دبیران (به نام پیشین: دوبرّان دوبرّون(به انگلیسی: Dabiran)).شهری در جنوب شرقی استان فارس و از توابع شهرستان زرین دشت و در فاصله 270 کیلومتری شیراز است که در تلاقی مرزهای شهرستانهای فسا، جهرم، لار و زرین دشت قرار گرفته است. بر اساس سرشماری 1390 این شهر 12682 نفر جمعیت دارد.
وجه تسمیه
نام قبلی این شهر، «دوبرّان» بوده است که وجه تسمیه آن در منبع مشخصی ذکر نشده است. اما آنچه که معتبر است و نگارنده (هادی ویسی) مستقیم یا با واسطه از قدیمیها (کهن سالان)(حاجی حیدر غفاری، حاجی الهی و …) جستجو کرده ام این است که در گذشته منطقه دبیران، مرتع مرغوب برای دامها داشته است و این باعث می شده است که عشایران پشم گوسفندان را در هر سال دو بار بچینند. به هر بار پشم چیدن یک «بُرون» گفته می شده است. بر این اساس این مکان را دوبرون یا دوبران نامیدند. .
اما از تیرماه 1384 و بنا به تصویت هیأت وزیران روستای دوبران به شهر تبدیل شد و نام جدید آن را دبیران نام نهادند[2]. لازم به ذکر است که پیش از آن، هیأت وزیران در سال 1371 با تصویت تغییرات تقسیمات کشور در منطقه، دهستان دشت خاک به مرکزیت دوبران را دهستان دبیران نام نهاده بودند[3]. دبیران فعلی در سال 1314 ه.ش که رژیم پهلوی ایلات خمسه را تخته قاپو (اسکان عشایر به طور اجباری) نومد، در این منطقه سکنی گزیدند. (دبیران قبلی به طور مخروبه در چند کیلو متری موجود است). طوایف این شهر با دو گویش عربی و فارسی تکلم می نمایند. از صنایع دستی آن می توان به قالی بافی اشاره کرد.
ویژگیهای طبیعی
این شهر در 28 درجه 40 دقیقه عرض شمالی و 54 درجه و 18 دقیقه طول شرقی و در ارتفاع 1320 متر از سطح دریا قرار دارد. به دلیل قرار گیری در عرضهای پایین جغرافیایی و فعالیت پرفشار جنب حاره و به دلیل دوری از منابع رطوبت، دارای آب و هوای گرم و نیمه خشک است. بااین شرایط میانگین بارش سالانه از 200 میلیمتر تجاوز نمی‌کند.
در این شهر بیشینه دما 45 درجه در تیر و مرداد ماه و کمینه دما 5 درجه در اواخر دی ماه می باشد. در برخی از سالها دما زیر صفر هم مشاهده شده است.
ساختار و سازندهای زمین شناسی شهر دبیران و اطراف آن عمدتاً مربوط به دوران دوم و سوم زمین شناسی بویژه متاثر از گروه فارس(میشان و آسماری جهرم)و هرمز می باشد. معدن نمک (کوه نمک) نزدیک امامزاده شاه عملدار با ذخیره قطعی 800 هزار تن، در 10 کیلومتری جنوب دبیران و همچنین معدن گچ دشت خاک تنها منابع معدنی این شهر است.
بنا بر سرشماری 1390 جمهوری اسلامی ایران، دبیران با 12682 نفر جمعیت (3188 خانوار و 6346 مرد و 6336 زن) دومین شهر بزرگ شهرستان زرین دشت پس از مرکز آن حاجی آباد (20501 نفر) است. [8]. از نظر قومیتی، دو قوم عرب و فارس در این شهر وجود دارد و مقدار اندکی نیز لر در این شهر ساکن هستند. آمار دقیقی از میزان جمعیت اقوام در این شهر وجود ندارد اما به نظر می رسد که جمعیت اعراب کمی بیشتر از فارسها باشد. طایفه های اعراب عمدتاً از ایلات خمسه و از تیره های باصری، اینالو، شیری و بهلولی هستند و در محل به یوزباشی، صفی خانی، حسن خانی، اولاد صالح، نجفی، نوروزی و شادمانی معروف هستند. به جز لاریها که به خوش نشین معروف هستند تقریباً تمامی تیره ها و قبایل ساکن در دبیران عشایر بوده اند که در ابتدای حکومت پهلوی در دوره رضاشاه در این منطقه یکجانشین شده اند
وضعیت اقتصادی و کشاورزی
تقریباً هیچ گونه صنعت مهمی در این شهر وجود ندارد و اقتصاد این شهر به کشاورزی، دامداری و فعالیتهای تجاری وابسته است. دبیران قطب کشاورزی شهرستان زرین دشت است و مهمترین محصولات آن جو، گندم، هندوانه و پنبه است. اما مشکل اصلی دشت دبیران برای کشاورزی، کم آبی است. کشاورزان آب را از عمق حدود 200 متری زمین استخراج می کنند. خشکسالیهای اخیر و برداشت بی رویه آب از سفره های زیرزمینی، باعث پایین رفتن آب و خشک شدن برخی چاه شده و کشاورزی منطقه را دچار بحران کرده است.
یکی از سیاستهای دولت برای مبارزه با پایین رفتن سفره های آب زیرزمینی، احداث بندهای خاکی است. احداث سد خاکی بر روی رودخانه فصلی بزرگ انگبینه، یکی از پروژه های بزرگ منطقه ای در خصوص آبخیزداری بوده است.
