مفهوم شناسی و پیشینه امر به معروف و نهی از منکر۱

معروف و منکر، مانند بسیاری از واژگان دیگر، به دو معنای لغوی و اصطلاحی به کار می روند؛ ولی، معنای لغوی و اصطلاحی این دو از هم دور نیستند؛ بنابراین، معروف در لغت از ماده عرف ضد نکر، هرچیز پسندیده ای است که نفس آن را می شناسد و به آن انس می گیرد و آرامش می یابد. و منکر: خلاف معروف، هر امری است که شرع آن را زشت بشمارد و حرام و ناخوشایند بداند. به تعبیر دیگر، معروف، اسم هر کاری است که حسنِ آن را عقل و شرع تشخیص دهند و منکر آن است که عقل و شرع آن را انکار نمایند. و در اصطلاح فقهی، معروف، هر کار پسندیده ای است که افزون بر خوبی، دارای وصف زائد باشد، (از قبیل استحباب، وجوب و ...) که یاد خود انجام دهنده آن را بشناسد (به واسطه اجتهاد و ...) یا به آن راهنمایی اش کنند (در صورتی که مقلد باشد) و منکر، کار زشتی است که یا خود انجام دهنده آن را بشناسد، یا از طریق دیگران بشناسد، (از طریق مجتهد). از آن جا که منکر و معروف هم به فرهنگ وابسته است و هم عقل آن را می شناسد، یعنی برخی، از منکرات، در همه فرهنگ ها منکرند و برخی از معروف ها، در همه فرهنگ ها معروف به حساب می آیند؛ ولی، برخی از مصادیق معروف و منکر را باید، از طریق شرع شناخت، به همین دلیل کسانی که برخی از مصادیق منکر را انجام می دهند و برخی معروف ها را ترک می کنند، و در شناختن آن نیز کوتاهی نکرده اند و از روی لجاجت نیز عمل نکرده اند، قاصر شناخته می شوند و در پیشگاه خداوند معذورند. که جای بحثش در این مختصر نمی گنجد و باید به کتاب های فقهی مراجعه کرد.