خداحافظ خاطره ها!

وقتی ذهن خاموش می شود!
 

آلزایمر مشکل مغزی است که با از دست رفتن حافظه کوتاه مدت، فراموش کردن آدرس ها و اسم ها آغاز می شود و کم کم تا آنجا پیش می رود که فرد حتی راه بازگشت به خانه را فراموش می کند. زندگی فرد در نهایت با مرگ در اثر ناراحتی های تنفسی پایان می یابد. آلزایمر تا 95 درصد بعد از 60 سالگی رخ می دهد؛ ولی فقط در افراد سالخورده بروز نمی کند. بلکه با افزایش سن، خطر ابتلا به آلزایمر افزایش می یابد. افراد 40 تا 50 ساله ای نیز بوده اند که دچار آلزایمر شده اند. مرگ، 5-10 سال پس از بروز علائم اولیه اتفاق می افتد؛ اما بیماری حدود 20 سال قبل از ظهور علائم بیماری شروع شده است. آلزایمر یک بیماری ژنتیکی است که در اثر دو عامل بروز می کند: اول به دلایل ژنتیکی و بعد عوامل محیطی و درمان قطعی هم ندارد.

علت بروز علائم آلزایمر
 

این بیماری با از دست رفتن سیناپس های نورون ها در برخی مناطق مغز و نکروزه شدن سلول های مغز در مناطق مختلف سیستم عصبی مشخص می شود. در بیماری آلزایمر، ساختارهای پروتئینی کروی شکلی در خارج نورون های برخی مناطق مغز و ساختارهای پروتئینی رشته ای در جسم سلولی نورون ها تشکیل می شود. به این ساختارهای پروتئینی اجسام آمیلوئیدی گفته می شود. از مهم ترین پروتئین هایی که در ایجاد آلزایمر نقش دارند، می توان پروتئین پیش ساز آمیلوئیدی (App) را نام برد. با اثر آنزیم بتا سکرتاز بر پروتئین App پپتیدهایی به نام بتا آمیلوئید ایجاد می شود. در حالت عادی مقدار این قطعات در سلول ها کم است و به سرعت تجزیه می شود؛ اما در این بیماری مقدار آنها افزایش می یابد و باعث بروز علائم آلزایمر می شود.

علائم هشدارد هنده بیماری آلزایمر
 

1- افسردگی در سالمندان از علائم بروز آلزایمر است. 2- فرد مبتلا به آلزایمر اشخاص و حتی خانواده خود را نمی شناسد. هیجان های کودکانه نشان می دهد و از عهده نظافت لباس خود و لباس پوشیدن برنمی آید. 3- از دست دادن حافظه: فراموش کردن مطالب و وقایعی که اخیراً به حافظه سپرده شده اند (حافظه کوتاه مدت)، از اولین علائم زوال عقل یا دمانس است؛ مثل فراموش کردن گاه و بی گاه اسامی یا قرارهای ملاقات. 4- اختلال در انجام فعالیت های روزانه: انجام امور روزانه برای این بیماران دشوار است. آنها ممکن است مراحل مربوط به تهیه غذا یا تماس تلفنی یا روش های انجام یک بازی را فراموش کنند. 5- اختلال در زبان یا گویش: لغات ساده را فراموش کرده یا کلمات غیرمعمول را جایگزین می کنند؛ به طوری که صحبت ها و نوشته های آنان قابل درک نیست. 6- اشکال در جهت یابی و گم کردن زمان و مکان: در محل خود گم می شوند؛ یعنی فراموش می کنند کجا هستند و چگونه به آنجا رسیده اند. 7- ضعف یا کاهش قضاوت: نمی توانند لباس مناسب فصل را تشخیص دهند. حتی ممکن است دچار ضعف در استدلال شوند؛ به طوری که مقدار زیادی پول را بدون دلیل به کسی ببخشند. 8- جابجا گذاشتن اشیاء: افرادی که دچار آلزایمر هستند، ممکن است اشیاء را در جاهای غیرمعمول قرار دهند؛ مثلا اتو را در فریزر و ساعت مچی را در قندان بگذارند. 9- تغییرات در خلق و خو یا رفتار: افراد مبتلا به آلزایمر دچار نوسانات سریع خلقی می شوند؛ مثلاً زمانی آرام هستند، ولی بدون هیچ دلیل مشخصی اشک ریخته و یا خشمگین می شوند.

کاهش سروتونین
 

فضای خالی بین سلول های عصبی در مغز با ماده ای شیمیایی به نام سروتونین پر شده است. سروتونین از مغز ترشح می شود و انتقال جریان الکتریکی بین نورون ها را سریع تر و آسان تر می کند. با بالارفتن سن و پیر شدن سلول ها، ترشح سروتونین کاهش می یابد؛ بدین ترتیب ارتباط بین سلولی و انتقال اطلاعات دچار مشکل می شود. این مشکل بیشتر از همه در بخش حافظه و خاطرات بروز می کند. با بالارفتن سن و کم شدن ترشح سروتونین در مغز، خاطره ها کم رنگ یا فراموش می شوند.

درمان
 

1- فعالیت های فکری و به کارگرفتن قوه حافظه از بیماری آلزایمر جلوگیری می کند. زندگی ساکت و بدون فعالیت جسمی و فکری باعث کم کاری و ناسالم شدن مغز شده و در افرادی که آمادگی ابتلا دارند، بروز بیماری را سرعت می بخشد. خواندن کتاب، داشتن زندگی فعال، شرکت در برنامه های جمعی، آموختن زبانی جدید، حفظ کردن شعر و آموختن موسیقی مغز را فعال نگه می داد و باعث تقویت حافظه می شود. 2- بهبود آلزایمر با هورمون درمانی در مردان: درمان جایگزین با هورمون تستوسترون در مردان سالمند می تواند موجب بهبودی فرم خفیف آلزایمر شود. فرایند سالخوردگی در مردان با کاهش تستوسترون همراه است. این کمبود موجب مشکلاتی از جمله آلزایمر می شود. 3- استاتین ها: علاوه بر کاهش سطوح کلسترول، احتمالاً در کاهش تولید پروتئین آمیلوئید نیز تأثیرگذارند.

مهم ترین عوامل خطرساز
 

سن بالا، سابقه خانوادگی، سندرم داون.
مواد مغزی موثر در روند آلزایمر:
مواد مضر: کلسترول و هموسیستئین
مواد مفید: مواد حاوی آنتی اکسیدان (مثل سیب، روغن ماهی ...) و اسید فولیک
کلسترول: رابطه کلسترول با آلزایمر مربوط به پروتئین App است که به طور طبیعی در تمام افراد وجود دارد؛ ولی در افراد مبتلا به آلزایمر، طی روندی پردازشی تبدیل به پروتئین بتا آمیلوئید می شود.
اجزای این پروتئین جدا و در هم پیچیده می شوند و پلاک هایی را تشکیل می دهند که وجه تمایز بیماری آلزایمر از دیگر بیماری هاست. افزایش کلسترول به سه صورت باعث افزایش احتمال آلزایمر می شود: 1- موجب افزایش App می گردد. 2- شکسته شدن پپتیدهای آمیلوئیدی و در نتیجه مرگ سلول ها می شود. 3- سبب افزایش پروتئین اپولیپوپروتئین E (انتقال دهنده کلسترول به خارج از سلول) می شود و نتیجتاً کلسترول بد افزایش می یابد که برای سلول عصبی سمی است.
هموسیستئین: افزایش هموسیستئین خون (اسید آمینه ای که از هضم پروتئین حیوانی در بدن تولید می شود) رگ های خونی را مجروح می کند و باعث پیدایش پلاک و در نتیجه تنگ شدن سرخرگ های کاروتید (رگ های بزرگی که خون را به مغز می رسانند) می شود. فشار خون بالا، سرخرگ ها و سیاهرگ ها را ملتهب می کند و باعث تنگ شدن آنها می شود و شرایطی را به وجود می آورد که پلاک ها افزایش می یابد و سکته مغزی رخ می دهد.

مواد غذایی مناسب
 

آنتی اکسیدان ها: مغز برای خنثی کردن رادیکال های آزاد نیاز به آنتی اکسیدان ها دارد. رادیکال های آزاد به سلول های عصبی آسیب می رسانند و عمل واسطه های شیمیایی اعصاب را مختل می کنند.
با افزایش سن، قدرت دفاعی بدن ضعیف می شود و در نتیجه، اثر تخریبی رادیکال های آزاد افزایش می یابد.
ویتامین E: این ویتامین مغز را از آسیب حفظ و همچنین سرعت پیشرفت بیماری آلزایمر را آهسته می کند. اثر آنتی اکسیدانی ویتامین E، تشکیل پلاک های آمیلوئیدی را که باعث التهاب و کج شدن انتهای اعصاب می شوند، متوقف می کند. جوانه گندم، مغزها و آواکادو از منابع این ویتامین می باشند.
سیب: کورستین سیب یک ماده آنتی اکسیدانی است و بیشترین مقدار کورستین در پوست این میوه است. آب سیب کمترین مقدار کورستین را دارد؛ لذا این میوه را حتماً با پوست بخورید. سیب سرخ در مقایسه با سیب زرد و سبز، آنتی اکسیدان بیشتری دارد. پیاز، زغال اخته و ... از میوه های دارای کورستین هستند.
زردچوبه: ماده مؤثر زردچوبه کورکومین است. این ماده خاصیت آنتی اکسیدانی دارد و رسوبات چربی را که عامل آلزایمر هستند، در مغز به نصف کاهش می دهد.
روغن ماهی: روغن ماهی یک ماده غذایی مناسب برای مغز است، زیرا DHA (نوعی چربی امگا-3 موجود در ماهی) التهاب مغز را کاهش می دهد و از آن محافظت می کند. DHA فقط در انواع ماهی وجود دارد و در منابع گیاهی مثل دانه کتان یافت نمی شود. مصرف هفته ای دوبار از انواع ماهی در وعده های غذایی توصیه می گردد.
سبزیجات خام و تازه: آنتی اکسیدان ها و فیتوکمیکال ها (رنگدانه های گیاهی) و اسید فولیک موجود در سبزیجات، هوش را حفظ خواهند کرد.
سویا: سویا کلسترول خون را کاهش می دهد. موادی در سویا وجود دارد که از اکسیده شدن LDL جلوگیری می کنند و مانع از اثرات آتروژنیک رادیکال های آزاد (تشکیل پلاک در دیواره داخلی سرخرگ ها) می شود. سویا اثر آنتی اکسیدانی نیز دارد و برای همه افراد مفید است. فیتواستروژن های سویا، هورمون های گیاهی هستند که پژوهشگران اعتقاد دارند مانند هورمون استروژن باعث تقویت حافظه می شوند.
چای سبز: به دلیل دارا بودن EGCg که خواص آنتی اکسیدانی دارد و تولید پروتئین های آمیلوئیدی را کاهش می دهد، در پیشگری از بروز آلزایمر مفید است.
آنتوسیانین: آنتی اکسیدانی است که ضمن بهبود انتقال پیام های عصبی، حالت ارتجاعی رگ های خونی را حفظ می کند و در پیشگیری از آلزایمر موثر است. منابع غنی آنتوسیانین عبارتند از: زغال اخته و توت فرنگی، مویز و انگور، آلو و آلبالو. ویتامین ب9، اسیدفولیک، فولات: اسیدفولیک برای پاک کردن خون از ماده ای به نام هوموسیستین ضروری است. میزان اسیدفولیک در خون افراد مبتلا به آلزایمر پایین است. مصرف کم سبزیجات سبزرنگ موجب افت اسید فولیک خون و بروز لخته های خونی در مویرگ های مغز و آسیب به بافت مغز می شود که فراموشی را در پی دارد. اسید فولیک در فرآورده های غذایی (غذاهای جوشیده یا حرارت داده شده) از بین می رود. نگه داشتن غذا در حرارت اتاق به مدت طولانی نیز می تواند محتوای اسیدفولیک را از بین ببرد. غذاهایی که شامل میزان چشمگیری از اسیدفولیک هستند، شامل: جگر، عدسی، برنج، مخمر آبجو، آرد سویا، نخود، لوبیای مرمری، لوبیا قرمز، بادام زمینی، اسفناج، برگ شلغم، گندم و مارچوبه می باشند.
خشکبار: خصوصاً فندق که حاوی مقدار زیادی سروتونین است، به پیگیری از بروز آلزایمر کمک می کند.
منبع: نشریه دنیای سلامت شماره 68