مفهوم بهره وری و تاریخچه آن

بهره وری به معنای کام یابی است. این واژه در مباحث پژوهشی به معنای راندمان، بازدهی و مولدیت به کار می رود.[1] تعریف های گوناگونی برای بهره وری به چشم می خورد که تبیین آنها در اینجا نمی گنجد، ولی این تعریف به منظور ما از بهره وری نزدیک تر است:
بهره وری عبارت است از استفاده مطلوب، مؤثر و بهینه از مجموعه امکانات، ظرفیت ها، سرمایه ها، منابع و فرصت ها. به عبارت دیگر، بهره وری، استفاده مؤثر و بهینه از زمان و ارزش حاصل از سرمایه، عمر، فکر، اندیشه و توان ها و استعدادها در یک واحد زمان و استفاده مطلوب از همه لحظات است.[2] برای مثال ما در بهره وری در پی آن نیستیم که مصرف را پایین بیاوریم یا ساعت کار را کاهش دهیم، بلکه می خواهیم با همان امکانات ثابت، بهره را چند برابر افزایش دهیم. مثلاً با 2 ساعت مطالعه در روز 30 صفحه از کتاب خوانده می شود و میانگین درک مطلب 60درصد است.اگر ما بتوانیم با صرف همان 2 ساعت و مطالعه 30 صفحه کتاب، میانگین درک و بهره مطالعه را به 80 درصد برسانیم، به بهره وری رسیده ایم. مثال دیگر، بهره وری در زمین کشاورزی است. اگر با به کارگیری بذر و روش های بهتر در شخم زمین و افزایش میزان حاصل خیزی، میزان برداشت از یک هکتار زمین مشخص، از 200 کیلوگرم به 300 کیلوگرم افزایش پیدا کند، بهره وری آن زمین در مفهوم کشاورزی 50 درصد افزایش داشته است.بهره وری افزایش ساعت مطالعه و میزان کار، خواندن و کار کردن نیست، بلکه میزان بهره بردن بیشتر از امکانات ثابت موردنظر است.
دو مؤلفه مهم بهره وری عبارتند از: کارآیی و اثربخشی. کارآیی را می توان درست انجام دادن کار و اثربخشی را کار درست انجام دادن قلمداد کرد. پیشینه بهره وری به دورانی بسیار کهن بازمی گردد؛ به گونه ای که با انسان و استعدادها و توانایی های او گره خورده است. در قرن هجدهم میلادی برای نخستین بار واژه بهره وری مطرح شد و پس از آن، سازمان ها و جنبش های مستقل در زمینه آن به مطالعه و پژوهش پرداختند. سپس در اروپا، آژانس بهره وری اروپا (EPA) و در آسیا سازمان بهره وری آسیایی (APO) تشکیل شد. ایران نیز یکی از اعضای شانزده گانه آن است. در ایران، سازمان بهره وری ملی در سال 1370 برای بالا بردن سطح زندگی و پی ریزی جامعه ای مرفه تأسیس و نام گذاری شد. رسالت اصلی این سازمان، بالا بردن بهره وری در همه جنبه ها و سطوح فعالیت ها در کشور است.[3]
پی آمدهای مثبت بهره وری
کیفیت زندگی افراد، رفاه و سلامت هر جامعه با بهره وری در آن جامعه رابطه مستقیم دارد. بهره وری در یک جامعه، سطح زندگی مردم را بدون بالا بردن هزینه ها و سختی کار افزایش می دهد.هدف از بهره وری، دست یابی به مقاصدی است که نیازهای مادی و معنوی انسان را برمی آورد و زندگی بهتر را برای او فراهم می کند. امروزه به دلیل شدت نیاز به بازسازی اقتصادی و استفاده مفید از عوامل تولید، مفهوم بهره وری بیشتر درباره مسائل اقتصادی و تولیدی به کار گرفته می شود.شاید برخی بپندارند که بهره وری فقط در مسائل اقتصادی خلاصه می شود؛ درحالی که انسان به فرهنگ بهره وری نیازمند است. به عبارت دیگر، مقدمه بهره وری کار و تولید اقتصادی، بهره مندی افراد از فرهنگ بهره وری است؛ زیرا افراد، جامعه را می سازند و جامعه مطلوب، ترکیبی از افراد آگاه و مدیریت مطلوب آن جامعه است. از پی آمدهای بهره وری، دعوت انسان به ایجاد تحول در جهت مثبت، تلاش، پویایی و مبارزه با بی کاری و تنبلی است. افزون بر این، بهره وری موجب بهره گیری مناسب از زمان و استفاده بهینه از نعمت هاست که خود افزایش نعمت ها را در پی دارد.