هشدارهای کم خونی را جدی بگیرید

کاهش غیرطبیعی سلول های خونی از نظر تعداد و افت هموگلوبین کم خونی نامیده می شود. با توجه به اینکه اکسیژن برای رسیدن به بافت های بدن نیاز به گلبول های قرمز دارد در کم خونی ها این موضوع دچار اختلال می شود. علت اصلی کم خونی باید از سوی پزشک معالج تشخیص و درمان به سرعت آغاز گردد.

علایم کم خونی:
 

1-می تواند بدون علامت باشد.
2-رنگ پریدگی پوست، لثه ها و بستر ناخن ها.
3-خستگی و ضعف- کاهش بنیه- بی خوابی.
4-تنگی نفس غیر معمول هنگام فعالیت بدنی.
‏5-ضربان قلب تند.
6-دست ها و پاهای سرد.
7-سردرد-سرگیجه-احساس سبک شدن سر.
8- ‏ناخن های شکننده.
9-وزوز گوش و صدای زنگ در گوش.
10- ‏تحریک پذیری-خواب آلودگی-کاهش توان
‏یادگیری-کاهش تمرکز.
11- التهاب و دردناک شدن زبان.
12- کاهش اشتها به ویژه در نوزادان و کودکان.
‏13- درد قفسه سینه.
14- عفونتهای مکرر.
‏15- ویار نامتعارف به مواد غیرغذایی مانند یخ، نشاسته و یا خاک.
‏16- دشوار شدن بلع.

‏علل کاهش سطح خون
 

1- فقدان آهن کافی در رژیم غذایی.
2- ‏جهش رشد در کودکان زیر3 ‏ سال و نوجوانان.
3- ‏بارداری: زنان حامله و یا شیرده به آهن بیشتری نیز دارند.
4- از دست رفتن خون در قاعدگی ماهانه.
5 ‏-از دست رفتن خون با اهدای خون.
6- از دست رفتن خون به علت خونریزی داخلی: زخم معده، سرطان و تومورهای کلیه و مثانه، مصرف زیاد داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند آسپرین و ایبوپروفن (باعث خونریزی از معده و روده ها می شوند)،هموروئید(بواسیر)، پولیپ روده بزرگ، فیبروئید رحم، فتق هیاتال و سرطان روده بزرگ می تواند باعث خونریزی داخلی و فقر آهن گردند. خونریزی داخلی خود را بصورت حضور خون در ادرار و مدفوع (مدفوع سیاه رنگ) نشان می دهد.
7- ناتوانی در جذب آهن: آهن از طریق روده کوچک جذب می گردد. در برخی اختلالات روده ای همچون بیماری کرون CROHN جذب مواد غذایی در روده ها دچار اختلال گشته و فقر آهن ایجاد می شود. همچنین برداشتن بخشی از روده توسط عمل جراحی نیز جذب آهن را کاهش می دهد.
8-‏تداخل در جذب آهن از روده ها: مصرف همزمان برخی مواد غذایی با منابع غذایی آهن، جذب آهن را کاهش می دهند که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.
نکته:علت کم خونی در مردان سالم و زنانی که دوره یائسگی را پشت سر نهاده اند به احتمال زیاد خونریزی داخلی می باشد.

چه کسانی مستعد کم خونی هستند؟
 

1-خانمهایی که خونریزی قاعدگی در آنها شدید است.
2 ‏-زنان باردار.
3-‏رژیم غذایی حاوی آهن ناکافی.
4- ‏نوزادان و کودکان. نوزادانی که آهن کافی از طریق شیر دریافت نمی کنند و کودکانی که در دوران جهش رشد قرار دارند.
5-گیاه خواران: از آنجایی که این افراد گوشت مصرف نمی کنند و آهن موجود در دانه ها و گیاهان به خوبی آهن موجود در گوشت جذب بدن نمی گردد.
6- خانمها. چون بدنشان آهن کمتری ذخیره کرده و حین قاعدگی خون از دست می دهند.
7-منشاء خونریزی داخلی:زخم معده، تومورها، فیبروئید رحم، پولیپ قولون(روده بزرگ)، سرطان کولون، هموروئید و خونریزی روده ها.

عوارض کم خونی درمان نشده:
 

1-‏مشکلات قلبی: کم خونی به ضربان نامنظم و سریع قلب و در بیماران کرونری به آنژین صدری منجر می گردد. قلب برای جبران کاهش اکسیژن در خون بایستی خون بیشتری را پمپ کند.
2-‏مشکلات زایمان: فقر آهن شدید می تواند به تولد
نوزاد نارس و یا با وزن کم منجر گردد.
3-‏مشکلات رشد: در نوزادان و کودکان رشد را به
‏تعویق می اندازد.
4- ‏مشکلات عمومی: افزایش ابتلا به عفونتها، کاهش توان یادگیری و حافظه، خستگی و بی حالی و غیره.

‏اَشکال آهن:
 

1‏- آهن فروسFe+2 (FERROUS)
2-‏آهن فریک Fe+3 (FERRIC)
*‏نکته:جذب آهن فروس بهتر از آهن فریک صورت می گیرد.
*نکته:اکثر آهن فروس در آهن هم و اکثر آهن فریک
‏در آهن غیر هم یافت می شود.
1- ‏آهن هم (HAEM): در گوشت قرمز، مرغ، ماهی و جگر یافت می شود.(از هموگلوبین و میوگلوبین گوشت تأمین می شود)
2- ‏آهن غیر هم(NON HAEM): در سبزیجات، گیاهان، لبنیات، میوه ها، غلات، مغزها (‏آجیل) و تخم مرغ یافت می شود.
*نکته:هر چه گوشت قرمزتر باشد محتوای آهن آن نیز بیشتر است.
*‏نکته: مصرف مواد غذایی گوناگون همراه با منابع آهن هم در جذب آهن تداخل ایجاد نمی کند. (بر خلاف آهن غیر هم)
*نکته:تنها 20-10 درصد آهن هم مصرفی و تنها 10-2 ‏درصد آهن غیرهم مصرفی جذب بدن می شوند.
*نکته: آهن هم 25-10 ‏درصد آهن دریافتی و آهن غیر هم 90-75 درصد آهن دریافتی روزانه را تشکیل می دهند.
*نکته:آهن شیر گاو و بز منابع خوبی از آهن نمی باشند. چرا که حاوی آهن بسیار اندکی بوده و تنها 5درصد آن جذب بدن می گردد.
‏*نکته: آهن موجود در شیر مادر از این قاعده مستثنی است. با اینکه سطح آهن در شیر مادر نیز اندک است، اما آهن آن مانند آهن هم عمل کرده و تا 50 ‏درصد آن نیز جذب بدن می گردد.
*نکته:رژیم غذایی غنی از آهن بایستی ترکیبی از
غذاهای غنی از آهن هم و غیرهم بطور توأم باشد.

عوامل مؤثر در جذب آهن غیر هم:
 

1- فاکتورهای افزایش دهنده جذب آهن غیر هم:
*ذخیره کم آهن در بدن.
*اسید هیدروکلریک معده. ( آهن غیر هم را به هم تبدیل می کند )
* ویتامین C.
*مصرف همزمان با منابع آهن هم (گوشت قرمز، مرغ و ماهی)
*آمینو اسیدها.
*اسید سیتریک.
2- ‏فاکتورمای کاهش دهنده جذب آهن غیر هم:
‏مصرف چای، قهوه و کاکائو. (به علت وجود تانن و فنولیک)
*مصرف شیر و پنیر.
*کاهش اسید معده(مصرف آنتی اسیدها)
*اسید اکسالیک (OXALIC‏) موجود در اسفناج.
*‏نکته: جذب آهن موجود در اسفناج به علت دارا بودن اسیداکسالیک و نیز مصرف همزمان آنها با ماست خیلی کم می باشد.
*اسید فیتیک(PHYTIC) موجود در سبوس غلات(پس سبوس بیش از حد با اختلال در جذب آهن وروی می تواند مضر هم باشد )
*کلسیم، مس، منیزیوم، منگنز و روی در جذب شدن با آهن رقابت می کنند. بنابراین مصرف زیاد هر کدام از آنها به فقر آهن منجرمی گردد.
*افزایش ذخایر آهن در بدن.
*زرده تخم مرغ.
*مصرف آسپرین.
*مصرف فیبر.
*‏نکته:مصرف گوشت و یا ویتامین C همراه با سبزیجات و سایر منابع آهن غیر هم، جذب آهن غیر هم را 4 ‏برابر می کند.
*‏نکته:چای و قهوه را حداقل دو ساعت پس از غذا بنوشید.
*‏نکته:مصرف همزمان مواد غذایی حاوی کلسیم مانند لبنیات) همراه غذا می تواند در جذب آهن و حتی در جذب خود کلسیم تداخل ایجاد کند.

‏منابع ویتامین C:
 

*مرکبات (پرتغال لیمو ترش و نارنگی)کلم بروکلی، کیوی، گوجه فرنگی، فلفل سبز، توت فرنگی

غذاهای غنی از آهن:
 

‏1-جگر.
2-‏گوشت قرمز، ماهی و مرغ.
3- ‏غذاهای دریایی.
4- میوه های خشک مثل زردآلو؛ آلو و کشمش.
5- سبزیجات (اسفناج و کلم بروکلی)
‏6- حبوبات و دانه های کامل(سبوس دار)
7- ‏نان و غلات غنی شده با آهن.
8- ‏مغزها.
*نکته:به علت وجود مقادیر زیاد ویتامین A ‏در جگر (باعث آسیب به جنین می شود ) زنان باردار نبایستی از جگر به عنوان منبع آهن استفاده کنند.

‏عوارض جانبی مکمل های آهن:
 

1-سوزش سر دل.
2-‏یبوست و یا اسهال.
3-‏دل درد.
‏4-تحریک مجاری گوارش.
5-احساس تهوع.

نحوه مصرف:
 

‏نیم ساعت قبل از غذا میل کنید. چنانچه دچار یبوست می شوید همراه غذا فیبر مصرف کنید.
*‏نکته:مصرف مکمل های آهن را از دوز پایین آغاز کنید و به تدریج به میزان توصیه شده توسط پزشکتان دست یابید.
*نکته:بهتراست مکملهای آهن را همراه با منابع ویتامین C مصرف کنید.
*نکته:چنانچه مکملهای آهن برای درمان کم خونی تجویز می گردند، بایستی حداقل به مدت 6-3 ‏هفته بطور پیوسته مصرف گردند.
*‏نکته: تنها 20 ‏درصد آهن موجود در مکملهای آهن ‏جذب بدن می گردد.

پس نکات زیر را بخاطر داشته باشیم:
 

‏عوامل افزایش دهنده جذب آهن و منابع غذایی آن ها:
‏1-اسید سیتریک و اسید اسکوربیک یا ویتامین ث که ‏در آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، سبزی ها، آب پرتقال، لیمو شیرین، لیمو ترش، سیب، آناناس، کلم بروکلی، کیوی، گوجه فرنگی، فلفل سبز و توت فرنگی وجود دارند می توانند عوامل افزایش دهنده جذب آهن در بدن باشند.
2-اسید مالیک و اسید تارتاریک که در هویج، سیب
‏زمینی،چغندر، کدوتنبل، گوجه فرنگی، کلم پیچ و
‏شلغم موجود است نیز سبب افزایش جذب آهن می شوند.
3- محصولات تخمیری مثل سس سویا نیز در این دسته از عوامل گنجانده می شود.

توصیه های کلی زیر را به کار ببندید:
 

1- استفاده از غذاهایی که غنی از آهن می باشند.
2- استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین ث هر وعده غذایی جهت جذب بهتر آهن (مثل پرتقال،
گریپ فروت، گوجه فرنگی، کلم، توت فرنگی، فلفل
‏سبز، لیمو ترش)
3- گنجاندن گوشت قرمز، ماهی یا مرغ در برنامه
‏غذایی.
‏4- پرهیز از مصرف چای یا قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا.
5- برطرف کردن مشکلات گوارشی و یبوست.
6- تصحیح عادات غذایی غلط (مثل مصرف مواد غیر خوراکی ماند خاک، یخ) که خود از علایم کم خونی فقر آهن می باشند.
‏7- مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه جهت پیشگیری به موقع و یا بهبود کم خونی.
8-استفاده از نانهایی که از خمیر ور آمده تهیه شده اند.
9-استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش که منابع خوبی از آهن هستند.
10- استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده.
11- ‏شست و شو و ضد عفونی کردن سبزی هایی که استفاده می کنید.
12- شستن کامل دستها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت مزاج
13- مصرف روزانه یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان در زنان باردار.
14- مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذیه ‏تکمیلی تا پایان 2سالگی در کودکان.
ولی بخاطر داشته باشیم که اگر کم خونی فقر آهن ‏دارید با غذای تنها قابل درمان نبوده و لازم است زیر نظر پزشک و متخصص تغذیه به مدت نسبتاً طولانی (گاهی3 ‏تا 6 ماه) ازقرصهای آهن همراه با تغذیه مناسب استفاده نمایید. و وقتی که میزان آهن خون به حد طبیعی رسیده با غذای حاوی آهن، آن را نگهداری کنید.
منبع:نشریه پیام پزشک، شماره 47.