زلال وحی

1. «یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ؛ مؤمنین کسانی هستند که امر به نیکویی و نهی از بدکاری می کنند».[1]
شیوه قرآن کریم آن است که امر به معروف را پیش از نهی از منکر می آورد؛ زیرا اگر درهای معروف باز شود، درهای منکر بسته می شود. ازدواج آسان جلوی فحشا را می گیرد، نماز که معروف است، انسان را از فحشا و منکر باز می دارد. اشتغال صحیح می تواند مانع فسادهای اجتماعی گردد. شخصیت دادن به افراد و تکریم آنان، مانع سقوط و ابتذال آنها می شود.[2]
2. «یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنکَرِ وَاصْبِرْ عَلَی مَا أَصَابَکَ؛ پسرم! نماز را بر پا دار و امر به نیکی کن و از بدی نهی کن و بر این کار از آنچه به تو می رسد صبر پیشه کن.»[3] سرّ اینکه حضرت لقمان در موعظه به فرزندش، بعد از سفارش به امر به معروف و نهی از منکر می گوید: در برابر مصایب صبر و شکیبایی داشته باشد، آن است که انسان وقتی شخصی را امر به معروف و نهی از منکر می کند، آن شخص شاید تحمل نکند و انسان را اذیت و آزار دهد، ازاین رو، باید در برابر اذیت و آزار، صبر و شکیبایی کرد.[4]
3. «وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ ... وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ ... . وَلاَ تَکُونُواْ کَالَّذِینَ تَفَرَّقُواْ وَاخْتَلَفُواْ ...؛ به ریسمان خدا چنگ بزنید و متفرق نشوید ... . و باید از شما مسلمانان گروهی مردم را به نیکی دعوت کنند و به نیکوکاری امر و از بدکاری نهی کنند ... . و شما مسلمانان مانند کسانی نباشید که متفرق شدند و اختلاف ورزیدند».[5]
از نظر قرآن کریم میان امر به معروف و نهی از منکر و وحدت اجتماعی مردم، رابطه عمیقی هست؛ زیرا آیه امر به معروف و نهی از منکر در میان دو آیه وحدت قرار گرفته است.[6]
در قرآن کریم آیات بسیاری درباره فریضه امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد که برخی از آنها عبارت است از:
بقره: 44؛ آل عمران: 104، 110، 114؛ اعراف: 157؛ توبه: 67، 71، 112؛ حج: 41؛ لقمان: 17؛ مائده: 79؛ عنکبوت: 45؛ نحل: 90.
با کمی تأمل می توان دریافت که تضادی بین دستور قرآن مبنی بر امر به معروف و نهی از منکر با آیه شریفه ای که می فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ عَلَیْکُمْ أَنفُسَکُمْ لاَ یَضُرُّکُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ؛ ای اهل ایمان بر شماست نگهداری ایمانتان، هنگامی که هدایت شده باشید زیانی از کفر آنها به شما نخواهد رسید.»[7] وجود ندارد؛ زیرا آیه مذکور می فرماید که حساب هرکس جداست و گمراهی دیگران لطمه ای به هدایت افراد نمی زند. بنابراین شما از گمراهان پیروی نکنید و خود را نجات دهید.
افزون بر این، آیه شریفه، مربوط به زمانی است که امر به معروف و نهی از منکر تأثیری در افراد تبه کار ندارد و قرآن کریم به مؤمنان می گوید که برای شما هیچ جای نگرانی وجود ندارد؛ زیرا شما وظیفه خود را انجام داده اید و آنها نپذیرفته اند و یا زمینه پذیرش در آنها وجود نداشته است. بنابراین، زیانی از این ناحیه به شما نخواهد رسید.[8]
پینوشتها:
[1]. آل عمران: 114.
[2]. اکبر دهقان، هزار و یک نکته از قرآن کریم، تهران، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن، 1379، ص 318، به نقل از: تفسیر نور، ج 2، ص 155.
[3]. لقمان: 17.
[4]. نک: تفسیر کبیر، ج 25، ص 149.
[5]. آل عمران: 103 105.
[6]. هزار و یک نکته از قرآن کریم، به نقل از: مجمع البیان، ج 2، ص 535.
[7]. مائده: 105.
[8]. هزار و یک نکته از قرآن کریم، ص 320، به نقل از: تفسیر نمونه، ج 5، ص 110.