خود دکتری!
آب روغن بدنمان را میزان کنیم
یک عمر توی گوشمان خوانده اند که آقا! پیشگیری بهتر از درمان است، ماشین هم که می خرید بعد از چند کیلومتر اول و آب بندی، گارانتی 1600 کیلومتر و 15 هزار کیلومتر دارد، کارت طلایی خدمات پس از فروش دارد، هر بار هم که روغن عوض می کنید کلی از آقای مکانیک خواهش می کنید که یک دور با ماشین دلبندتان بزند تا اگر عیب و ایرادی داشت قبل از آنکه سر سوپاپ کج کند و موتور نیم سوز شود، جلویش را بگیرید اما هیچ وقت شده است با دکترتان بروید یک دوری بزنید تا ببینید اوضاع موتوری خودتان چطور است؟ حتماً باید 15 کیلو وزن کم کنید و تومور روده تان به حرف بیاید تا به فکر سلامتی تان بیفتید؟ حالا فرصت خوبی است که بروید آب و روغنتان را میزان کنید.
چکاپ های دوره ای را از چه سنی و چطور پیگیری کنیم؟
غربال درمانی
خیلی از بیماری هایی را که پدر سلامتی و اوضاع مالی شما را در می آورند، اگر کمی به هوش باشید، می توانید با یک آزمایش ساده و قبل از آنکه خیلی زود دیر شود، جلویشان را بگیرید. این همان کاری است که به آن غربالگری می گویند. غربالگری برای تشخیص بیماری ها را از همان دوران جنینی شروع می شود و تا آخر عمر می توانید آن را پیگیری کنید.
نوزادی و کودکی
از همان اولین پس گردنی ای که از پزشک می خورید، بررسی اوضاع سلامتتان شروع شده است، یک نگاه کلی به سر تا پایتان می اندازند تا ببینند چهار ستون بدنتان سالم است یا نه. بعد آزمایش ها شروع می شود، تست خون پاشنه پا برای بررسی کم کاری تیروئید مادرزادی، تست رفلکس ته چشم برای بررسی احتمال وجود آب مروارید مادرزادی و بقیه بیماری های چشمی، معاینه قلب برای بررسی اختلالات احتمالی و.... چند روزی بعد هم تست ارتولانی و بارلو (یک جور معاینه ارتوپدی ساده) انجام می شود تا ببینند مبادا در رفتگی مفصل لگن یا اختلالات مادرزادی جا به جایی مفصل لگن داشته باشید. بعد هم شما را قنداق پیچ با یک برگ گارانتی واکسن ها و زمان تزریق آنها و یک کارت سلامت تحویل صاحب بچه می دهند که تا زمانی که اختیارتان دست خودتان نیست آنها شما را برای چکاپ و آزمایش های لازم به نمایندگی ببرند. معمولاً تا پنج سالگی و تزریق بقیه واکسن ها، تست های غربالگری شنوایی سنجی و معاینه برای تشخیص تنبلی چشم هم انجام می شود تا موقع مدرسه بهانه ای برای «آقا ما جا افتادیم»، «آقا نشنیدیم چی گفتین» و اینها نداشته باشید.
نوجوانی و جوانی
در این دوره معمولاً اصل بر برائت است. در کشور ما غربالگری خاصی در این سنین برای افراد و حتی تا اواخر دهه 30 زندگی هم وجود ندارد. مگر آنکه سابقه خانوادگی بیماری خاصی وجود داشته باشد که آن وقت باید مطابق با آن بیماری و بنا به توصیه پزشک آزمایش های لازم را انجام داد. این سابقه خانوادگی هم معمولاً درباره بیماری های خاص است مثل سرطان خانوادگی روده بزرگ که بین افراد یک خانواده شایع است یا دیابت نوع یک، یا بعضی بیماری های ژنتیکی که علائمشان را در این سنین نشان می دهند؛ وگرنه اینکه عمویتان در 28 سالگی یک بار با موتور تک چرخ زده بود و دست و پایش شکست دلیل نمی شود که شما نگران پوکی استخوان در 20 سالگی باشید.
میانسالی و سالمندی
پزشکان توصیه می کنند از 40 سالگی باید به فکر پیشگیری از بعضی بیماری ها بود. حالا این جور پیگیری ها برای خانم ها و آقایان مراتب خودش را دارد.
آقایان: شایع ترین سرطان و قابل پیشگیری ترین سرطان در آقایان سرطان پروستات است. توصیه می شود آزمایش خون (اندازه گیری PSA فاکتور اختصاصی پروستات در خون) و معاینه پروستات به طور مرتب و سالانه از 50 سالگی به بعد (45 سالگی در افراد گروه پر خطر مثلاً دارای سابقه خانوادگی مثبت) انجام شود.
خانم ها: شیوع سرطان سینه در بین خانم ها آن قدر زیاد شده که در بعضی کشورها مانند کانادا، غربالگری آن یکی از دستورالعمل های ضروری است. تشخیص به موقع این بیماری می تواند درمان آن را بسیار ساده و کیفیت زندگی بیمار را تا حد بسیاری بهبود بخشد. بعد از 20 سالگی تا 39 سالگی باید هر سه سال یک بار معاینه سینه توسط متخصص انجام شود و بعد از 40 سالگی معاینه همراه با ماموگرافی به طور سالانه صورت می گیرد. علاوه بر سرطان سینه، سرطان دهانه رحم هم جزء آن دسته از سرطان هایی است که آزمایش تشخیص بسیار ساده ای دارد که از 18 تا 40 سالگی هر یک تا سه سال یک بار و بعد از آن به طور سالانه باید توسط یک متخصص یا کارشناس مامایی انجام شود تا در صورت به وجود آمدن سرطان اقدامات لازم به موقع صورت بگیرد.
خانم ها و آقایان: وجود انواع مواد سرطان زا در غذاهای مختلف به صورت رنگ ها، افزودنی ها، مواد نگهدارنده و... در کنار کاهش مصرف سبزیجات و میوه ها باعث شده تا سرطان کولون (روده بزرگ) در سال های اخیر شیوع زیادی پیدا کند. دردسرهای تشخیص دیرهنگام و سختی درمان سرطان کولون بعد از پیشرفت آن باعث شده تا آزمایش های غربالگری سرطان کولون یکی از توصیه های اساسی پزشکان به بیماران باشد. اگرچه در کشور ما کسی چندان این توصیه را جدی نمی گیرد. غربالگری این سرطان با انجام آزمایش ساده مدفوع، کولونوسکوپی یا آزمایش های دیگر انجام می شود که آزمایش مدفوع را باید بعد از 50 سالگی به طور سالانه و کولونوسکوپی را هر 10 سال انجام داد.
تمام این آزمایش هایی که به عنوان غربالگری توضیح داده شد فقط برای تشخیص به موقع چند تا از بیماری های مهم و قابل پیشگیری است. این را گفتم که بعدش هم بگویم مرده شور ضامن دار قیامت نیست. 40 سال دیگر نیایید بگویید که ما تمام این کارها را کردیم ولی باز مردیم. هزار جور بیماری و کوفت و مرض دیگر هست که خدا می دانست ما به تنظیم خانواده و رشد جمعیت چندان توجهی نداریم برای جلوگیری از انفجار زمین و اینکه مثل مور و ملخ از سر و کول هم بالا نرویم، آفریده است. حکمت خداست دیگر، خیلی مته به خشخاش نگذارید.
آیا می توانیم دکتر سر خود باشیم؟
ترجمان دردها
بیش از هر چیز، میزان تحصیلات و زمینه تحصیلی فرد، روی آگاهی از نتیجه آزمایش و تا حدی تشخیص وضعیت سلامتی او مؤثر است؛ مثلاً فردی که تحصیلاتش در زمینه پیراپزشکی است، بیش از فردی که تحصیلات او در زمینه ای غیر مرتبط با شاخه های پزشکی است می تواند از بررسی نتیجه آزمایش به وضعیت سلامتی خود پی ببرد؛ چرا که اطلاعات پزشکی نفر اول بیش از فرد دوم است. البته اطلاعات عمومی افراد در زمینه علوم پزشکی را هم نباید نادیده گرفت. چون بعضی افراد با مطالعه بعضی منابع علمی، اطلاعات پزشکی شان را افزایش می دهند.
اما درباره تفسیر نتایج آزمایش، با توجه به اینکه نتایج آزمایش به صورت مقایسه ای در برگه آزمایش درج می شود؛ یعنی اینکه میزان طبیعی (نرمال) هر فاکتور (مورد) و میزان فاکتور (مورد) اندازه گیری شده همان فاکتور در فرد دوم کنار آن ثبت می شود؛ بنابراین می توان از مقایسه این دو مقدار، تا حدی از شرایط خود آگاه شد. ولی این آگاهی در حد اطلاع از بالا و پایین بودن میزان فاکتورهای اندازه گیری شده است و تفسیر و تشخیص بیماری، از روی مطالعه آزمایش ها، فقط باید توسط پزشک متخصص انجام شود.
بگذارید با یک مثال بیشتر توضیح بدهیم؛ مثلاً بالا بودن میزان پروتئین در ادرار می تواند نشانه وجود بیماری های مختلفی در فرد باشد؛ اما این مسأله فقط توسط پزشک متخصص قابل تشخیص است و ما تنها می توانیم با مطالعه نتیجه آزمایش ــ بدون تشخیص بیماری ــ به بالا بودن میزان پروتئین ادرارمان پی ببریم یا مثلاً بالا بودن میزان چربی خون از روی مطالعه برگه آزمایش، با مقایسه میزان چربی خون اندازه گیری شده فرد با میزان طبیعی ذکر شده در برگه آزمایش، توسط خود فرد قابل تشخیص است اما تشخیص دلیل بالا بودن چربی خون با پزشک متخصص است.
بنابراین اولاً برای تفسیر و تشخیص نهایی حتماً باید با پزشک متخصص مشورت کرد و در ثانی، تا پیش از مراجعه به متخصص، مصرف هر گونه دارو ممنوع است.
دکتر اصغر صفرزاده خسرو شاهی
متخصص بیماری های داخلی ـ گوارش
منبع:همشهری جوان، شماره 252