چک آپ (۲)

آمیرز دُکترُف
انواع سوسول بازی های پزشکی
 

این درست است که هر کسی را بهر کاری ساخته اند اما دلیل نمی شود که ما راجع به پزشکی و انواع آزمایش های آن بیلمز بیلمز باشیم و فرق دوغ و دوشاب را نفهمیم. این آقایان اطبا هم از یک طرف حرص می خورند که ملت به آنتی بیوتیک می گویند چرک خشک کن و به ام آر آی و سونوراپلر هر دو می گویند عکس رنگی. از آن طرف هم هیچ وقت حوصله نمی کنند برای مریض توضیح بدهند که هر کدام از این آزمایش ها یعنی چه؟
توضیحات ما هم البته تفسیر دقیق آزمایش ها نیست و فقط یک توضیح مختصر در حد آشنایی اولیه است.

آزمایش خون
 

در یک آزمایش خون می توان هزار چیز را بررسی کرد؛ از انواع املاح حیاتی بدن مثل سدیم و پتاسیم و آهن و روی گرفته و... تا انواع هورمون ها، ویروس ها، باکتری ها، بقایای سلول های سرطانی و کلاً هر چیزی که سلول های بدن به این مایع سیال که تقریباً در سراسر بدن جریان دارد، وارد می کنند. بالا و پایین شدن هر کدام از این مواد که مقدار آنها بر حسب اندازه شان در هر میلی لیتر خون محاسبه می شود، می تواند یک ارزش تشخیص داشته باشد. اما روتین ترین آزمایش خون، همان آزمایش کامل است که به بررسی مقادیر سلول های خونی می پردازند. WBC یا گلبول سفید که نشان دهنده تعداد سلول های دفاعی است. RBC یا گلبول قرمز که اصلی ترین بخش خون است و Hb یا هموگلوبین که میزان این ماده که وظیفه آن حمل اکسیژن است را نشان می دهد. PH هم علامت پلاکت است که برای انعقاد خون ضروری است. بقیه نشانه ها هم معمولاً نسبت های مختلف این سلول ها به حجم خون و پلاسما را توضیح می دهد.
چی را می سنجد؟ بررسی کم خونی، وضعیت سیستم دفاعی و تا حدودی علت کم خونی
برای چه مشکلی؟ آزمایش خون مقدمه تشخیص همه بیماری هاست. چون بیشتر بیماری های مزمن بر وضعیت سلول های خون تأثیر دارند، تنظیم اوضاع این مایع حیاتی هم مقدمه درمان خیلی از بیماری هاست.

نکته ها:
 

در هر برگه آزمایش جلوی عددی که جواب هر کدام از عناصر آزمایش است معمولاً یک محدوده نرمال هم نوشته شده است که شما می توانید به راحتی جواب را با آن مقایسه کنید.
در صورت لزوم به ناشتا بودن از پزشک خود دستورات لازم را دریافت کنید.

آزمایش ادرار و مدفوع
 

این کارآگاه ها را دیده اید که برای تحقیق راجع به یک صحنه جنایت زباله های محل جنایت را هم زیر و رو می کنند؟ گلاب به رویتان، آزمایش ادرار و مدفوع هم شبیه همین کار است. U/A یا آنالیز ادرار در واقع میزان املاح دفع شده در ادرار و نوع آنها را مشخص می کند. وجود بعضی مواد مثل پروتئین، کریستال ها، قند، گلبول سفید یا قرمز در ادرار می تواند غیر طبیعی تلقی شود. آزمایش کشت ادرار هم در صورت وجود عفونت دستگاه ادراری نوع باکتری را نشان می دهد.
آزمایش ادرار چه را می سنجد؟ بررسی وضعیت کلیه ها و سیستم ادراری، وجود خون در ادرار یا بررسی منشأ عفونت بدن
برای چه مشکلی؟ عفونت با منبع نامشخص، دیابت، عفونت ادراری، شک به سنگ کلیه و...

نکته ها:
 

جواب معمولاً با مثبت یا منفی جلوی موارد مورد بررسی مشخص می شود.
مواد مهم همWBC ،RBC و قند و پروتئین هستند.
در جمع آوری نمونه ادرار هم باید دقت شود که آلودگی بیرونی ای وارد ظرف نشود.
آزمایش مدفوع چی را می سنجد: وجود سلول های خونی یا تخم انگل ها و پارازیت های مختلف یا وجود بیش از اندازه گلبول های سفید می تواند نشان دهنده بیماری های مختلف باشد. کشت مدفوع هم وجود عفونت های مختلف گوارشی را نشان می دهد.
برای چه مشکلی: اسهال، عفونت های گوارشی، کاهش وزن، احتمال خونریزی گوارشی و...

آزمایش مایع مغزی نخاعی
 

اگر جمجمه و ستون فقرات مثل جعبه کادوی ولنتاین باشند، مایع مغزی نخاعی همان پوشال و کاهی است که دور کادو قرار می گیرد تا به آن ضربه وارد نشود. در عفونت های مغزی و بعضی بیماری ها، ترکیبات این مایع هم تغییر می کنند که می تواند به تشخیص بیماری کمک کند. برای کشیدن این مایع یک سوزن مخصوص را در فضای بین مهره ای در پایین ستون فقرات که نخاع وجود ندارد وارد می کنند.
چی رو می سنجند؟ وجود تغییرات میزان قند و گلبول سفید در مایع، تغییر اندازه پروتئین در آن و وجود باکتری.
برای چه مشکلی؟ تب و سردردها و کاهش هوشیاری ای که احتمال عفونت مغزی نخاعی وجود داشته باشد، بیماری هایی مثل مننژیت و انفالیت و...

نکته:
 

بعد از کشیدن مایع مغزی نخاعی ممکن است کمی سردرد داشته باشید و بهتر است دراز بکشید.

اسکوپی ها
 

اسکوپی از ریشه یک کلمه لاتین به معنی دیدن می آید و با کانگورو فرق دارد. آزمایش های با پسوند اسکوپی همه آزمایش هایی هستند که پزشک از یک سیستم ویدئویی برای دیدن درون بدن استفاده می کند و حالا بسته به لوکیشن فیلم برداری، نام آزمایش هم فرق می کند. کولونوسکوپی یعنی فیلم برداری از روده بزرگ و برونکوسکوپی یعنی مشاهده درون سیستم تنفسی، معروف ترین آنها هم آندوسکوپی است که از راه دهان یک لوله فیلم برداری را وارد معده و روده کوچک می کنند.
چی را می سنجند: هدف همه این روش ها مشاهده از نزدیک محل درگیری و جست و جو به دنبال تغییرات بافتی، زخم ها، تورم ها و... است. بیشتر این وسایل تجهیزات کوچکی هم در کنار دوربین دارند که می تواند اقدامات ظریفی مثل نمونه برداری، سوزاندن، برش دادن و... هم انجام دهد.
برای چه مشکلی: زخم های گوارشی، خونریزی ها، سرطان ها، وجود اجسام خارجی و... در واقع بیشتر این آزمایش ها به خصوص کولونوسکوپی، یکی از روش های اصلی مشاهده و پیشگیری از به وجود آمدن سرطان هاست.

نوارهای بدن
 

این روش های ثبت فعالیت های بدن درست مثل دستگاه لرزه نگاری است و چون بیشتر نتایج روی نوارهای کاغذی از دستگاه خارج می شود به آنها نوار قلب، نوار مغز و... می گویند. اما در هر کدام از این نوارها ماهیت چیزی که ثبت می شود فرق دارد.

نوار مغز
 

ثبت فعالیت الکتریکی سلول های عصبی و امواج مغز.
چی را می سنجد: بررسی اختلالات عصبی و تغییر امواج مغز
برای چه مشکلی: بیماری هایی مثل صرع، تشنج، اختلالات خواب و...

نوار قلب
 

ثبت فعالیت های الکتریکی سلول های قلب
چی را می سنجد: بررسی وجود اختلال در فعالیت های الکتریکی قلب.
برای چه مشکلی: مشکل اختلالات الکتریکی قلب، اختلال ریتم قلب، سکته های قلبی، کم خونی و مشکلات عروقی قلب.

نوار گوش
 

ثبت واکنش گوش در پاسخ به فرکانس های مختلف.
چی را می سنجد: بررسی قدرت شنوایی و دلایل کاهش آن.
برای چه مشکلی: کاهش شنوایی، وز وز گوش و... .
انواع تصویر برداری ها به چه کارمان می آید؟

بیمار در اتاق تاریک است
 

آرزوی بشر همیشه دیدن داخل بدن بوده است (البته بدون آنکه مجبور شود با تبر کسی را نصف کند) بعد از کشف خانم کوری و کشف اشعه ناشناخته ایکس، تصویربرداری از بدن پیشرفت زیادی کرده است. بیشتر تصویربرداری ها هم اقدامات بی خطری هستند اما معمولاً به خاطر تکنولوژی بالای آنها گران از آب در می آیند.

سونوگرافی
 

ربطی به اشعه ایکس ندارد و از بازتاب امواج صوتی فرستاده شده به داخل بدن و تفاوت انعکاس آنها راجع به ماهیت بافت ها حدس هایی زده می شود. درست مثل اینکه به کله یک خفاش ژل بمالیم و آن را روی شکم بیمار بکشیم.

گرافی ساده
 

از تابش اشعه ایکس و ثبت آن در آن طرف بدن بیمار روی نگاتیو سایه های بافت های مختلف بدن بر اساس میزان جذب اشعه روی عکس مشخص می شود که برای تشخیص شکستگی ها، وجود توده ها یا تغییرات غیر طبیعی بافتی استفاده می شود.

سی تی اسکن C.T.Scan
 

فیلم ماتریکس را دیده اید که چطور چند دوربین همزمان از زوایای مختلف از یک حرکت فیلم و عکس می گرفتند؟ این وسیله هم تقریباً همان سیستم را دارد. سی تی در واقع فرم پیشرفته گرافی ساده است که در داخل همان کانال که بیمار را شبیه نان بربری ماشینی به داخل خود می بلعد، همزمان چند صد عکس در برش های مختلف و در زوایایی مختلف از بدن گرفته می شود و بعد این تصاویر توسط کامپیوتر کنار هم گذاشته می شوند تا یک نمای دو بعدی و سه بعدی از داخل بدن بدهد. سی تی با آمدن ام آر آی بیشتر برای تشخیص شکستگی ها و خونریزی ها به کار می رود.

ام آر آی
 

سیستم کار ام آر آی تا حدودی شبیه سی تی است. همان تصویربرداری ماتریکسی، اما نوع ثبت تصاویر فرق می کند و این بار از رزونانس مغناطیسی سلول های بدن که دارای مولکول آب هستند برای ثبت تصویر استفاده می شود. کیفیت و دقت تصاویر ام آر آی نسبت به سی تی بهتر است.

چی را می سنجند
 

در کل روش های تصویربرداری برای تشخیص وجود بافت ها و ساختارهای غیر طبیعی درون بدن است. تومورها، شکستگی ها، التهاب ها، تجمع غیر طبیعی مایع، تغییرات بافتی، وجود سنگ و... هر کدام توسط یکی از این روش ها انجام می شود که بسته به تشخیص پزشک و پر خطر یا کم خطر بودن روش مورد استفاده به بیمار توصیه می شوند.

نکته ها
 

در سی تی اسکن و گرافی بیمار در معرض مقداری اشعه ایکس که می تواند برای بدن ضرر داشته باشد قرار می گیرد.
انجام ام آر آی اگر قطعه ای فلزی مثل دندان کاشته شده، پروتزهای فلزی یا حتی ترکش در بدن وجود داشته باشد قدغن است چون ممکن است در اثر میدان مغناطیسی در بدن حرکت کنند و مثلاً با فک بچسبد به سقف دستگاه و...
سونوگرافی از همه بی خطرتر است.
منبع:همشهری جوان، شماره 252