مهمان ناخوانده موها

شاید برای شما هم اتفاق بیفتد

به این شرح حال ها دقت کنید. شاید برای تان اتفاق افتاده باشد:
1- یک روز از مدرسه یا مهد کودک به شما تلفن می کنند و می گویند لا به لای موهای فرزندتان شپش پیدا شده، سریعاً باید بروید و او را نزد متخصص پوست برسانید.
2. چند روزی است که احساس می کنید فرزندتان سرش زیاد می خارد و از او می پرسید که چه مشکلی دارد. او از خارش به ویژه قسمت های پشتی سرش شاکی است. او را حمام می برید و خوب می شویید ولی بهتر نمی شود که هیچ، بلکه بدتر می شود و شما و همسرتان هم بعد از چند روز از این قضیه، احساس خارش در سر می کنید.
3. از مدرسه تماس می گیرند و می گویند از فردا مدرسه به مدت 1 هفته تعطیل است. آنها علت قضیه را به طور واضح بیان نمی کنند ولی بعد از این و آن می شنوید که در مدرسه شپش شایع شده است. شما هم به سرعت می روید و علاوه بر اینکه کودک را به نزد متخصص پوست می برید، به فکر عوض کردن مدرسه اش هم می افتید.
4. در میهمانی هستید و مشغول گفت و گوی خودمانی از این در و آن در، که ناگهان متوجه می شوید دوست تان می گوید اخیراً در مدارس ابتدایی و مهد کودک ها شپش سر شایع شده است. بحث بالا می گیرد. یکی از دوستان تان می گوید که شپش سر از قدیم الایام هم شایع بوده و چیز جدیدی نیست.
هر کدام از این داستان ها حاوی یکی از واقعیت های موجود در جامعه در مورد شپش سر است. با توجه به اهمیت قضیه در این جا به یکی از شایع ترین بیماری های دوران پیش از دبستان و اوایل دوران ابتدایی می پردازیم.
بیماری شپش سر از بیماری های بسیار شایع در میان کودکان مهد کودک و سال های اول ابتدایی است. در بسیاری از مواقع نخستین کسی که شپش یا تخم آن ( رشک ) را لابه لای سر کودکی که سرش را می خاراند می بیند، مربی مهد کودک یا مربی بهداشت مدرسه است. گاهی حین معاینات پیش از ورود کودک به مدرسه، این مشکل کشف می شود. به هر حال خارش سر، نخستین علامت بیماری است که گاهی آن قدر مزاحم می شود که کودک را از خواب و خوراک می اندازد. شپش عمدتاً شب ها مشغول حرکت و فعالیت ( خون خواری، تخم گذاری و لقاح ) است. جولانگاه اصلی شپش منطقه پس سر، گردن و پشت گوش هاست.
البته موارد بدون علامت هم وجود دارد که حتی تا 2 ماه، تشخیص بیماری به تأخیر می افتد. درگیری با شپش سر هیچ ارتباطی با سطح اجتماعی و درآمد یا میزان بهداشت فردی ندارد و در واقع بالا شهری و پایین شهری و تمیز و کثیف نمی شناسد.
در آمریکا شیوع شپش سر در سیاه پوستان بسیار کم است.
پس از آن که شک به وجود شپش سر مطرح شد، کودک به متخصص پوست ارجاع داده می شود. البته بسیاری از مربیان بهداشت و حتی معلمان با علائم و نشانه های این بیماری آشنا هستند. موارد پیچیده تر و مشکل تر نهایتاً به عهده متخصص پوست است.

سرایت بیماری

سرایت بیماری، از راه تماس مو با مو یا تماس مو با وسایل مرتبط با مو است. وسایل مشترک از قبیل حوله و برس و نیز لحاف و ملحفه و پتو نیز عوامل انتقال شپش به حساب می آیند. دست دادن، سرفه کردن، صحبت کردن، غذا خوردن و تزریق کردن، راه انتقال بیماری به حساب نمی آیند. ضمن اینکه شپش بال ندارد که بپرد! شپش سر تنها بر روی سر قادر به زندگی است و از پوست کف سر خون می مکد و جدا از سر و مثلاً روی تن یا روی زمین در عرض 10 روز از میان می رود. با توجه به آنچه گفته شد بچه هایی که موی بلند و پخش و پلا دارند احتمال این که از همدیگر شپش سر را بگیرند بیشتر است و پسرها و کسانی که موی کوتاه یا بافته و بسته دارند کمتر در معرض ابتلای بیماری هستند. تشخیص بیماری، اغلب با دیدن تخم شپش بر روی موها انجام می شود و دیدن خود شپش که تعدادشان معمولاً کم است، کمتر امکان پذیر است. تخم های شپش به طور مایل بر روی ساقه مو چسبیده و به راحتی کنده نمی شوند. تخم هایی که4 سانتی متر بالاتر از کف سر باشند معمولاً خالی هستند. حدود 1 هفته طول می کشد تا شپش از تخم بیرون بیاید لذا 2 درمان شپش سر ( به فاصله ی یک هفته ) تقریباً صد در صد شپش ها و تخم شان را از میان می برد. البته بار دوم، درمان بیشتر برای محکم کاری است چرا که درمان های جدیدتر بر روی تخم شپش هم مؤثر بوده و انگل را در داخل تخم می کشد. شپش سر، ناقل وحامل هیچ بیماری مهم و خطرناکی نیست. فقط خارش کف سر و خراشیده شدن و افزوده شدن عفونت میکروبی ممکن است فرد را آزار دهد. در این حالت، پوست دردناک و قرمز می شود و جوش های چرکی می زند. تخم شپش را باید از شوره سر، بقایای ژل سر و تافت و قارچ کف سر، زرد زخم و خیلی بیماری های دیگر افتراق دهیم.
متخصصان پوست و افراد دوره دیده در تشخیص بیماری مشکلی ندارد. تخم های شپش را می توان در زیر میکروسکوپ بررسی کرد و همچنین در زیر نور ماورای بنفش گذاشت و فلوراسانس زرد سبز آن را دید.
درمان شپش سر را می توان به دو بخش تقسیم کرد، نخست تغییر در شرایط محیط و دیگری درمان های دارویی.
ابتدا یادآوری کنیم که شپش بدن ( شپش تن ) بیماری کاملاً جدایی است که توسط نوع دیگری از شپش پیدا می شود. این نوع شپش اغلب در شرایط بهداشتی پایین و در سطوح پایین جامعه زندان ها، در افراد بی خانمان و ولگرد و ....دیده می شود. شپش بدن هرگز ناحیه سر و افراد با بهداشت مناسب را درگیر نمی کند و محل زندگی و تخم گذاری آن نیز لابه لای درز لباس هاست. هنگامی که برای تغذیه و مکیدن خون به سطح پوست ( اغلب شب ها ) می آید، درنواحی گرم و نواحی تحت فشار مثل پشت کمر بند و زیر بغل و کشاله ران، خارش و سوزش و دانه های قرمز شبیه محل گزش حشره ایجاد می کند. شپش تن می تواند ناقل بعضی بیماری های خطرناک باشد. شپش تن از طریق پوشیدن لباس مشترک آلوده منتقل می شود و تقریباً با پوشیدن لباس پاک و تمیز از بین می رود. یک نوع دیگر شپش هم هست که عمدتاً نواحی تناسلی و کمتر زیر بغل و ندرتاً مژه ها را درگیرمی کند و انتقال آن هم از راه تماس جنسی با فرد آلوده است. نکته اول در مورد شپش، کشف بیماری در فرد است. با یافتن نخستین مورد بیماری در مدرسه یا منزل یا مهد کودک، باید او را جدا کرده و به صورت صحیح درمان کرد. بهتر است اطرافیان فرد آلوده را معاینه کرد و افراد احتمالی آلوده را یافت و درمان کرد. با توجه به وجهه بد بیماری شپش سر درجامعه ما، خیلی وقت ها خانواده یا اولیای مدرسه و مهد کودک، وجود یک مورد بیماری را در آن مرکز مخفی می کنند و این مورد به پخش شدن بیماری یاری می رساند و کار پسندیده ای نیست. بهتر است در مورد موارد شیوع و همه گیری شپش در مراکز آموزش و خانواده ها فرهنگ سازی صحیح صورت بگیرد تا دیگر شاهد این گونه برخوردها با مسئله شپش سر نباشیم.

اهمیت آموزش

آموزش پدر و مادر، آموزش معلمین و آموزگاران و مربی های مهد کودک ها و آشنا کردن مردم با اصول برخورد با بیمار و واقعیت ها و خرافات موجود در مورد این بیماری، وظیفه مراکز بهداشت شهری و روستایی و نیز وزارت بهداشت است. به این ترتیب در صورت بروز موردی از این بیماری، والدین و اهالی مدرسه یا مهد کودک با همکاری یکدیگر، موارد بیماری را می یابند و بیمار را به نزد پزشک ذیصلاح می برند. حتی در موارد همه گیری، مراکز بهداشت با فرستادن افراد آموزش دیده تعداد زیاد افراد درگیر را به طور رایگان مورد درمان قرار می دهند و بروشورهای آموزشی نیز توسط این مراکز تهیه شده است که مدارس و مهد کودک ها با مراجعه به مراکز بهداشتی می توانند این بروشورها را تهیه کنند.
اصولاً وقتی فردی درگیر می شود خیلی نباید نگران باشد چرا که یک دوره درمان با داروی مناسب بیش از 90 درصد اثر بخشی دارد و در بار دوم درمان، این آمار به 100 درصد می رسد. موارد مقاوم، بسیار نادر است و درمان خاص خود را دارد. کودکان مرکز آموزش یا مهد کودک را مورد معاینه قررا داده،فرد درگیر را جدا کرده و مورد درمان قرار می دهند. فرد درگیر را همراه با تمامی افراد خانواده یا هم اتاقی اش درمان می کنند. نیاز به معاینه همه افراد خانواده نیست. بهتر است البسه و آنچه با سر و موهای بیمار در تماس بوده ( یا نبوده! ) را از جمله لباس ها، روسری، رو بالشی، شانه و برس و... را در ماشین لباسشویی با دمای 65 درجه بشویید و آنهایی که نمی توانید ( مثل پتو یا لباس های خاص ) را در یک کیسه زباله بیندازید و 10 روز در گوشه ای رها کنید تا از شپش پاک شود. به فرش ها و پرده ها و مبل و صندلی ها کاری نداشته باشید. نیازی به ضد عفونی نیست.
امروزه داروهای مختلفی برای درمان شپش سر در دسترس است و رایج ترین شان دو داروی لنیران و چرمترین است، موها را به مدت 20 تا 30 دقیقه به دارو آغشته می کنند و بعد از آن آب می کشند. این کار را یک هفته بعد تکرار می کنند. موارد مقاوم را با داروهای دیگر از جمله مالایتون، گوگرد، بنزیل بنزوات، اسپینوزاد و دایمتیکون درمان می کنند. در این مدت می توان تخم های چسبیده به موها را نیز به کمک شانه های ریز یا با دست کَند. آغشتن موها به سرکه سیب رقیق شده با آب ( 50:50 ) به مدت نیم ساعت پیش از حمام رفتن و سپس شانه کردن موهای آغشته به نرم کننده با یک شانه دندانه ریز فلزی به کنده شدن رشک ها کمک می کند. این را باید هر روز تکرار کرد و وقت گذاشت. البته تقریباً تمام تخم ها خالی یا حاوی شپش مرده هستند و این کار بیشتر برای رفع نگرانی خانواده و اهالی مدرسه و مهد کودک است به خصوص که برخی مراکز تا وقتی که بر روی موی کودک، رشک وجود دارد او را به مرکز آموزشی راه نمی دهند! بعضی کارها نیز مانند اندود کردن موها با سس مایونز!، گریس ماشین! و مانند آن ها نیز منسوخ شده است.
منبع مقاله :
نشریه زیبایی سالم، سال هفتم، اول و پانزدهم دی ماه 1393