همشهری شش و هفت - علی اصغر کشانی: صاحب یکی از گرم‌ترین صداهای صنعت دوبله ایران مهمان ما است. شاید خیلی‌ها ندانند که بخش مهمی از جاذبه همفری بوگارت، هنرپیشه بزرگ قرن بیستم برای ایرانی‌ها به‌خاطر صدای سحرانگیز حسین عرفانی باشد یا اگر بارها و بارها دوست دارند نقش آفرینی‌های مارلون براندو و آرنولد شوارتزینگر را ببینند، بی‌گمان به‌خاطر صدای جاودانه عرفانی است.
عرفانی که استعداد شگفت انگیزش را با گفتن هفت نقش متفاوت در فیلم دی دی و ارثیه فامیلی به اثبات رساند، بارها و بارها روی بسیاری از بهترین شخصیت‌های سینمای ایران و جهان گویندگی کرده است. او که به بازیگری در تئاتر و سینما هم علاقه دارد، امسال با فیلم سینما نیمکت محمد رحمانیان در اکران سینماها حضور داشت. از استاد عرفانی از دنیای دوبله، از نقش آفرینی‌هایش در تئاتر و سینما و همچنین از زندگی با همسرش شهلا ناظریان که از بزرگان دوبله ایران است و از دخترش مهسا عرفانی که هنر خانواده را ادامه می‌دهد، پرسیدیم. گفت‌و‌گو با این صدای ماندگار سینما را از دست ندهید.
شما یکی از بهترین دوبلورهای ایران هستید. تنوع دوبله‌هایی که داشته‌اید، شما را به یکی از دوبلورهای تأثیرگذار فیلم در ایران تبدیل کرده‌است. به‌نظرتان دوبله فیلم در ایران چطور توانسته این اندازه تأثیرگذار باشد؟دوبله گوینده‌های خودش را دارد. تمام زمینه‌ها برای کار در این زمینه وجود دارد، اما فقط هزینه و دستمزدی که برای دوبله درنظر گرفته شده خیلی ناچیز است. وقتی پول کمی به دوبله اختصاص داده شود، طبیعتا دوبلور وقت کمتری برای کار می‌گذارد و در نتیجه دوبله لطمه می‌خورد.
شما دوره‌های مختلف و در واقع؛ نقاط عطف دوبله را در ایران دیده‌اید. چه چیزی باعث ایجاد رشد دوبله در ایران می‌شود؟ آثاری که هزینه و وقت کافی برای آنها صرف بشود، آثار ارزشمندی از آب در می‌آیند.
دامنه صدایی وسیعی دارید؛ یک موقع صدای بسیار بم و موقعی هم صدای بسیار نازک و زیری از شما می‌شنویم.از این خاصیت صدایتان چطور استفاده می‌کنید؟تکنیک خاصی نیست. از استعدادم و همچنین از زمینه آموزشی که طی کار به‌دست آورده‌ام بهره می‌برم. دوبله طی کار آموزش داده می‌شود ؛ یعنی گوینده بسیاری از آموزش‌ها را از خود فیلم می‌گیرد. همه اینها بستگی به استعداد گوینده دارد. برخی استعداد بالایی در این زمینه داشته‌اند و همین عامل باعث بالندگی‌شان شده است.
شما قابلیت تیپ‌سازی خوبی دارید. تیپ‌سازی در دوبله به چه چیزهایی برمیگردد؟مهم‌ترین ویژگی تیپ‌سازی نزدیکی هر چه بیشتر دوبلور به‌خود نقش است. هر چه صدای گوینده به‌صورت و چهره هنرپیشه نزدیک‌تر باشد، آن تیپ اثرگذار‌تر خواهد بود.
شما ازجمله شخصیت‌گوهای دوبله فیلم در ایران هم هستید. چه عناصری دست به‌دست هم می‌دهند تا صدای یک شخصیت خوب دربیاید؟به گوینده برمیگردد. وقتی گوینده روی نقشی که حرف می‌زند، قابل پذیرش و درست از آب دربیاید، معنایش این است که همه‌‌چیز دست به‌دست هم داده تا یک اتفاق درست و منطقی و حسی بیفتد.
دوبلورهای بزرگ ایران از دوستان نزدیک شما بوده‌اند و کارشان را دنبال کرده‌اید. سطح کیفی دوبله ایران در چه جایگاهی است؟دوبله ایران همیشه از بهترین دوبله‌ها در سطح جهان بوده‌است. بسیاری از جوانانی که به این عرصه وارد شده‌اند، لایق چنین جایگاهی هستند. به‌دلیل اینکه دوبله با صنعت سینما در هم تنیده شده دوبلورها خیلی دیر به حد مطلوب می‌رسند؛ یعنی گوینده‌ای داریم که با 15، 20سال سابقه کار، هم خودش و هم دیگران او را کارآموز می‌دانند.
از کار جوان‌ها راضی هستید؟خوشبختانه جوان‌هایی که اکنون آمده‌اند، نگذاشته‌اند کیفیت دوبله افت کند.آنها با استعداد و تکنیک خاصی که مختص دوبله است، سطح گویندگی را بالا نگه داشته‌اند.
زمانی دوبله ایران دورانی طلایی داشت. هم‌اکنون نسبت به آن دوران در چه وضعیتی قرار داریم؟فکر نمی‌کنم دوبله ایران هم‌اکنون و با آمدن این جوان‌ها از آن دوران طلایی چیزی کمتر داشته باشد.
دوبلور، پیش از هر چیز باید صبر داشته باشد و کارش را جدی بگیرد. جوانی که از ساعت نه صبح تا نه شب می‌آید و در یک اتاق تنها کار می‌کند، باید خیلی عاشق کار باشد تا بتواند موفق باشد.
یک دوبلور جوان به چه چیزهایی برای یادگیری و رشد نیاز دارد؟
یک دوبلور چه آگاهی‌هایی باید داشته باشد؟باید حتما تاریخ، سینما، موسیقی، روانشناسی، ادبیات، فرهنگ، جغرافیا و خیلی مسائل دیگر را بدانند. اینگونه مطالعات همان قدر بر دوبلور تأثیرگذارند که بر یک هنرپیشه یا بازیگر. ببینید! زمانی که کارگردان‌های فیلم‌های فارسی از دوبله استفاده کردند، دوبله جایگاه درستش را پیدا کرد. آنها به گردن دوبله ایران خیلی حق دارند. در واقع پا به پای سینمای فارسی، دوبله هم پیشرفت می‌کرد.
به‌نظرتان چه عاملی بیش از باقی عوامل به دوبله ایران اعتبار می‌بخشد؟خود دوبلورها و مدیران دوبلاژ. آنها هستند که به دوبله ایران اعتبار می‌بخشند و این حرفه را به همراه جوانان به‌خوبی حفظ کرده‌اند.
این درست است که دوبلور گاه از خود هنرپیشه هم بیشتر نقش را درک می‌کند؟اگر دوبلور بتواند نقش را در حد و اندازه بازی بازیگر در بیاورد موفق است و هنر خود را به مرحله اعلا رسانده است.
پس این درست است که بخش مهمی از شهرت و محبوبیت بازیگران به دوبله آنها بستگی دارد؟بله! تک رل‌هایی بوده‌اند که نوع گویش گوینده آنها باعث شهرت بازیگر شده است.
صدای شما روی همفری بوگارت در کازابلانکا، شاهین مالت، داشتن و نداشتن، گذرگاه تاریک، گنج‌های سیرامادره بسیار شناخته‌شده‌است.بوگارت چه ویژگی‌هایی داشت که چنین صدایی روی چهره‌اش نشست؟
همه ویژگی‌ها منحصر به‌خود بوگارت بود. صدای من هم خوشبختانه تا اندازه‌ای روی چهره این هنرپیشه بزرگ نشست و کارهایی که شما اسم بردید خلق شد. بیشتر از آن کاری نکردم.
قبل از شما کسان دیگری هم روی بوگارت صحبت کرده بودند. چه شد که سراغ شما آمدند؟
قبلا حرف زده بودند، اما در دوره‌ای در تلویزیون تصمیم گرفته شد که تمام فیلم‌های بوگارت دوبله شود و گوینده آن هم یک نفر باشد. این قرعه به نام من افتاد. از رل‌های سوم چهارمی که بازی کرده بود شروع کردم و به نقش‌های اصلی او رسیدم.
چه تفاوت‌هایی در گویش او در فیلم‌های متفاوتی که بازی کرده‌بود، قائل می‌شدید؟
براساس لحن او حرکت می‌کردم؛ جایی که لحنش تغییر می‌کرد، من هم لحن خود را تغییر می‌دادم.
هم گوینده نقش‌های آرنولد بودید وگوینده نقش دیتر‌هالروردن که مردم در ایران او را به نام دی دی می‌شناسند. به طرز جالبی در فیلم دی دی و ارثیه فامیلی هفت نقش متفاوت از او را گفتید. صدای شما چطور دو لحن متفاوت دی دی و آرنولد را خلق کرده‌است؟
دوبلورهایی هستند که می‌دانند چگونه تیپ‌های گوناگون بگویند و می‌توانند خودشان را به شخصیت‌ها نزدیک کنند. من هم بر همین اساس حرکت کردم.
شما روی شخصیت توشیرو میفونه در فیلم‌هایی چون ریش قرمز و هفت سامورایی حرف زده‌اید. از نظر شما میفونه و بوگارت چه تفاوت‌هایی با هم داشتند؟
بوگارت و میفونه، هر یک دو اندازه بازی مشخص دارند. وقتی دوبلوری به این دو اندازه بازی وقوف پیدا کند بر همان اساس هم عمل می‌کند.
شما از دوبلورهای مارلون براندو هم بوده اید؛ شخصیتی که دیگر دوبلورها هم او را دوبله کرده‌اند. انتخاب دوبلورهای متفاوت برای مارلون براندو براساس تیپ شخصیتی او در فیلم‌هایش بوده یا دلیل دیگری داشته‌است؛ مثلا شما روی نقش براندو در فیلم شورش در کشتی بونتنی و امتیاز صحبت کرده‌اید، اما دربارانداز را آقای جلیلوند حرف زده‌اند. وجوه تمایز اینها در چه چیزی است؟
آقای جلیلوند مارلون براندو را خیلی خوب و حساب شده حرف زده‌اند. مارلون براندو‌هایی که من گفتم در نبود این 20 سالی که آقای جلیلوند در ایران تشریف نداشتند، اتفاق افتاد. اگر ایشان بودند، حرف نمی‌زدم.
چرا دوبله فیلم‌های ایرانی به‌خصوص در صحنه‌های دسته جمعی این قدر طبیعی، با حس و حال و خودمانی در می‌آید؟
اصولا در دوبله ایران چون همه با هم می‌گویند اتمسفر خاصی حین کار به‌وجود می‌آید. امتیاز این نوع دوبله در همین است. یک فیلم را به تکه‌های مختلف تقسیم می‌کنند؛ مثلا 50 قسمت.این افراد در هر تکه بنا به صحنه‌ای که به فرض پنج یا شش یا هفت نفر در آن سکانس هستند، با هم می‌نشینند و آن تکه را می‌گویند. دوبلورها در دیگر جاهای دنیا با هم نمی‌توانند بگویند و تک گویی صورت می‌گیرد؛ مثلا شنیده‌ام در آمریکا گوینده نقش را در اتاقی می‌گوید و می‌رود. البته اینجا هم این اتفاق گاهی می‌افتد، اما وقتی با هم گفته می‌شود، خیلی طبیعی در می‌آید.به همین‌خاطر دوبله ایران امتیاز بالایی نسبت به دوبله کشورهای دیگر دارد. با هم گفتن با حس‌تر و نزدیک‌تر به فیلم است.
نظر خارجی‌ها درباره این نوع اجرا چیست؟زمانی عده‌ای از خارجی‌ها این روش را دیدند و خیلی به هیجان آمدند. آنها می‌گفتند، شما با این کار(دوبله) همزمان تئاتر بازی می‌کنید!
از بین هنرپیشه‌های خارجی که در ایران آمده بودند، موفق به دیدار با کدامیک از آنها شدید؟خب! در گذشته خیلی از هنرپیشه‌ها به ایران می‌آمدند. خیلی جالب است بدانید که صدای نورمن ویزدوم به‌صورت طبیعی صدای خیلی بمی است ولی آقای زرندی دوبلور نورمن برای او صدای زیر و نازکی انتخاب کرد و خیلی هم به او می‌آمد و او را جذاب و بانمک می‌کرد.یادم است نورمن، نوروز یکی از همان سال‌ها به ایران آمده‌بود. وقتی روی صحنه می‌رفت، آقای زرندی پشت صحنه به جای او حرف می‌زد.در واقع؛ هر نوع هنرنمایی که نورمن می‌کرد، آقای زرندی جای او حرف می‌زد. صحنه جذابی شده بود.
به‌نظرتان لازم است بین دوبلور و بازیگر مراوده‌ای باشد؟وقتی هنرپیشه سناریو را دستش می‌گیرد، پیش از هر چیز جست‌وجو می‌کند و خود را به آن شخصیتی که سناریو خواسته نزدیک می‌کند. هنرپیشه زحمت اصلی را کشیده‌است. حالا وظیفه دوبلور این است که به بازی او هر چه بیشتر نزدیک بشود.
صدای فرامرز قریبیان در گوزن‌ها(کیمیایی)، بهمن مفید در داش آکل (کیمیایی) همایون در باباشمل(علی حاتمی) را دوبله کرده‌اید. شده بود نظر آنها را در مورد صدایتان بپرسید و یا اصلا نیازی به این کار می‌دیدید؟زنده یاد علی حاتمی دوبله را خیلی دوست داشت. سر فیلم دلشدگان خیلی صحبت دوبله را می‌کرد و یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌هایش بود. آن موقع با ایشان مراوده داشتیم؛ یعنی او همان مقدار که برای راهنمایی بازیگر سر صحنه وقت می‌گذاشت، سر دوبله هم می‌آمد و کار را هدایت می‌کرد. آقای کیمیایی هم همینطور؛ ایشان هم خیلی وسواس داشت که همان چیزی را که می‌خواست از کار در بیاید.
معمولا اول فیلم ساخته می‌شود بعد دوبله می‌شود، اما چرا برای فیلم باباشمل علی حاتمی اول از شما خواستند که دوبله کنید و بعد فیلم را کلید زدند و فیلمبرداری شروع شد؟ایشان فیلم حسن کچل را هم به این شیوه کار کرده بودند. روش‌شان اینگونه بود. قبل از فیلمبرداری به دوبلور توضیح می‌دادند که چه شخصیت یا تیپی قرار است بازی کند. آن وقت دوبلور می‌گفت و در نهایت صدای ضبط شده را در اختیار بازیگر قرار می‌دادند و براساس آن، بازی انجام می‌شد. در حقیقت تمام زحمت را دوبلور می‌کشید و هنرپیشه روی صدای گوینده بازی می‌کرد. در این روش، هنرپیشه‌ای که نزدیک‌تر به صدای دوبلور بود در نقش بهتر جا می‌افتاد.
شما شخصیت‌های انیمیشن هم حرف زده اید؛ از غلام تکثیر تا نقش جالی اسب جدی کارتون لوک خوش شانس. گویندگی شخصیت‌های کارتونی دشوارتراز شخصیت‌های واقعی و معمولی است؟بله! گویندگی انیمیشن سخت‌تر است. روی انیمیشن قبلا یک گوینده خارجی حرف زده و شما باید بتوانید روی صدای گوینده قبلی حرف بزنید. این کار خیلی با ارزش‌تر از گفتار خام در گویندگی است و تبحر گوینده را می‌رساند.
یکی از کارتون‌های مورد علاقه همه ما لوک خوش‌شانس است.فکر می‌کنید که چرا و چگونه دوبله این کارتون خوب و درخشان از آب در آمد؟تمام نقش‌های آن مجموعه خوب در آمدند. برای نمونه آقای والی‌زاده صدای لوک خوش شانس را خیلی درخشان گفتند. به‌نظرم مجموعه کاری که در 26 قسمت اول این مجموعه صورت گرفت خوب درآمد. سری‌های بعدی به پای قسمت‌های اول نرسیدند. آقای خسروشاهی به‌عنوان مدیر دوبلاژ، روی 26قسمت اول خیلی زحمت کشید.
در کارتون لوک خوش شانس صدای جالی، صدایی دلچسب است. به‌نظرتان چرا جالی با این صدا این قدر عاقل و مدبر نشان می‌دهد؟به خاطر اینکه مغز متفکر آن گروه جالی است. حتی خود لوک خوش شانس هم براساس حرف‌های اسبش تصمیم می‌گیرد. اسب تیپ جدی کار است. بنابراین نمی‌خواستیم او را با صدا از این جدیت بیرون بیاوریم. وقتی چندصدا روی آن گذاشتیم، پی بردیم که همین صدا بهتر است. صدا، کاملا صدای خودم است و هیچ تغییری در آن ندادم.
یکی از مولفه‌های گویندگی آنونس گویی و حرف زدن روی تبلیغات یک فیلم است. چقدر به این عرصه علاقه‌مند بوده‌اید؟زیاد آنونسن نگفتم. هم‌اکنون بهترین گوینده آنونس آقای ابوالحسن تهامی هستند. کارشان درخشان است. آقای جلیلوند هم همینطور البته هر کاری که آقای جلیلوند کرده‌اند، خوب بوده است.
مهم‌ترین ویژگی آنونسن گویی به‌نظرتان چیست؟گوینده آنونس باید صدای بسیار خوب و گیرایی داشته باشد و بتواند متن‌های خوبی برای آنونس بنویسد. آنونس گویی فهم زیاد و سواد کافی می‌خواهد. هم‌اکنون آقای تهامی این متن‌هایی را که می‌گویند، خودشان می‌نویسند. جمله‌هایی که ایشان استفاده می‌کنند، درخشان است.
شما ازجمله دوبلورهای سینمای ایران هستید که به بازیگری هم علاقه‌مند بودید. دلیل گرایش‌تان به بازیگری چیست؟از دوران مدرسه تئاتر کار می‌کردم.هم‌اکنون این اشتیاق بیشتر شده است.
بیشترین فعالیت‌تان در تئاتر مربوط به چه دوره‌ای از مدرسه بود؟دوره دبیرستان بیشتر بود مدرسه کمالیه در چهارراه کالج درس می‌خواندم. بعدها اینگونه فعالیت‌ها را در خانه‌های جوانان ادامه دادیم. زنده یادان خسرو شکیبایی،هادی اسلامی هم بودند. بعدها آقای والی‌زاده هم آمدند. خود خانم ناظریان هم بودند. گروه خیلی خوبی داشتیم بعدها به سمت دوبله گرایش نشان دادم. موقعی که تئاتر بازی می‌کردم دوبله را رها نکردم. هر وقت دل‌مان تنگ می‌شد یک پیس اجرا می‌کردیم و بعد دوباره سراغ دوبله می‌رفتیم.
گرایش‌تان به تئاتر نسبت به دوبله، هیچ وقت بیشتر نشد؟از اوایل انقلاب با همسرم چهار سال به‌طور پی در پی تئاتر بازی می‌کردیم و تمام وقت‌مان را برای تئاتر گذاشتیم. آن موقع دوبله وضعیت مشخصی نداشت، اما به محض اینکه دوبله مقداری سر و سامان گرفت دوباره به سمت آن آمدیم.
برای بازیگری کلاس خاصی را هم گذراندید؟آن موقع آقای سمندریان تازه از خارج آمده بودند و سر کلاس‌های ایشان می‌رفتم. مدتی که گذشت برخی از کارها را خودم کارگردانی کردم.
این سال‌ها از شما بازی‌های مختلفی دیدیم. چه شد که در بیمار استاندارد سعید آقا خانی قبول کردید در نقش مدیر دوبلاژ بازی کنید؟
هم سعید آقاخانی و هم متنی را که نوشته بود، دوست داشتم. نقش مدیر دوبلاژی را بازی می‌کردم که اتفاقاتی برایش می‌افتاد؛ برایم جالب بود.
در فیلم سینما نیمکت محمد رحمانیان هم، باز نقش یک دوبلور را بازی کردید. برای آن نقش از ابتدا، شما مدنظر بودید یا فرقی نمی‌کرد این نقش را هر دوبلوری بازی کند؟
نقش را برای من نوشته بودند. کارهای آقای رحمانیان را خیلی دوست دارم؛ تئاترهای‌شان بی‌نظیر است.
خیلی از علاقه‌مندان شما و کارهایتان می‌دانند که همسر شما خانم شهلا ناظریان یکی از با سابقه‌ترین دوبلورهای ایران هستند.در طول همه سال از زندگی با گوینده‌ای با این جایگاه راضی هستید؟
خب! چون هر دو دوبلور بودیم همیشه به هم کمک می‌کردیم. از زمانی که با هم ازدواج کردیم همزمان کار می‌کردیم و درباره رل‌ها، ساعت‌ها صحبت می‌کردیم. هر دو نظر همدیگر را قبول داریم. بدون هیچ اغراقی؛ کسی نظیر خانم ناظریان در صنعت دوبله ایران نیست. البته استعداد خود ایشان بوده که تا این حد درخشان عمل کرده‌اند.
از بین دوبله‌هایی که ایشان کرده‌اند کدامیک را بیشتر دوست دارید؟کارهای ایشان یکی ،دو تا نیست که بشود به همین راحتی از بین آنها یکی را انتخاب کرد، اما به‌نظرم ایشان سه ، چهار رل درخشان در تاریخ سینمای جهان گفته‌اند که ماندگار شده است. یکی از آنها فیلم کازابلانکاست که نقش اینگرید برگمن را گفته‌اند. البته نقش همفری بوگارت را هم من گفته‌ام.
آن موقع که کازابلانکا را گفتید ازدواج کرده بودید؟بله!
اگر اشتباه نکنم؛ واسطه آشنایی‌تان دوبله بوده است. درست می‌گویم؟همینطور است.
خانم ناظریان، برادر‌زاده زنده یاد آقای ایرج ناظریان از بزرگان دوبله ایران هستند. کدامیک از نقش‌هایی را که زنده‌یاد ایرج ناظریان گفته‌اند، بیشتر دوست دارید؟آقای ناظریان خیلی زود از دنیا رفتند. ایشان گوینده ممتاز و انسان خوب و شریفی بودند. نقش‌هایی که ایشان گفتند درخشان بوده مثلا در سریال هزاردستان جای زنده یاد آقای داوود رشیدی بسیار خوب حرف زدند.
دردوران جوانی می‌رفتید، دوبله‌های روز را دنبال می‌کردید؟بله! هر گوینده‌ای باید فیلم‌های روز دنیا را دنبال کند و درمورد دوبله چیزهای فراوانی بداند. من هم به‌شدت اهل سینما رفتن بودم و همه این تحولات را دنبال می‌کردم؛ می‌دانستم چه نقش‌هایی بازی شده و چه بازیگرانی، چه بازی‌هایی ارائه داده‌اند.
پیش از گام گذاشتن در مسیر گویندگی، چقدر به دوبله توجه نشان می‌دادید؟همیشه جذب دوبله فیلم‌ها می‌شدم. خیلی علاقه داشتم که ببینم در یک استودیو چطور فیلم دوبله می‌شود. بعدهم که وارد دوبله شدم نقش‌های یک خطی، دو خطی را به من می‌دادند. خب! دوبله همین است دیگر؛ وقتی خوب بگویید ماندگار می‌شوید.
دوست دارید چه اتفاق خوشحال کننده‌ای برای دوبله ایران بیفتد؟امیدوارم دوبله ایران همچنان پا به پای سینمای ما پیشرفت کند.
