، آیه 18 می فرماید: «کسانی که گناه انجام می دهند و توبه نمی کنند تا مرگ آن ها برسد، توبه آن ها فایده ندارد .»

3 - کار شایسته، بازگشت از انحراف است: امام سجاد ( علیه السلام) فرمودند: «توبه کار شایسته و بازگشت از انحراف است، توبه با زبان نیست .» (11)

4 - پشیمانی، استغفار، تصمیم بر ترک گناه گرفتن: از علی ( علیه السلام) پرسیدند: توبه نصوح چیست؟ امام علی ( علیه السلام) فرمود: «با قلب پشیمان شدن، با زبان استغفار کردن، تصمیم بر ترک گناه گرفتن برای همیشه، معنای توبه نصوح است .» (12)

5 - گناه از روی نادانی باشد: خداوند در سوره نساء، آیه 17 می فرماید: «توبه مخصوص کسانی است که کارهای ناشایسته را از روی نادانی انجام داده باشند .»

6 - توبه با اصلاح، بیان اشتباهات و عمل صالح همراه باشد: کسانی که از روی علم گناهی انجام داده باشند، توبه زبانی از آن ها قبول نیست; بلکه آنان باید اعمال گذشته خود را اصلاح نمایند . در آیه 159 سوره بقره آمده است: «مگر آن هایی که توبه کردند و به اصلاح مفاسد اعمال خود پرداختند و برای مردم آنچه را که کتمان می کردند، بیان کردند . پس توبه این گروه را می پذیرم که من توبه پذیر گنه کاران و مهربان به خلق هستم .»

پس ترس از گناهان، ترسی مثبت است و برای انسان دستاوردهای دنیوی و اخروی به همراه دارد و باعث رشد و تعالی انسان می شود .

گوشه ای از سیره علی ( علیه السلام) و ترس از گناهان

در تاریخ اسلام، در مورد ترس از گناهان، نمونه های فراوانی ذکر شده است . در تاریخ و سیره انبیاء و ائمه ( علیهم السلام)، در مورد ترس از خداوند، نکات زیادی به چشم می خورد; از جمله این اولیا، امام علی ( علیه السلام) است . بحث و تحقیق در مورد خداترسی و ترس از گناهان در مورد حضرات ائمه ( علیهم السلام) کاری بس دشوار و سنگین است و ما در اینجا، به اختصار و گذرا، نکاتی را از برخی فرازهای دعای کمیل بیان می کنیم:

1 - طلب بخشش از خداوند 2 - اقرار به ضعف 3 - اقرار به قدرت خدا 4 - یادآوری لطف خدا 5 - اقرار به گناه

6 - استغفار 7 - ترس از کیفر و عذاب در دنیا و آخرت

برای توضیح بیشتر به این دعای شریف مراجعه نمایید .

ادامه انواع ترس مثبت، در شماره های بعدی، خواهد آمد .

ادامه دارد ...