اقتصاد در حکومت مهدوی

حکومت اگر پشتوانه ای از سوی خداوند داشت و احکام و مقررات الهی را در جامعه اجرا کرد، مردم نیز به برکت آن دگرگون می گردند و به تقوا و نیکی روی می آورند و در نتیجه نعمت های خداوند، از همه سوی بر بندگان سرازیر می شود.
در قران کریم می خوانیم: ( وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ ؛ (1) اگر مردم شهر و دیار ایمان آورند و تقوا پیشه سازند، ما درهای برکات زمین و آسمان را بر آنان می گشاییم ).
در حکومت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) که مردم به اطاعت خداوند روی می آورند و بر فرمان حجت خدا گردن می نهند، دیگر دلیلی ندارد که زمین و آسمان از برکاتش بر بندگان خدا مضایقه کنند. از این رو، باران های موسمی شروع به باریدن می کند، رودخانه ها پر از آب می شود، زمین ها حاصلخیز می گردد و کشاورزی شکوفا می گردد، باغ ها سرسبز و پر از میوه می شود، بیابان هایی مانند مکه و مدینه که هرگز سبزی را به خود ندیده است، به یک باره به نخلستان تبدیل می گردد و دامداری گسترش می یابد.
اقتصاد جامعه شکوفا گشته، فقر و تنگدستی رخت بربسته، آبادانی همه جا به چشم می خورد و بازرگانی رونقی شایان توجه می یابد.
در خصوص شکوفایی اقتصادی در روزگار امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) روایات بسیاری رسیده است که در هر زمینه به گفتن چند روایت بسنده می کنیم:

الف) شکوفایی اقتصاد و رفاه اجتماعی

آن چه از روایات در این زمینه استفاده می شود، این است که در اثر بهبود وضع اقتصادی، فقر و تهیدستی از جامعه ی بشری ریشه کن می شود و به شخص نیازمند به اندازه ای مال و ثروت داده می شود که توان بردن آن را نداشته باشد و وضعیت عمومی جامعه چنان بهبود می یابد که دارندگان زکات برای رساندن آن به نیازمندان به رنج می افتند.

1. تقسیم اموال و بخشش دارایی ها

امام باقر (علیه السلام) می فرماید: « هنگامی که قائم اهل بیت قیام کند، بیت المال را به گونه ای یکسان در میان مردم قسمت کرده، به عدالت در میان مردم رفتار می کند.
ثروت های روی زمین ( مانند خمس و زکات ) و ثروت های زیرزمین (مانند گنج ها و معادن ) نزد آن حضرت گرد می آید. آن گاه حضرت به مردم خطاب می کند: « بیایید و بگیرید آن چه را که برایش خویشاوندی را قطع می کردید و به خونریزی و گناهان دست می زدید/ او چنان اموال می بخشد که کسی پیش از او چنان نکرده است ». (2)
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: « در آخر الزمان، خلیفه ای ظهور می کند که مال را بدون شمارش می بخشد ». (3)
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: « در روزگار ناامیدی و پیدایش فتنه ها، شخصی به نام مهدی ظهور می کند که بخشش های او بر مردم، گوارا خواهد بود ». (4)
بخشش مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) پدرانه و بدون منت است. بنابراین، گوارا می باشد. برخلاف بخشش دیگران که به قیمت بندگی، یا دین فروشی یا گروگذاشتن آبرو تمام می شود.
نیز آن حضرت می فرماید: « شخصی از قریش پدیدار می گردد... و در میان مردم، اموال را تقسیم می کند و به سنت پیامبرشان رفتار می نماید ». (5)
در روایتی دیگر می فرماید: « مهدی گنج های زیرزمین را بیرون آورده، اموال را میان مردم تقسیم می کند و اسلام شکوه دوباره خود را باز می یابد ». (6)
هم چنین می فرماید: « در آخرنی دوران امت من، خلیفه ای خواهد بود که اموال را مشت مشت به مردم می دهد و آن را نمی شمارد ». (7)
عبدالله بن سنان می گوید: پدرم به امام صادق (علیه السلام) گفت: من مقداری از زمین های خراجی را در اختیار دارم و در آنها کشت و زرع کرده ام. حضرت قدری ساکت ماند؛ آن گاه فرمود: « اگر قائم ما قیام کند، سهم تو از زمین بیش از این است ». (8)
امام باقر (علیه السلام) می فرماید: « هنگامی که قائل اهل بیت قیام کند، بیت المال را به گونه ای یکسان تقسیم می کند و در بین مردم به عدالت رفتار می نماید ». (9)
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: « آخرین امامان، هم نام من است. او ظاهر می شود و جهان را پر از عدل می کند. در حالی که اموال بر هم انباشته شده است، شخصی از او درخواست مال می کند. امام (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می فرماید: "خودت از این اموال بردار" ». (10)

2. ریشه کن شدن فقر از جامعه

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: « هنگامی که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظهور کند... اموال و زکات ها را در کوچه ها می برند؛ ولی کسی پیدا نمی شود که حاضر به دریافت آنها باشد ». (11)
نیز آن حضرت می فرماید: « مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در امت من خواهد بود و در حکومت او مال و ثروت بر هم انباشته خواهد شد ». (12)
این حدیث کنایه از رفع نیازمندی های جامعه است؛ به گونه ای که اموال از موارد مصرف بیش تر می گردد. به سخن دیگر، دولت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نه تنها کسری بودجه ندارد، بلکه درآمد آن بر بودجه اش فزونی دارد.
امام صادق (علیه السلام) می فرماید: « هنگامی که قائم ما قیام کند...، زمین گنج های خود را بیرون ریخته، آشکار می کند؛ به گونه ای که مردم با چشم خود، آن را بر روی زمین می بینند و دارندگان زکات سراغ کسی می گردند که نیازمند باشد تا زکاتشان را به او بدهند؛ ولی کسی یافت نمی شود و مردم- از فضل و بخشش خداوند- از دیگران بی نیاز می گردند ». (13)
علی بن عقبه نقل می کند: در آن روزگار، کسی جایی را برای دادن صدقات و صرف پول در راه نیک نمی یابد؛ زیرا بی نیازی همه ی مؤمنان را فرا گرفته است ». (14)
امام باقر (علیه السلام) می فرماید:« مردم مالیات خود را بر گردن گذاشته، به سوی مهدی می روند. خداوند به شیعیان ما در زندگی رفاه و آسایش داده است و آنان در بی نیازی به سر می برند و اگر لطف و سعادت خداوند آنان را در بر نمی گرفت، با آن بی نیازی، سرکشی می کردند ». (15)
امام باقر (علیه السلام) می فرماید: « حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) سالی دوبار عطایایی به مردم می دهد. آن حضرت ماهی دوباره حقوق می دهد و بین مردم یکسان رفتار کرده، به گونه ای که فرد نیازمند به زکات، در جامعه یافت نمی شود. دارندگان زکات، سهم فقیران را نزد آنان می آورند؛ ولی آنان نمی پذیرند. به ناچار اموال را در کیسه های مخصوص پول می گذارند و در محله های شیعه می چرخانند؛ ولی آنان می گویند ما را به درهم های شما نیازی نیست ». (16)
از روایت بالا دو نکته دانسته می شود: نخست این که مردم در حکومت حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) چنان از نظر فکری رشد می کنند که بدون زور و فشار به وظایف خود در همه ابعاد عمل می کنند. یکی از آن وظایف، پرداخت مالیات درآمد به دولت اسلامی است.
اگر همه ی مسلمان ها خمس درآمد و زکات اموال خود را به حکومت اسلامی پرداخت کنند، رقم بزرگی را پدید می آورد و دولت بر هر گونه اقدام اصلاحی و خدمات همگانی قادر می شود.
دوم این که هر چند بخشش آن حضرت در آن روزگار بی حساب است و مردم به شیوه های گوناگونی درآمدهایی دارند که آنان را بی نیاز می کند، ولی آن چه بیش تر نظر را جلب می کند، بلند طبعی و روح بی نیازی در آنان است؛ زیرا چه بسیارند انسان های ثروتمندی که طبعی گرسنه و روحی آزمند دارند و چه بسا انسان هایی که در عین فقر، از طبعی بزرگ و روحی غنی برخوردارند. مردم در عصر امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از غنای روحی برخوردارند و این همان دگرگونی معنوی است که در آن عصر پدید می آید.

3. رسیدگی به محرومان و مستضعفان

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: « ... در آن عصر، مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظهور می کند و او از فرزند این شخص ( علی بن ابی طالب (علیه السلام) ) است. خداوند به دست او، دروغ را نابود می کند و روزگار سخت را از بین می برد و ریسمان بردگی و بندگی را از گردن های تان بر می دارد ». (17)
امیر مؤمنان (علیه السلام) می فرماید: « آن گاه که امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظهور کند، هیچ برده ی مسلمانی باقی نمی ماند، مگر آن که حضرت او را خریده، در راه خدا آزاد می کند و هیچ بدهکاری نمی ماند، مگر آن که حضرت بدهی او را می پردازد ». (18)
امام باقر (ع) می فرماید: « وقتی مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظهور می کند، به سوی شهر مدینه می رود و هر کس از بنی هاشم را که در آن جا زندانی باشد، آزاد می کند ». (19) سپس ابن ارطات می گوید: او به کوفه می رود و بنی هاشم را از زندان های آن جا آزاد می سازد.
طاووس یمانی می گوید: ویژگی مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) این است که نسبت به فرمانروایان و کارگزاران خود سختگیر است و در بخشش مال دستی باز دارد و نسبت به بیچارگان و بینوایان و مسکین ها مهربان و با عطوفت است.(20)
ابو رؤبه می گوید: مهدی به دست خود به بینوایان عطایایی می بخشد. (21)
احتمال دارد منظور این باشد که حضرت در عطا و بخشش، به محرومان و بینوایان توجه ویژه ای دارد و به آنان اموال بیشتری می بخشد و افزون بر حقوقی که هر مسلمان از بیت المال دارد، به آنان هر مقدار که صلاح بداند، می بخشد.

ب) عمران و آبادانی

هنگامی به عظمت و اهمیت عمران و آبادانی در حکومت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) پی می بریم که میزان ویرانی را پیش از ظهور در نظر بگیریم. اری، جهانی که گرفتار جنگی ویرانگر شده، طعمه هواهای نفسانی قدرت طلبان گشته، مدت ها در آتش جنگ سوخته، کشته ها و ویرانی هایی به جای گذاشته است، نیاز بیش تری به آبادانی دارد و حکومت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به اصلاح آن ویرانی ها می پردازد و عمران و آبادانی را در سراسر جهان چشمگیر می کند.
علی (علیه السلام) می فرماید: « مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) یاران خود را به سرزمین های گوناگون می فرستد. یارانی را که در آغاز قیام با او عهد و پیمان بستند، به سوی شهرها روانه می سازد و آنان را به عدل و احسان سفارش می نماید. هر یک از آنان فرمانروای سرزمینی می گردد و پس از آن، همه ی شهرهای جهان با عدل و احسان آباد می گردد ». (22)
امام باقر (علیه السلام) می فرماید: « در زمان حکومت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در روی زمین هیچ ویرانه ای نمی ماند، مگر آن که آباد می گردد ». (23)
نیز آن حضرت می فرماید: « پس از آن که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وارد کوفه می شود... گروهی را مأمور می کند تا از پشت آرامگاه امام حسین (ع) (بیرون شهر کربلا ) رودخانه ای به سوی غریین حفر کنند تا آب به سوی شهر نجف سرازیر شود و بر روی آن رودخانه، پل هایی می سازند ». (24)
امام صادق (علیه السلام) می فرماید: « هنگامی که قائم ما قیام کند...، خانه های کوفه به رودخانه ی کربلا و حیره متصل می گردد ». (25)
این روایت از گسترش آبادانی شهر کوفه خبر می دهد که از یک سو به حیره- که اکنون حدود شصت کیلومتری از کوفه دور است- و از سوی دیگر، به کربلا متصل می شود که آن نیز همین مقدار از کوفه فاصله دارد.
حبه عرنی می گوید: امیر مؤمنان (علیه السلام) به شهر حیره رفت و در آن جا در حالی که با دستش به کوفه اشاره می کرد، فرمود: « به طور حتم خانه های شهر کوفه به شهر حیره متصل می شود و تا اندازه ای رشد می کند که یک ذراع (26) ( متر ) از زمین این دو شهر به دینارها و قیمت گرانی خرید و فروش می شود ». (27)
شاید گسترش کوفه و گرانی زمین آن بدین دلیل باشد که آن جا پایتخت حکومت اسلامی خواهد بود و طبق روایاتی، مؤمنان به آن جا خواهند رفت.
هم چنین در روزگار حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) راه ها و جاده ها گسترش می یابد و مقررات ویژه ای در این زمینه وضع می شود. امام باقر (علیه السلام) در این باره می فرماید:
« هنگامی که حضرت قائم قیام کند، به شهر کوفه می رود... آن گاه هیچ مسجدی بر روی زمین نمی ماند که شرفه ( ایوان و کنگره داشته باشد یا بر خانه های دیگر مشرف باشد ) مگر آن که آن را ویران می سازد و آن را به شکلی قرار می دهد که مشرف نباشد و راه های اصلی را گسترش می دهد ». (28)
امام کاظم (علیه السلام) می فرماید: « هنگامی که قائم ما قیام کند، به آگاهی دارندگان مرکب می رساند که از میان جاده و خیابان حرکت کنند؛ چنان که به افراد پیاده دستور می دهد که از دو سوی خیابان حرکت نمایند. پس هر سواره ای که از کنار خیابان حرکت کرد و به کسی آسیب رساند، او را به پرداخت دیه و خون بها ملزم می کند و چنان چه فردی پیاده در میان خیابان حرکت کرد و دچار آسیب شد، حق گرفتن دیه را ندارد ». (29)
از این روایت می فهمیم که شهرها چنان گسترش می یابد و وسائل عبور و مرور چنان فراوان می گردد که نه تنها برای وسائل نقلیه، بلکه برای عابران پیاده نیز قانون وضع می شود.
آری، حکومتی که از دانش و صنعت بهره می گیرد و راه های اصلی را گسترش می دهد و خیابان های پهناور احداث می کند، به یقین در کنار آن برای رانندگی نیز قوانینی با ضمانت اجرایی قوی وضع می کند.

ج) کشاورزی

یکی از بخش هایی که در حکومت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) دگرگونی شایان توجه پیدا می کند، بخش کشاورزی و دامداری است. پس از آن که مردم طعم تلخ کمبود باران و خشکسالی های پیاپی و کمبود مواد غذایی و نابودی کشتزارها را چشیده اند و زمانی که از دام و دامپرور خبری نیست و برای تهیه لقمه نانی گاهی باید گران بهاترین چیز یعنی ناموس و ابرو را فدا کرد، دگرگونی شگفت انگیزی در کشاورزی و دامداری پدید می آید و مواد غذایی در جامعه فراوان می گردد.
پیش از ظهور امام اگر گاهی باران می بارید، ولی زمین پذیرای آن نبود و گاهی که زمین پذیرای آن بود، باران نمی بارید و محصولات کشاورزی نابود می گشت و گاهی نیز باران نا به هنگام محصولات را از بین می برد. در زمان حضرت وضعیت بارندگی دگرگون می گردد. نخست بارانی می بارد که مردم در سراسر زندگانی ندیده اند و پس از آن نیز به موقع رحمت الهی بر انسان ها سرازیر می شود و در نتیجه نعمت های خداوند بر انسان ها فراوان می شود؛ به گونه ای که گویی محصول ده ها سال را در یک روز گرد می آورند و در روایات آمده است که از یک من ( سه کیلوگرم ) گندم، صد من محصول به عمل می آید.
روایات از باریدن بیست و چهار باران خبر می دهند که پس از ظهور فرو می ریزند و در پی آن برکات بسیاری شامل حال مردم می شود. سبزی و خرمی، کوه و دشت و صحرا را فرا می گیرد و بیابان های بایر و همیشه خشک، اثری از خشکی نخواهند داشت و نعمت های الهی آن چنان فراوان می شود که مردم برای مردگان خود آرزوی زندگانی دوباره می کنند.

1. فراوانی باران

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: « آسمان بر آنان باران های فراوانی می بارد ». (30)
در روایت دیگری می فرماید: « خداوند برای او (مهدی ) برکت از آسمان فرو می فرستد ». (31)
نیز می فرماید: « زمین را عدل و داد فرا می گیرد و آسمان بارانی می بارد و در نتیجه، زمین محصول خود را پدیدار می سازد و امت من در حکومت آن حضرت از نعمتی برخوردار می شوند که هرگز مانند آن را ندیده اند ». (32)
امیر مؤمنان (علیه السلام) در این باره می فرماید: « خداوند بزرگ، به سبب وجود ما آفرینش را آغاز کرد و به سبب وجود ما نیز ختم می کند. آن چه را بخواهد، به وسیله ما نابود می گرداند و با ما آن چه را بخواهد، استقرار می بخشد. به وجود ما روزگار سخت را برطرف می سازد و به سبب ما باران فرو می فرستد، پس فریبکاری شما را از راه خدا نفریبد. از روزی که خداوند درهای آسمان را بست، قطره ای باران از آن نبارید و اگر قائم ما قیام کند، آسمان باران رحمت خود را فرو می فرستد ». (33)
امام صادق (علیه السلام) می فرماید: « هنگامی که روزگار ظهور حضرت قائم فرا رسد، در جمادی الثانی و ده روز از ماه رجب بارانی می بارد که مردم مانندش را ندیده باشند ». (34)
سعید بن جبیر می گوید: در سالی که حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در آن قیام می کند، بیست و چهار بار باران می بارد که آثار و برکات آن آشکار خواهد بود. (25)
درباره ی فراوان شدن آب در عصر حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) رسول گرامی اسلام می فرماید: « در دولت او ( مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ) آب ها فراوان می شود و آب رودخانه ها بالا می آید ». (36)
در روایتی دیگر می فرماید: « ... رودخانه ها پر از آب می شود و چشمه سارها به جوشش آمده، لب ریز می گردد و زمین چند برابر محصول می دهد ». (37)

2. فراوانی محصولات کشاورزی

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: « خوشا به زندگی، پس از آن دوران که مسیح (علیه السلام) دجال را می کشد؛ زیرا به آسمان اذن بارش و به زمین اجازه روییدن داده می شود. اگر دانه ای بر روی کوفه صفا گذارده شود، حتماً خواهد رویید. در آن روزگار، کینه و حسادتی نخواهد بود؛ به گونه ای که اگر شخصی از کنار شیری بگذرد به او آسیبی نمی رساند و اگر بر ما پاگذارد، او را نمی گزد ». (38)
نیز آن حضرت می فرماید: « امت من در دوران مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به نعمت هایی می رسند که هرگز مانندش دیده نشده است و هیچ مؤمن یا کافری به چنان نعمتی نرسیده است. آسمان، بارانش را پی در پی می فرستد و زمین نیز چیزی از گیاهان را در خود نگه نمی دارد؛ بلکه آن را بیرون می فرستد ». (39)
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پیرامون آمادگی زمین در عصر مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می فرماید: « زمین همانند نقره ای که پس از جوشش آرام می گیرد، آماده ی کشت می شود و گیاهانش را می رویاند؛ هم چنان که در زمان حضرت آدم (علیه السلام) بود ». (40)
نیز آن حضرت درباره ی برکت محصولات و خوب عمل آمدن آنها می فرماید:
« ... یک دانه انار چندین نفر را سیر می کند (41) و یک خوشه انگور را چندین نفر می خورند ( و سیر می گردند ». (42)
علی (ع) می فرماید: « حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) شرق و غرب زمین را تسخیر می کند... بدی ها و ناراحتی ها را برطرف می سازد و خیر و نیکی جایگزین آن می گردد؛ به طوری که یک کشاورز گندم و جو از هر من ( سه کیلوگرم ) گندم، صد من محصول به دست می آورد؛ همان گونه که خداوند فرمود: (43) « در هر سنبلی صد دانه به عمل می آید و خداوند برای هر کس که اراده نماید، زیادتر می کند ». (44)
نیز می فرماید: « مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) کارگزاران خود را در شهرها به عدالت بین مردم سفارش می کند... کشاورز در آن عصر یک مد (45) کشت می کند و هفت صد مد محصول به دست می آورد؛ چنان که خداوند تعالی فرمود و هم چنان خداوند این مقدار را بیش تر می کند ». (46)
درباره ی باروری درختان می فرماید: « در زمان مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) درختان بار می گیرند و برکت ها فراوان می گردد ». (47)
امیر مؤمنان (علیه السلام) می فرماید: « هنگامی که قائم ما قیام کند، اسمان، بارانش را فرو می ریزد و زمین گیاهاش را می رویاند؛ به گونه ای که یک زن از عراق پیاده به شام می رود و در سراسر راه جز بر سبزی و بوته گام نمی گذارد ». (48)
شاید حضرت این منطقه را به عنوان مثال بیان می فرماید و باید توجه داشت که وضعیت جغرافیایی این منطقه به گونه ای است که اکنون در این مسیر جز خارهای بیابانی چیز دیگری یافت نمی شود. شاید نام بردن از این منطقه برای این باشد که در عصر حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) همه ی زمین ها بایر، تبدیل به زمین های کشاورزی می شود.
در همین رابطه پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: « هنگامی که حضرت مهدی در امت من ظاهر می شود، زمین محصول، میوه و گل های خود را می رویاند و آسمان بارانش را فرو می ریزد ». (49)
امام صادق (علیه السلام) در تفسیر آیه ی شریفه ی ( مُدها مَّتانِ؛ دو برگ سبز ) می فرماید: « بین مکه و مدینه را درخت های خرما به هم متصل می کند ». (50)
نیز آن حضرت می فرماید: « ... به خدا سوگند، پس از خروج دجال، کشاورزی خواهد شد و درخت کاشته می شود ». (51)
و به نقل شیخ طوسی در تهذیب « کشاورزی می کنیم و درختان را می کاریم ». (52)

3. گسترش دام پروری

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: « در روزگار پایانی زندگانی امت من، حضرت مهدی ظهور می کند... و دام و گوسفند فراوان می گردد ». (53)
نیز می فرماید: « در آن عصر گله های دام وجود دارند و به زندگی ادامه می دهند ». (54)
در سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نکته ای وجود دارد و آن این که گویا پیش از آن عصر، در اثر کمبود آب و علوفه و گسترش بیماری ها، دام ها نمی توانستند به زندگانی ادامه دهند.
نیز آن حضرت می فرماید: « پس از کشته شدن دجال، خداوند به گله ها برکت می دهد؛ به گونه ای که بچه شتری ( که در سن آمادگی برای بارداری است ) گروهی از مردم را سیر می کند و گوساله ای، غذای قبیله ای را فراهم می سازد و بزغاله ای، برای سیر کردن گروهی کافی است ». (55)

4. بازرگانی

رشد و گسترش بازرگانی در کشور و جامعه، نشانه ی شکوفایی اقتصاد و ثروتمند بودن آن جامعه می باشد؛ هم چنان که تعطیل شدن بازارها و کساد بازرگانی نشانه ی فقرجامعه است. از آن جا که در حکومت امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مردم در وضعیت اقتصادی خوبی به سر می برند، بازرگانی رونق می گیرد و بازارها فعال می شوند.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می فرماید: « از نشانه های قیامت ( ظهور مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ) این است که مال و ثروت همانند سیل در میان مردم به جریان می افتد، علم و دانش ظاهر می شود و بازرگانی گسترش یافته، شکوفا می گردد ». (56)
عبدالله بن سلام می گوید: مردم پس از خروج دجال، چهل سال زندگی می کنند و نخل ها می نشانند و بازارها بر پا می گردد. (57)
شاید عدد چهل کنایه سال های متمادی و مدت های مدید باشد.

پی‌نوشت‌ها:

1- اعراف (7) ایه 95.
2- عن أبی جعفر (علیه السلام) :« إذا قام قائم اهل البیت- قسم بالسویة و عدل فی الرعیة... و یجمع إلیه أموال الدنیا من بطن الأرض و ظهرها، فیقول للناس: تعالوا إلی ما قطعتم فیه الأرحام، و سفکتم فیه الدماء الحرام، و رکبتم فیه ما حرم الله عزوجل، فیعطی شیئاً لم یعطه أحد کان قلبه ». علل الشرایع، ص 161؛ نعمانی، غیبه، ص 237؛ عقد الدرر، ص 39؛ بحار الانوار، ج52، ص 390؛ اثبات الهداه، ج3، ص 497.
3- عن النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) :« یخرج فی اخر الزمان خلیفه، یعطی المال بغیر عدد ». ابن حماد، فتن، ص98؛ ابن ابی شیبه، مصنف، ج15، ص 196؛ احمد، مسند، ج3، ص 5؛ ابن بطریق، عمده، ص 424.
4- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) :« یکون عند انقطاع من الزمان، و ظهور من الفتن رجل یقال له: المهدی عطاؤه هنیاً ». شافعی، بیان، ص 124؛ احقاق الحق، ج13، ص 248؛ الشیعة و الرجعة، ج1، ص 207.
5- عن النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) :« ثم ینشأ رجل من قریش... فیقسم المال، و یعمل بسنه نبیهم ». ابی داود، ج4، ص 108.
6- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) :« إنه (علیه السلام) یستخرج الکنوز، و یقسم المال و یلقی الذسلام بجرانه ». ابن طاووس، ملاحم، ص69.
7- عن النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) :« یکون فی آخر أمتی خلیفه یحثی المال حثیاً و لا یعده عداً ». عبدالرزاق، مصنف، ج11، ص 372؛ ابن بطریق، عمده، ص 424؛ الصواعق المحرقة، ص 164؛ بغوی، مصابیح السنه، ج2، ص 139؛ شافعی، بیان، ص 122؛ ابن طاووس، ملاحم، ص 69.
8- عن عبدالله بن سنان، عنأبیه، قال: قلت لأبی عبدالله (علیه السلام) :« إن لی أرض خراج، و قد ضقت بها ذرعاً، قال: فسکت هنیئه ثم قال: « إن قائمنا لو قد قام کان نصیبک فی الأرض أکثر منها ». کافی، ج5، ص 285؛ التهذیب، ج7، ص 149.
9- عن الباقر (علیه السلام) :« إذا قام قائم أهل البیت قسم بالسویه و عدل فی الرعیه ». نعمانی، غیبه، ص 237؛ بحار الانوار، ج51، ص 29.
10- عن النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) :« آخرهم اسمه اسمی، یخرج. فیملأ الأرض... یأتیه الرجل و المال کدوس، فیقول: یا مهدی أعطنی، فیقول: خذ ». ابن طاووس، ملاحم، ص70؛ بحار الانوار، ج52، ص 379؛ ر.ک: احمد، مسند، ج3، ص 21؛ احقاق الحق، ج13، ص 55.
11- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) :« یخرج المهدی... و یطاف بالمال فی أهل الحواء فلا یوجد أحد بقلبه ». عقد الدرر، ص 166؛ المستجاد، ص 58؛ در روایت چنین آمده است: « یطاف بالمال فی الحواء؛ مال را در خانه های محله می گردانند ». حواء= خانه های نزدیک به هم و در یک محله را می گویند.
12- عن النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) :« یکون فی أمتی المهدی...و المال یومئذٍ کدوس ». حاکم، المستدرک علی الصحیحین، ج4، ص 558؛ الشیعة و الرجعه، ج1، ص 214.
13- عن المفضل بن عمر: سمعت أبا عبدالله 0ع) یقول: « إن قائمنا إذا قام... تظهر الأرض کنوزها حتی تراها الناس علی وجهها. و یطلب الرجل منکم من یصله بماله، و یأخذ منه زکاته لا یوجد أحد یقبل منه ذلک، استغنی الناس بما رزقهم الله من فضله ». مفید، الارشاد، ص 363؛ بحار الانوار، ج52، ص 337.
14- علی بن عقبة: « ولا یجد الرجل منکم یومئذ موضعاً لصدقته، و لا لبره: لشمول الغنی جمیع المؤمنین ». مفید، الارشاد، ص 344؛ المستجاد، ص 509؛ بحار الانوار، ج52، ص 339؛ ر.ک: احمد، مسند، ج2، ص 53، 272، 313 و ج3، ص 5؛ مجمع الزوائد، ج7، ص 314؛ اثبات الهداة، ج3، ص 496.
15- الباقر (علیه السلام) :« و یخرج الناس خراجهم علی رقابهم إلی المهدی، و یوسع الله علی شیعتنا، و لو لا مایدرکهم من السعادة لبغوا ». بحار الأنوار، ج52، ص 345.
16- عن أبی جعفر (علیه السلام) :« ... و یعطی الناس عطایا مرتین فی السنه، و یرزقهم فی الشهر رزقین، و یسوی بین الناس حتی لا تری محتاجاً إلی الزکاه، و یجیء أصحاب الزکاة بزکاتهم إلی المحاویج من شیعته فلا یقبلونها، فیصرونها، و یدورون فی دورهم، فیخرجون إلیهم، فیقولون: لا حاجه لنا فی دارهمکم ». نعمانی، غیبه، ص 238؛ حلیة الابرار، ج2، ص 642؛ بحار الانوار، ج52، ص 390؛ ر.ک: بحار الانوار، ج52، ص 352؛ ابن ابی شیبه، مصنف، ج3، ص 111؛ احمد، مسند، ج4، ص 306؛ بخاری، صحیح، ج2، ص 135؛ مسلم، صحیح، ج2، ص 70.
17- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) :« فعند ذلک، خروج المهدی و هو رجل من ولد هذا- و أشار بیده إلی علی بن أبی طالب (علیه السلام)- به یمحق الله الکذب و یذهب الزمان الکلب، و به یخرج ذل الرق من أعناقکم ». طوسی، غیبة، ص 114؛ اثبات الهداة، ج3، ص 502؛ بحار الانوار، ج51، ص 75.
18- قال أمیر المؤمنین (علیه السلام) :« ... فلا یترک- أی المهدی- عبداً مسلماً إلا اشتراه و أعتقه، و لا غارماً إلا قضی دینه ». عیاشی، تفسیر، ج1، ص 64؛ بحار الانوار، ج52، ص 224.
19- عن أبی أرطاة: « ثم ینزل- أی المهدی- الکوفه حتی یستنقذ من فیها من بنی هاشم ». ابن حماد، فتن، ص 83؛ الحاوی للفتاوی، ج2، ص 67؛ متقی هندی، البرهان، ص 118.
أبو جعفر « ثم یخرج المهدی حتی یمر بالمدینة فیستنقذ من کان فیها من بنی هاسم ». فتن، ابن حماد، ص 83.
و فی ملاحم ابن طاووس، ص 64 « فیفتح الله أرض الحجاز، و یستخرج من کان فی السجن من بنی هاشم ».
20- عن طاووس: « علامه المهدی أن یکون شدیداً علی العمال، جوداً بالمال، رحیماً بالمساکین ». عقد الدرر، ص 167.
21- عن أبی رؤبة: « المهدی یلعق المسکین الزبد ». ابن طاووس، ملاحم، ص 68؛ عقد الدرر، ص 227.
22- عن علی (علیه السلام) :« ثم إن المهدی (علیه السلام) یفرق أصحابه و هم الذین عاهدوه فی أول خروجه، فیوجههم إلی جمیع البلدان، و یأمرهم بالعدل و الأحسان، و کل رجل منهم یحکم علی إقلیم من الأرض، و یعمر جمیع مدائن الدنیا بالعدل و الإحسان ». الشیعة و الرجعة، ج1، ص 168.
23- عن أبی جعفر (علیه السلام) :« ... فلا یبقی فی الأرض خراب إلا عمر ». کمال الدین، ج1، ص 331؛ الفصول المهمه، ص 284؛ اسعاف الراغبین، ص 152؛ وافی، ج2، ص 112؛ نور الثقلین، ج2، ص 212؛ احقاق الحق، ج13، ص 342.
24- عن أبی جعفر (علیه السلام) :« یدخل المهدی الکوفة... و یبعث فیحفر من خلف قبر الحسین (علیه السلام)لهم نهراً یجری إلی الغریین حتی ینبذ فی النجف، و یعمل علی فوهته قناطر ». مفید الإرشاد، ص 362؛ طوسی، غیبة، ص 280؛ روضة الواعظین، ج2، ص 263؛ صراط المستقیم، ج2، ص 262؛ اعلام الوری، ص 430؛ المستجاد، ص 580؛ مشف الغمه، ج3، ص 253؛ بحار الانوار، ج52، ص 331 و ج97، ص 385.
25- عن أبی عبدالله (ع) :« إن قائمنا إذا قام... و یتصل بیوت الکوفه بنهر کربلاء و بالحیره ». طوسی، غیبه، ص 295؛ بحار الانوار، ج52، ص 330، 337 و ج97، ص 385؛ در ارشاد مفید چنین آمده است: « اتصلت بیوت أهل الکوفه بنهری کربلا ». ر.ک: روضه الواعظین، ج2، ص 264؛ اعلام الوری، ص 434؛ الجرائح و الخرائج، ج3، ص 1176؛ صراط المستقیم، ج2، ص 251؛ المحجه، ص 184.
26- هر ذراع بین پنجاه تا هفتاد سانتی متر است؛ المنجد.
27- عن حبة العرنی، قال: خرج أمیر المؤمنین (علیه السلام) إلی الحیره، فقال: « لیتصلن هذه بهذه- و أماً بیده إلی الکوفه و الحیره- حتی یباع الذراع فیما بینهما بدنانیر ». التهذیب، ج3، ص 253؛ ملاذ الاخیار، ج5، ص 478؛ بحار الانوار، ج52، ص 374. لذا در روایات تأکید شده کسی که در کوفه خانه و ملکی دارد آن را نگه دارد و از دست ندهد. و شهر قم با تمام عظمت آن در ایام قبل از ظهور امام زمان، از آن در دوران ظهور، به کوفه ی کوچک تعبیر شده است: « ألا و إن قم الکوفه الصغیره ». « عن الصادق (علیه السلام) : من کانت له دار بالکوفة فلیتمسک بها ». بحار الانوار، ج52، ص 386؛ سفینة البحار، ج7، ص 543.
28- عن أبی جعفر (علیه السلام) :« ...إذا قام القائم سار إلی الکوفه... و لم یبق مسجد علی الأرض له شرف إلا هدمها و جعلها جماء، و وسع الطریق الأعظم ». مفید، ارشاد، ص 365؛ بحار الانوار، ج52، ص 339.
29- عن أبی الحسن موسی (علیه السلام) :« إذا قام قائمنا قال: یا معشر الفرسان؛ سیروا فی وسط الطریق، یا معشر الرجال؛ سیروا علی جنبی الطریق فأیما فارس أخذ علی جنبی الطریق فأصاب رجلاً عیب الزمناه الدیه و أیما رجل أخذ فی وسط الطریق فأصابه عیب فلادیه له ». التهذیب، ج10، ص 314؛ وسائل الشیعة، ج19، ص 181؛ ملاذ الاخیار، ج16، ص 685؛ اثبات الهداة، ج3، ص 455.
30- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) :« و ترسل علیهم السماء مداراً ». مجمع الزوائد، ج7، ص 317؛ احقاق الحق، ج13، ص 139.
31- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) :« ... و ینزل الله له البرکة من السماء » عقد الدرر، ص 169؛ ابن طاووس، ملاحم، ص 71 و 141.
32- عن النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) :« ... فیملأ الأرض قسطاً و عدلاً، و تمطر السماء مطراً. و تخرج الأرض نباتها، و تنعم أمنی فی ولایته نعمه لم تنعم بمثلها قط ». المطالب العالیه، ج4، ص 242؛ ابن طاووس، ملاحم، ص 139؛ اثبات الهداة، ج3، ص 524؛ احقاق الحق، ج19، ص 655؛ ر.ک: احمد، مسند، ج2، ص 262؛ بحار الانوار، ج52، ص 345؛ احقاق الحق، ج19، ص 169، 663.
33- قال أمیر المؤمنین (علیه السلام) :« بنا یفتح الله، و بنایختم، و بنا یمحو ما یشاء و بنا ینبت، و بنا یدفع الله الزمان الکلب، و بنا ینزل الغیث، فلا یغرنکم بالله الغرور، و ما أنزلت السماء قطره من ماءٍ منذ حبسه الله عزوجل، و لو قد قام قائمنا لأنزلت السماء » منن الرحمن، ج2، ص42.
34- عن أبی عبدالله (علیه السلام) :« و إذا آن قیامه (علیه السلام) مطر الناس جمادی الآخره و عشره أیام من رجب مطراً لم تر الخلائق منله » بحار الانوار، ج52، ص 337؛ وافی، ج2، ص 113.
35- قال سعید بن جبیر: « السنه التی تقوم فیها المهدی تمطر أربعاً و عشرین مطره، یری أثرها و برکتها ». احقاق الحق، ج13، ص 169.
36- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) :« و تزید المیاه فی دولته و تمد الأنهار ». عقد الدرر، ص 84.
37- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) :« إذا کان عند خروج القائم... فعند ذلک تفرخ الطیور... و تمد الأنهار، و تفیض العیون، و تنبت الأرض ضعف أکلها ». مفید، اختصاص، ص 208؛ بحار الانوار، ج52، ص 304.
38- عن النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) :« طوبی لعیش بعد المسیح [دجال] یؤذن للسماء فی القطر و للأرض فی النبات، فلو بذرت حبة علی الصفا لنیتت، و لا تباغض و لاتحاسد حتی یمر الرجل علی الأسد و لا یضره و بطأ علی الحیه فلا تضره ». فردوس الاخبار، ج3، ص24.
39- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) :« تنعم أمتی فی دیناه نعماً لمتنعم مثله قطٌ. البر منهم و الفاجر، ترسل السماء علیهم مدراراً، و لا تدخر الأرض شیئاً من نباتها ». ابن طاووس، ملاحم، ص 141؛ ر.ک: طوسی، غیبه، ص115، اثبات الهداة، ج3، ص 504.
40- عن النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) :« و تکون الأرض کفاتورة الفضة، تنبت نباتها کما کانت علی عهد آدم ». ابن طاووسس، ملاحم، ص 152؛ ابن ماجه، سنن، ج2، ص 1359؛ ابن حماد، فتن، ص 162؛ عبدالرزاق، مصنف، ج11، ص 399، با تفاوت.
41- عن النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) :« و یجتمع النفر علی الرمانه فتشبعهم » ابن طاوسس، ملاحم، ص 152؛ الدر المنثور، ج4، ص 255؛ با تفاوت؛ عبدالرزاق، مصنف، ج11، ص 401.
42- عن طاووس، عن أبیه یرویه: « و یکون القطف-عنقاد- یأکلمنه النفر ذا عدد ». ابن طاووس، ملاحم، ص 152؛ الدر المنثور، ج4، ص 255، با تفاوت؛ عبدالرزاق، مصنف، ج11، ص 401.
43- بقره (2) آیه 261.
44- قال أمیر المؤمنین (علیه السلام) :« و بعد ذلک یملک المهدی مشارق الأرض مغاربها و... یذهب الشر و یبقی الخیر، و یزرع الرجل الشعیر و الحنطه، فیخرج من کل من مائه من، کمال قال الله تعالی: ( فِی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَاللَّهُ یضَاعِفُ لِمَنْ یشَاءُ ). الشیعه و الرجعه، ج1، ص 167.
45- مد، پیمانه ای است که در عراق معادل 18 لیتر؛ فرهنگ فارسی عمید، ص 935.
46- عن أمیر المؤمنین (علیه السلام) :« فیبعث المهدی (علیه السلام) إلی أمراته بسائر الأمصار بالعدل بین الناس... و یزرع الإنسان مداً یخرج له سبعمائه، کمال قال الله عزوجل ( و یضاعف الله). عقد الدرر، ص 159؛ ابن طاووس، ملاحم، ص 97؛ القول المختصر، ص 20.
47- عن أمیر المؤمنین (علیه السلام) :« فی قصه المهدی (علیه السلام) :« و تحمل الأشجار و تنضاعف البرکات ». ابن طاووس، ملاحم، ص 125؛ الحاوی، ج2، ص 61؛ متقی هندی، برهان، ص 117.
48- قال علی (علیه السلام) :« و لو قد قام قائمنا، لأنزلت السماء قطها و لأخرجت الأرض نباتها... حتی تمشی المرأه بین العراق إلی الشام لا تضع قدمیها إلا علی النبات ». تحف العقول، ص 115؛ بحار الانوار، ج52، ص 316، 345.
49- عن النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) :« إذا ظهر المهدی فی أمتی، أخرجت الأرض زهرتها و أمطرت السماء مطرها ». المناقب و المثالب، ص 24؛ احقاق القح، ج19، ص 677؛ ر.ک: ابن ماجه، سنن، ج2، ص1356؛ حاکم، مستدرک، ج4، ص 492؛ الدر المنثور، ج2، ص 244.
50- تفسیر قمی، ج2، ص 346؛ بحار الانوار، ج51، ص 49، آیه در سوره ی الرحمن آیه64 است.
51- عن أبی عبدالله (علیه السلام) :« ...و الله لیزر عن الزرع، و لیغرسن النخل بعد خروج الدجال ». کافی، ج5، ص 260؛ من لا یحضره الفقیه، ج3، ص 158؛ وسائل الشیعه، ج13، ص 193؛ التهذیب، ج6، ص 384.
52- التهذیب، ج6، ص 384.
53- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) :« یخرج فی اخر أمتی المهدی، یسقیه الله الغیث و تکثر الماشیة ». حاکم، مستدرک، ج4، ص 558؛ عقد الدرر، ص 144؛ متقی هندی، برهان، ص 84؛ کشف الغمه، ج3، ص 260؛ احقاق الحق، ج13، ص 215؛ بحارالانوار، ج51، ص 81؛ الشیعه و الرجعه، ج1، ص 214.
54- قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) :« ... و تعیش الماشیه » جامع الاحادیث، ج8، ص 77؛ احقاق الحق، ج13، ص 215 و ج 19، ص 681.
55- عن النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) :« بعد الدجال یبارک الله فی الرسل حتی أن اللقحه من الإبل لتکفی الفثام من الناس، و اللقحه من البقر لتکفی القبیله من الناس. و اللقحه من الغنم لتکفی النفر من الناس ». ابن حماد، فتن، ص 148.
56- عن النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) :« من أشراط الساعه أن یفیض المال، و یظهر العلم و یفشو التجار ». ابن قتیبه، عیون الاخبار، ج1، ص 12.
57- عبدالله بن سلام: « یمکث الناس بعد خروج الدجال أربعین عاماً، و یفرس النخل، وتقوم الأسواق ». ابن ابی شیبه، مصنف، ج15، ص 142؛ الدر المنثور، ج5، ص 354؛ متقی هندی، برهان، ص 193.