توصیه‌های دکتر محمدمهدی قاسمی برای غلبه بر عصبانیت
همه ما با واژه‌هایی چون خشم، غضب، پرخاش، پرخاشگری، تندمزاجی و کلمات مشابه آنها آشنا هستیم و در زندگی بارها آن را تجربه کرده‌ایم. اما آیا تاکنون با خود اندیشیده‌اید چگونه می‌توانیم خشم‌مان را کنترل کنیم؟ به همین بهانه به سراغ دکتر محمدمهدی قاسمی، روانپزشک رفتیم تا برخی از سوال‌هایی که در ذهن شماست را از ایشان بپرسیم.
جناب دکتر، خیلی اوقات از دست دوستان و اعضای خانواده ناراحت و خشمگین شده و بعد از مدتی نیز از کرده خود پشیمان می‌شویم. به نظر شما این نشانه بیماری است؟
برای پاسخ دادن به پرسش شما؛ نخست باید بپذیریم که خشم یکی از جنبه‌های عادی زندگی است و هر کسی گاهی دچار خشم می‌شود. خشم یک امر کاملا عادی و طبیعی و واکنشی غریزی است که اساسا در پاسخ به تهدید علایق حیاتی بروز می‌کند و بنا به دلایلی از جمله حوادث و رویدادهای بیرونی یا تغییرهای درونی پیش می‌آید. آنگاه که خشم از کنترل خارج می‌شود به یک حس مخرب و ویرانگر تبدیل می‌شود که به اشکال متعددی در محیط اطراف و روابط با سایر اشخاص دیده می‌شود. در واقع نحوه ابراز خشم یک رفتار اکتسابی و خصلت آموخته شده است که تحت تاثیر محیط و اجتماع و خانواده است.
چه‌طور از خشم فرار کنیم؟
نیازی نیست از خشم فرار کنید. با آن دوست هم نشوید. بلکه آن را به عنوان علامت و نشانه دقیقی بپذیرید که مشکلات زندگی را به شما نشان می‌دهد، آنگاه درصدد ترمیم بخش‌های آسیب دیده باشید. خشم مثل چراغ چشمک‌زنی است که در تقاطع راه‌آهن، روشن می‌شود و خبر از آمدن قطار در حال حرکت می‌دهد. خشم به این معنی است که باید به دنبال مشکل بگردید. باید برای بهبود وضعیت، کاری انجام دهید. خشم پیامی است که نشان می‌دهد یک نیاز یا خواسته، برآورده نشده است. اگر شما خشمگین شوید و پرخاش کنید در بیشتر موارد ظاهر قصه، رفتار خشمگینانه است و عملا نیازی از شما مرتفع نشده یا نادیده گرفته شده است اگر دیگران هم خشمگین شوند، بهتر است قبل از پاسخ‌دهی به خشم آنها به منشأ آن توجه کنید. وقتی به پیام احساسات خود یا دیگران توجه نکنید، نیاز برآورده نشده، از بین نمی‌رود و به اشکال مختلف بروز می‌یابد تا شما از آن مطلع شوید و متاسفانه اگر زمانی از نیازهایتان مطلع شوید که احساسات شما سخت و حاد شده باشد به جای کنش، واکنش نشان می‌دهید و در اغلب موارد این‌گونه است که نسبت به خود یا دیگران خشمگین می‌شوید.
اگر خشم از محور اصلی خارج شود، چه اتفاقاتی روی می‌دهد؟
خشم نیرویی دفاعی است، که برای دفاع از خود و حقوق فردی یا اجتماعی در وجود انسان گذارده شده است که اگر از محور اصلی خارج شود به خوی ناپسندی تبدیل می‌شود و خوی‌های ناپسند دیگری را با خود به همراه می‌آورد. خشمی که بر اساس خودخواهی پدید آید، مادر بسیاری از صفت‌های زشت می‌شود و اگر شخص، قدرت انتقام داشته باشد او را وادار به اعمال خشونت می‌کند و اگر در موضع قدرت نباشد آن را درون خویش ریخته و اگر نتواند آن را حل کند، همچون عقده‌های روانی در قالب کینه درمی‌آید. خشم یک کینه موقت است اما کینه یک خشم دایم است. در واقع کینه، فرم تغییر شکل یافته غضب است که برحسب شرایط بیرونی به صورت‌های حسد، غیبت، دروغ، شماتت، تحقیر، بدزبانی و تضییع حقوق دیگران بروز می‌کند.
اگر بخواهیم به‌طور کاربردی کنترل خشم را بیاموزیم باید به چه نکاتی توجه کنیم؟
هنگام خشمگین شدن نخستین مطلبی که باید توجه کنید کنترل زبانتان است. اگرچه باید پذیرفت کنترل زبان هنگام عصبانیت و خشم سخت و دشوار است چون برای برخی افراد کنترل دست خود که به کسی صدمه نزنند و کنترل پای خود که در مسیر خلاف گام برنندارند بسیار آسان‌تر از کنترل زبان است اما باید بدانیم که بسیاری از گناهان و خطاهای‌شان به دلیل کنترل نکردن زبان روی می‌دهد. نکته دیگری که برای کنترل خشم توصیه می‌شود سکوت و خاموشی است. سعی کنید باسکوت حاکم بر لحظه‌ها، ارزش واقعی آن را دریابید. اغلب در خلوت و سکوت است که پرمعناترین لحظه‌های زندگی خود را پیدا می‌کنید. سکوت روح را تغذیه می‌کند و فضایی نفوذناپذیر بین شما و دنیای پرهیاهویی که در آن زندگانی می‌کنید به وجود می‌آورد.
هنگامی که با کسی بر سر موضوعی اختلاف نظر داریم و خشمگین شده‌ایم چه طور صحبت کنیم؟
بهترین توصیه زیبا و درست صحبت کردن است. هرگاه فردی کنترل زبانش را در دست گرفت به راحتی می‌تواند هر جا که لازم است سکوت اختیار کند و اگر ایجاب کرد سکوت را بشکند و سخن بگوید و نکته‌های ظریف سخن گفتن را رعایت کند تا کلامش به عمق جان نفوذ کند. اگر در شرایطی می‌خواهید با فردی که شما را ناراحت کرده سخن بگویید به طرف مقابل نگویید «تو مرا عصبی کرده‌ای» بلکه بگویید «این رفتار تو مرا عصبی کرده است» همچنین اگر از طرف مقابل در حال انتقاد کردن هستید هرگز وی را با دیگری مقایسه نکنید چون معمولا مقایسه کردن در آن شرایط مخرب است و می‌تواند به تصویر ذهنی بد منجر شود. به طور مثال اگر همسرتان را با زنان یا مردان دیگر مقایسه کنید و حتی در پایان بگویید «تو هم می‌توانی این کار را بکنی» باز هم به نتیجه مطلوب نخواهید رسید.
توجه داشته باشید که در مکالمه رودررو، بیشتر پیام‌های شما غیرکلامی است لذا چگونگی ایستادن‌تان و حالت چهره شما هم دارای معنی است بنابراین با لحن کاملا مودبانه سخن بگویید و از بلند و صریح صحبت کردن بپرهیزید.
اخم کردن، پوزخند زدن یا با صدای تمسخرآمیز صحبت کردن هنگام خشم چه تاثیری بر طرف مقابل دارد؟
چنین رویکردهایی احساس‌های منفی را در طرف مقابل پرورش داده و ناخودآگاه، شنوایی او نسبت به حرف‌های شما کاهش می‌یابد. نکته دیگری که لازم می‌دانم درباره کنترل خشم تاکید کنم صبر و بردباری است. همان‌طور که می‌دانید خشم انرژی و انگیزه‌ای در واکنش به یک تهدید ایجاد می‌کند که هر چه شدت آن بیشتر باشد توانایی خود را در حل مسایل ضعیف‌تر می‌کند. معمولا وقتی خشمگین هستیم می‌خواهیم مسایل را بلافاصله حل و فصل کنیم و توجه نمی‌کنیم در این شرایط نمی‌توان اقدام مناسبی اتخاذ کرد. یکی از واقعیت‌های مهم زندگی این است که به ندرت مساله‌ای پیدا می‌شود که بلافاصله حل شود و برخی از مسایل را می‌توان به بعد موکول کرد. در واقع وقتی اقدام خود را به عقب می‌اندازید به آرامش می‌رسید و می‌توانید از قدرت استدلال خود استفاده کنید و اقدامات بهتری انجام دهید. مطمئن باشید هنگام خشم، همیشه اولین راهی که به ذهن می‌رسد بهترین راه نیست بنابراین با به تعویق انداختن خشم می‌توانید بهترین راه را برگزینید.
4 راه کنترل خشم
برای کنترل خشم کارهایی وجود دارد و به تجربه ثابت شده است که در زایل کردن خشم و عصبانیت موثر است. با تمرین کردن کارها می‌توانید به فردی قدرتمند در برابر خشم تبدیل شوید.
1 ورزش کنید: شروع یک برنامه منظم ورزشی برای به دست آوردن آرامش و در عین حال محدود کردن آثار منفی محرک‌های عصبی بسیار موثر است. روان‌شناسان توصیه می‌کنند ورزش را در حد قهرمانی و یا برای رقابت انجام ندهید زیرا شما در واقع این عمل را برای آرامش اعصاب خود انجام می‌دهید تا در زندگی از قابلیت بالاتری برخوردار شوید. فکر کنید کدام ورزش را بیشتر دوست دارید. بدون پیش‌داوری آن را آزمایش کنید. در انتخاب انواع ورزش، نخست به فکر لذت بردن از آن و سپس به فکر تامین سلامتی‌تان باشید. ورزش‌های سبک و مستمر همچون شنا، دویدن آهسته، دوچرخه‌سواری و یا پیاده‌روی تند، ضربان قلب را بالا برده و انجام آن حداقل به مدت 20 دقیقه بسیار سودمند و فرح‌بخش است. اگر چند روز نتوانستید برنامه ورزشی‌تان را دنبال کنید، تلاش کنید برنامه ورزشی خود را هر چه زودتر از سر بگیرید زیرا که ورزش‌های منظم بیش از ورزش‌های بی‌برنامه، اثربخش است.
2 هم‌کلام شوید: در آغاز به یاد داشته باشیم بهترین و نزدیک‌ترین دوست همه انسان‌ها خدای توانا است که ما را آفزیده و لحظه‌ای از یاد ما جدا نیست. هرچه از این یار مهربان بگویم کم است زیرا برقراری ارتباط قوی با خدا، انرژی لازم و انگیزه لازم را برای غلبه بر خشم به وجود می‌آورد البته پسندیده است علاوه بر این یار آشنا و همیشگی، دوست‌های دیگری هم داشته باشیم. این افراد می‌توانند همسر، مادر، فرزند و یا سایر دوستان باشند. لحظه‌هایی که احساس تنهایی و ناراحتی می‌کنید صحبت کردن با چنین محرمان اسراری و حتی دیدار آنها، مسکن خوبی برای دردهایتان است. در حضور آنها و با صحبت کردن آنها از غم و غصه و ناراحتی‌هایتان بگویید و با این کار خشم خود را کاهش دهید.
3 کتاب بخوانید: حتی شما هم زیاد شنیده‌اید که کتاب بهترین دوست انسان است. دوستی که با زبان بی‌زبانی در اوج سکوت ساعت‌ها با شما حرف می‌زند. بی‌صدا و آرام اما مهربان و در خلوت و تنهایی، راهنمایی‌تان می‌کند. خواندن مجله‌ها و کتاب‌های مفید و مورد علاقه‌تان یا نشریاتی که به طور اصولی راه‌های غلبه بر خشم را آموزش می‌دهند سبب تقویت عوامل بازدارنده خشم در وجودتان می‌شود.
4 اجتماعی‌تر باشید: بیکاری روان انسان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. اگر به فعالیت‌های مفید و مطلوب دست نزنید انرژی شما هدر می‌رود زیرا این انرژی باید سوخت شود. اگر درست مصرف نشود سبب تخیل‌پردازی و پرورش افکار منفی و به موجب آن مهیا شدن شرایط مساعد برای رفتارهای پرخاشگرانه خواهد شد. در شرایط بیکاری، افراد آمادگی دوچندان برای عصبی شدن و بروز رفتارهای نامناسب خواهند داشت بنابراین بهتر است همیشه به دنبال یادگیری یک هنر یا فعالیت مفید باشید حتی آموزش هنر به دیگران یا شرکت در کارهای نیکوکارانه، احساس ارتباط و همبستگی شما را با دیگران بیشتر می‌کند. برقراری ارتباط با دیگران علاوه بر آنکه به شما می‌آموزد چگونه در هنگام نیاز یار و همدل دیگران باشید ظرفیت روانی شما را نسبت به دیگران افزایش می‌دهد و در این صورت، با کوچک‌ترین ضربه‌ای از هم پاشیده نمی‌شود.
تماشا کردن و لذت بردن از گل‌های زیبا، درخت، سبزی چمن‌ها و آبی آسمان، نظاره کردن جریان یک آب روان و حتی تماشای یک فیلم شاد یا فیلم مورد علاقه‌تان در کاهش خشم موثر است.
منبع:www.salamat.com